حمیدرضا خانکه در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تعریف مفهوم تاب‌آوری اظهار کرد: این واژه ابتدا از حوزه مهندسی و سپس حوزه روان‌شناسی آمده است. تاب‌آوری به این معنا است که یک سیستم وقتی در مقابل فشارها قرار می‌گیرد،‌ در عین اینکه خم می‌شود، اما نمی‌شکند. در این مورد می‌شود مثال یک درخت را زد که در زمان توفان خم می‌شود اما نمی‌شکند. در واقع می‌گوییم که این درخت تاب‌آور است.

نمی‌توان بحران‌ها را به صفر رساند

وی با اشاره به ریشه مهندسی تاب‌آوری اضافه کرد: در مهندسی هم به ساختمان‌هایی که علی رغم دریافت انرژی نمی‌شکنند، ساختمان‌های تاب‌آور می‌گویند. منطق توجه به مفهوم تاب‌آوری در حوزه مدیریت بحران نیز بر این اساس است که ما نمی‌توانیم بحران‌ها را به صفر برسانیم بنابراین باید شرایط مقابله با آن را ایجاد کنیم. مناطق پرخطر به واسطه اینکه اغلب مناطق خوش آب و هوایی هستند و سرمایه‌های زیادی از جمله کشاورزی در آنها وجود دارد، جمعیت زیادی دارند و از همین رو خواه نا خواه چنین جامعه‌ای به سمت مخاطرات حرکت می‌کند. همچنین پدیده دیگری که امروزه اتفاق می‌افتد پدیده شهر نشینی است. در کشور ما هم شهرنشینی نسبت به چهل سال گذشته از 25 درصد به 75 درصد افزایش پیدا کرده و این مسئله باعث شده که بیشتر در معرض مخاطره قرار بگیریم. در این شرایط وقوع مخاطرات امری اجتناب ناپذیر است.

انسان تاب آور زندگی طبیعی اش مختل نمی‌شود

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه بهزیستی و توانبخشی اضافه کرد: جامعه‌ای که با این مخاطرات روبرو می‌شود، آنقدر باید منابعش را تقویت کند که پس از بروز اتفاق، فرایندهای طبیعی و زندگی نرمال در جامعه مختل نشود. بر اساس تعاریف جدید، بحران‌ها آن دسته از اتفاق هایی هستند که می‌توانند زندگی اجتماعی بشر را مختل کنند. بنابراین جامعه، شهر، گروه و انسانی تاب آور است که دارای مشخصاتی باشد که با استفاده از آنها بتواند در مواجهه با این حوادث بتواند شرایط خود را حفظ کند و زندگی طبیعی مختل نشود و افراد بتوانند با فاصله کم و شوک محدود ، بعد از حادثه به زندگی بازگردند. 

تاب‌آوری جوامع از معیارهای ارزیابی توسعه یافتگی

وی با اشاره به اینکه تاب‌آوری جوامع یکی از معیارهای ارزیابی توسعه یافتگی است، گفت: امروزه یکی از شاخص‌هایی که با آن توسعه یک کشور را ارزیابی می‌کنند مدت زمانی است که کشورها می‌توانند پس از وقوع مخاطرات، حوادث و بلایای طبیعی به زندگی خود بازگردند. 

خانکه به شرایط بعد از زلزله در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه اشاره کرد و ادامه داد: حدود ۸ -۷ ماه از زلزله در این استان می‌گذرد اما می بینیم هنوز زندگی نرمال در منطقه ایجاد نشده است همچنین در شهر بم نیز چندین سال طول کشید تا پس از زلزله زندگی به حالت عادی بازگردد این در حالی است که در کشورهایی مانند ژاپن، آلمان و سوئد که به ترتیب درگیر مخاطرات زلزله‌، سیل و تهدیدات تروریستی هستند؛ به دلیل وجود زیرساخت‌های قوی و ارائه آموزش‌های لازم، به سرعت زندگی در جامعه می‌تواند به حالت عادی برگردد.  

جامعه تاب‌آور ،جامعه‌ای است که مخاطراتش را می‌شناسد

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه بهزیستی  و توانبخشی ادامه داد: بنابراین یک جامعه تاب‌آور ،جامعه‌ای است که مخاطراتش را می‌شناسد و با آنها همزیستی مسالمت‌آمیز دارد.  در چنین جامعه‌ای سعی می‌شود تا آنقدر زیرساخت‌ها، ساختمان‌ها و فرایندها اهمیت پیدا کند که اگر اتفاقی رخ داد این جامعه سریعا بتواند شرایط بی نظمی ناشی از حادثه را به شرایط طبیعی برگرداند. 

ما جامعه تاب‌آوری نداریم

این استاد دانشگاه با اشاره به برخی از مخاطراتی که سال گذشته در کشور رخ داد گفت: زلزله، برف و سرمای سال گذشته که به واسطه آن دیدیم چگونه زندگی در تهران مختل شده بود، نشان می‌دهد که ما جامعه تاب‌آوری نداریم. 

تکنولوژی‌های وارداتی و تأثیرآن بر  پایین بودن تاب‌آوری در کشور

وی استفاده از تکنولوژی‌های وارداتی را بر  پایین بودن تاب‌آوری در کشور تاثیرگذار دانست و گفت:‌ این نوع استفاده از تکنولوژی ها باعث شده است ما مهارت‌های تاریخی و سنتی خود را از دست بدهیم. به عنوان مثال می‌توان به سرمای شدید چند سال قبل در گیلان اشاره کرد. آن زمان به دلیل قطع شدن گاز عملا فعالیت نانوایی‌ها مختل شد چرا که همه از سوخت گاز استفاده می‌کردند در حالی که در قدیم از چند نوع سوخت ازجمله هیزم، نفت، گازوئیل و غیره استفاده می‌شد و به همین دلیل در سخت ترین سرماها نیز هیچ وقت تولید نان قطع نمی‌شد.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه بهزیستی و توانبخشی افزود: تاثیر این نوع استفاده از تکنولوژی را در بخش‌های دیگر هم می‌بینیم. در زمینه آب و برق هم اگر دقت کنیم می‌بینیم که آنقدر تکنولوژی را وارد زندگی کرده‌ایم و روش‌های سنتی را از دست داه‌ایم که اگر این سیستم‌ها مختل شوند، مشکلات زیادی بروز می کند. به عنوان مثال مردم تهران نمی‌توانند با چنین شرایطی دوام بیاورند. زیرا ساختار لازم برای جایگزینی وجود ندارد.

به گفته وی، در حال حاضر کدام یک از ما شرایطی داریم که بتوانیم منابع آب ذخیره داشته باشیم؟ این در حالی است که مردم ما در گذشته و در زمان دفاع مقدس آموخته بودند با وجود مشکلات و منابع محدودتر چگونه خود را مدیریت کنند؛ اما امروزه به دلیل اینکه شهرهای بزرگ به این تکنولوژی‌ها وابسته هستند در صورت بروز یک مشکل و نقص و از کار افتادن آنها، هر اتفاقی به راحتی می‌تواند باعث ایجاد آشوب‌های اجتماعی شود و نظم جامعه را بر هم بزند. 

خانکه در پاسخ به این سئوال که موضوع تاب‌آوری در نگاه مسئولان و تصمیم‌گیران حوزه‌های مرتبط تا چه اندازه مورد اهمیت است؟ گفت: مفهوم تاب آوری در نشست هیوگو در سال ۲۰۰۵ مورد توجه قرار گرفت و ایران هم جزء کشورهایی بود که از آن زمان فعالیت‌های خوبی را در راستای آن انجام داد. به عنوان مثال مجموعه مدیریت بحران شهر تهران کارهای خوبی در زمینه تاب آوری این شهر مد نظر قرار داد ؛ اما با این حال باید گفت که تاب آوری یک بحث فرهنگی است و این طور نیست که فکر کنیم اگر شهرداری ساختمانی بسازد و یا کاری را انجام دهد نتیجه آن افزایش تاب‌آوری جامعه می‌شود. بنابراین ما نیاز داریم که مردم هم تاب‌آور باشند و از خطرات شناخت درستی داشته باشند همچنین برای این خطرات بتوانند برنامه‌های خانوادگی، محلی و مشارکتی فعال کنند.  از طرف دیگر هم قطعا دولت موظف است که زیرساخت‌های لازم را ایجاد کند و به در برنامه‌های توسعه‌ای نگاه مدیریت به خطر را در نظر بگیرد.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه بهزیستی و توانبخشی با اشاره به این که مدیریت خطر در کشور با دو تهدید مواجه است گفت: در وهله اول فساد است که زیر ساختها را می تواند تهدید کند و آسیب‌پذیری ما را زیاد کند و دیگری حاکم نبودن قانون است. به عنوان مثال در ایران برای ساخت ساختمان ها استاندرادهایی همانند کشورهای آمریکا و ژاپن دارد اما با این حال می بینیم که یک بیمارستان تازه تاسیس در کشور  فرو می ریزد. دلیش این است که نظارت بر استانداردها مناسب نبوده و قانون رعایت نشده و دلیلش وجود رانت و رشوه و فساد است.

وی اضافه کرد: بنابراین می توانیم بگوییم یک جامعه وقتی تاب آور خواهد بود که دولت و حاکمیت میانه‌ای با فساد نداشته باشد و دوم این که مردم سهم خود را بدانند. باید توجه کنیم مردم هم در مدیریت بحران، عامل هستند. هیچ جایی بدون مشارکت مردم مدیریت بحران نتیجه خوبی نداده است.

وی به همکاری داوطلبان در کشور آلمان اشاره کرد و گفت: این کشور با جمعیتی تقریبا برابر ایران چیزی در حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار داوطلب واقعی دارد در حالی که در ایران تعداد این نوع داوطلب‌ها کمتر از ۱۰۰ هزار نفر است. فعالیت داوطلبی در آلمان هم از طرفی  مربوط به قوانین تسهیل کننده است و اگر به یک داوطلب در شرایط بحرانی نیاز باشد او بدون مشکل سریعا می‌تواند محل کار خودش را ترک کند و به آن موضوع بپردازد.  دلیل دوم این مساله هم وجود احساس مسئولیت میان مردم است.  مطالعات نشان می‌دهد وقتی مردم احساس مسئولیت می‌کنند که اعتماد اجتماعی بالا باشد و مشارکت‌شان اثربخش باشد. 

خانکه افزود: اگر این اعتماد ایجاد شود و مردم مشارکت کنند خود به خود تاب آوری هم بالا می رود. تاب آوری یک اقدام فرهنگی، زیر ساختی و قانونی است که نمی توان انتظار تاثیر زود هنگام از آن داشت اگر امروز این کار را  آغاز کنیم می توانیم در ده تا بیست سال آینده جامعه بسیار تاب آوری را داشته باشیم.

توسعه تهران  مبتنی بر افزایش خطر بوده است

در تهران مدیریت خطر به هیچ وجه رعایت نشده است

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه بهزیستی و توانبخشی در مورد وضعیت تاب آوری شهر تهران گفت: تهران یک کلانشهر بسیار بد قواره‌ای است که توسعه اش مبتنی بر افزایش خطر بوده است. مانند بلند مرتبه سازی‌، توسعه شرقی – غربی که دقیقا روی گسل است و تجاری سازی بی رویه و وحشتناک. فکر نمی کنم در هیج جای دنیا به این شکل امکانات تجاری فراهم شده باشد. عدم توجه و نگاه مدیریت خطر در توسعه شهری و جزیره‌ای عمل شدن در مناطق مختلف تهران نیز از عوامل دیگر است. تمام این عوامل تهران را به یک بمب تبدیل کرده و از همه رو برای افزایش تاب آوری تهران به اقدامات زیر ساختی و دراز مدت نیاز است. در این شهر مدیریت خطر به هیچ وجه رعایت نشده است.

سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قدرت اجرایی ندارد

وی گفت: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در طول سالهای گذشته و بخصوص در زمان مدیریت آقای صادقی کارهای زیر ساختی خوبی انجام داده است. به عنوان مثال برنامه جامعه مدیریت خطر تهران در حال تهیه است و این یک برنامه ریزی عالی است ولی مانع کار این است که این سازمان قدرت اجرایی ندارد. فاکتورهای مختلفی در طول مسیر مداخله می‌کنند که باعث می شوند توصیه‌های منطقی که وجود دارد عملیاتی نشود. مدیریت بحران شهر تهران از تمام توان خود استفاده می‌کند ولی مانع اجرای این نسخه، فساد و رانت و دید محدود و مقطعی است. کسی به آینده نگاه نمی‌کند. مگر مشکلات دیگر تهران مثل ترافیک راه حل ندارد. چرا نمی‌شود؟ مشخصا رانت‌هایی وجود دارد و اگر ترافیک مدیریت شود منابع آنها به خطر می ‌افتد. 

این کارشناس مدیریت بحران در پایان گفت: تاب‌آوری زمانی اتفاق می‌افتد که اولا مردم و شناخت و آگاهی آنها از خطر بالا برود و نسبت به مدیریت خطر احساس تعلق داشته باشند و در مرحله بعدی هم در سطح حاکمیتی مبارزه با فساد توسعه زیر ساخت‌ها است و همچنین  باید در بخش قوانین شفاف سازی انجام شود تا به دنبال آن اعتماد اجتماعی مردم هم بالا برود. در این صورت این مسئله باعث افزایش مشارکت می‌شود و در جایی که مشارکت افزایش پیدا کند هم ما جامعه توسعه یافته را خواهیم داشت. 

انتهای پیام