علی مغازه‌ای - پژوهشگر - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره دهمین جشنواره موسیقی اقوام و نواحی، اظهار کرد: برگزاری این جشنواره، کاری ارزشمند و ضروری است؛ اما به‌نظر می‌رسد در زمینه برنامه‌ریزی یا سیاست‌های اولیه آن، اشکال‌ها و ایرادهایی وجود داشته که این اشکال‌ها تا کنون ادامه پیدا کرده است؛ اما می‌توان برخی از آن را رفع کرد. فکر نمی‌کنم کسی با اصل برگزاری این جشنواره مشکل یا مخالفتی داشته باشد، اما شیوه اجرای آن قابل اصلاح است. البته هر کسی در این‌باره نظر خود را دارد، ولی هر فردی که به‌عنوان دبیر این جشنواره برگزیده شود، با همان معضلاتی که سال‌ها پیش پایه‌گذاری شده، برخورد می‌کند.
او ادامه داد: فکر می‌کنم همه در این‌که جشنواره موسیقی اقوام به بودجه بیشتری نیاز دارد، توافق دارند، زیرا اساس آن به بخشی از هویت فرهنگی ایران و تمام اقوام یک ملت مربوط است. احساس می‌کنم این موضوع به بازنگری جدی بودجه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیاز دارد و از طرفی استان‌ها نیز باید در آن مشارکت کنند.
باید برای بازنگری ساز و کارها تلاش شود
این پژوهشگر موسیقی گفت: اگر دست وزارت ارشاد و معاونت هنری در این زمینه بسته است، باید با توجه به نیازها و ضرورت‌ها، طرحی تهیه و ارائه کند تا دولت مکلف شود، از محل‌های مختلف دیگر برای این موضوع، بودجه تامین کند. در کنار این حرکت می‌توان از نگاه‌های محدودکننده چشم پوشید و با یک فراخوان کلی، از بخش‌های خصوصی و بخش‌های دیگر فرهنگی و هنری فعال در کشور درخواست مشارکت کرد. همچنین برای جلب مشارکت، باید امتیازها و مزیت‌هایی برای حمایت‌کنندگان در نظر گرفته شود.
مغازه‌ای ادامه داد: باید برای بازنگری در ساز و کارها تلاش شود. متولیان دولتی جشنواره موسیقی می‌توانند با ارائه طرح و پیشنهادهایی سعی کنند، نیازهای مالی این موضوع در قالب‌ها و به شکل‌های مختلف تامین شود. مثلا اگر هنرمندان هر استانی می‌خواهند در این جشنواره شرکت کنند، اداره کل ارشاد، میراث فرهنگی و استانداری آن استان، هزینه‌های جاری اعزام هنرمندان به این جشنواره را هم تامین کنند.
وی با بیان این‌که می‌توان به این ترتیب ضعف‌های موجود در برگزاری جشنواره را به‌صورت سلسله‌مراتبی پیگیری و کم کرد، افزود: مثلا اگر در جشنواره، کم‌کاری به‌وجود بیاید، هنرمندان می‌توانند از مسوولان استان خود که در دسترس هستند، حق‌شان را مطالبه کنند. در حال حاضر اگر اشکالی در سیستم وجود داشته باشد، تا هنرمندی بخواهد اعتراض خود را به معاونت هنری وزارت ارشاد در تهران برساند، شاید حرفش به جایی نرسد، اما در شکل مشارکتی امکان هرگونه اجحاف یا کوتاهی گرفته می‌شود.
کرمان محل مناسبی برای جشنواره موسیقی اقوام و نواحی نیست
او همچنین با اشاره به محل برگزاری جشنواره موسیقی اقوام و نواحی که هر سال در کرمان است، گفت: معتقد نیستم که محل مناسب برای برگزاری این جشنواره شهر و استان کرمان باشد، زیرا این موضوع هم یکی از همان بدعت‌های نادرست است که شاید در زمان خود، ضرورت‌هایی برای آن وجود داشته، ولی امروز دیگر هزینه و فایده این تصمیم اصلا با هم جور درنمی‌آید. شاید اسم تمرکززدایی از مرکز را روی این تصمیم گذاشته باشند، اما تمرکززدایی هم ساز و کار خود را دارد و امروز حتی چنین استدلالی هم در توجیه چنین جشنواره‌ای به کار نمی‌آید.
او بیان کرد: ریشه برگزاری این جشنواره در کرمان به همان دوره‌های اول باز می‌گردد که گویا این پیشنهاد از سوی آقای درویشی بود و باور دارم که دلیل او و مدیران وقت برای آن روز درست بوده، اما حالا می‌توان این جشنواره را به شکل متمرکز در تهران و نیمه‌متمرکز در تمام شهرهای کشور به‌صورت دوره‌ای اجرا کرد.
مغازه‌ای درباره لزوم تغییر نگاه و سیاست‌های اولیه، گفت: از طرفی هر ساله شاهد بوده‌ایم که برگزاری جشنواره در کرمان با بودجه‌های ناچیز و بدون تاثیرگذاری عملی و عینی، بدون سروصدا و انعکاس مناسب اخبار و اتفاقات جاری برگزار می‌شود، می‌بینیم که برخی استان‌ها مثل شیراز یا به‌تازگی تبریز و گاهی مناطق دیگر، برای خودشان جشنواره‌ای اختصاصی راه‌اندازی می‌کنند. بدیهی است که اگر شیراز می‌تواند جشنواره اختصاصی برگزار کند، پس استان‌های دیگر هم می‌توانند در حالی که می‌توان انتظار داشت، چنین بودجه‌هایی با یک ساز و کار سالم و هماهنگ در جشنواره اقوام و نواحی صرف شوند، زیرا می‌بینیم که مثلا این میزان منابع و بودجه در شیراز صرف جشنواره‌ای می‌شود که به هیچ کجا هم نمی‌رسد.
جشنواره‌هایی که نشان‌دهنده ضعف مدیریت هستند
این پژوهشگر موسیقی ادامه داد: امروزه جشنواره‌های متعدد و بی‌شماری در کشور برگزار می‌شوند که هیچ‌کدام راه به جایی نمی‌برند و تنها دستاورد آن‌ها توزیع رقمی ناچیز در حدود ۲۰۰ یا ۳۰۰ هزار تومان است که نصیب همان معدود هنرمندان و گروه‌هایی می‌شود که در آن جشنواره شرکت کرده‌اند. این جشنواره‌ها نه‌تنها منفعتی ندارند، بلکه بیشتر نشان‌دهنده ضعف مدیریت هستند. علاوه بر این، در چنین جشنواره‌هایی به‌دلیل ورود پیدا کردن نگاه‌های غیراصولی، ناکارآمد و سلیقه‌ای، آسیب‌هایی هم به پیکره موسیقی اقوام ایران وارد می‌شود. در حالی که همین بودجه می‌تواند به مسیر درست آن هدایت شود و نتایج کیفی و اصولی نیز ایجاد کند.
او درباره فروش بلیت برای جشنواره‌های موسیقی اقوام و نواحی نیز اظهار کرد: من در این زمینه با برخی پژوهشگران و دست‌اندرکاران جشنواره‌های مختلف که معتقدند موسیقی اقوام و نواحی باید مردم را به سالن بکشاند، کاملا مخالف هستم، زیرا زمانی که به این موضوع نگاه اقتصادی می‌شود طبعا بحث دربرگیری و کارکردهای عمومی و تفننی موسیقی به میان کشیده می‌شود. این نوع موسیقی‌ها به ذات، یک موسیقی عامه‌پسند نیستند، اما درون خود، گونه‌ها و شیوه‌ها و روایت‌هایی هم دارند که می‌توانند عامه‌پسند هم باشند.
مغازه‌ای گفت: وقتی ما با نگاه جذب مخاطب و اجراهای مخاطب‌پسندانه با این موضوع روبه‌رو می‌شویم، شیوه‌هایی از موسیقی‌های اقوام را به الگو تبدیل می‌کنیم، در نتیجه گونه‌های هنری و روایات مهم تاریخی این موسیقی‌ها، قربانی گونه‌ها و اجراهای عامه‌پسندانه می‌شوند که این بدترین نتیجه چنین نگاه نادرستی به موسیقی اقوام است که به باور من، نوعی نگاه جشنواره‌ای به موسیقی اقوام است. درست مشابه همان بحث مهمی که در سینما سال‌هاست که در جریان است.
این پژوهشگر ادامه داد: تا جایی که در خبرها مطلع شده‌ام، قرار است دهمین جشنواره موسیقی اقوام و نواحی با محوریت منظومه‌خوانی برگزار شود. به‌عنوان مثال اگر قرار باشد ما برای چنین موسیقی‌هایی که آیینی و دارای کارکردهای قومی و تاریخ هستند، بلیت بفروشیم، نمی‌توان همان کارکردهای اصیل را که این‌گونه موسیقی‌ها و آیین‌ها در درون خود دارند، از آن‌ها توقع داشته باشیم و در صورت وجود رویکردهای مبتنی بر فروش بلیت و ایجاد درآمد، آرام آرام طی چند دوره، این موسیقی‌ها، صورت‌های عامه‌پسندانه و تغییرشکل یافته به خود می‌گیرند و از اصل خود دورتر می‌شوند. باید توجه داشته باشیم که این‌گونه تغییرات که مبتنی بر سیاست‌گذاری‌های غلط هستند، با بحث فرهنگ‌پذیری یا وام گرفتن و مقوله‌های مشابه که در اتنوموزیکولوژی مطرح می‌شوند، بسیار تفاوت دارند.
سنت نادرست رقابتی بودن جشنواره‌های اقوام و موسیقی
او درباره رقابتی بودن جشنواره موسیقی کرمان نیز اظهار کرد: به‌طور تدریجی در طول ۱۰ دوره قبل که جشنواره موسیقی اقوام و نواحی برگزار شده است، ناخواسته نوعی از موسیقی‌ها را به سمت کالایی شدن کشاندیم و از کارکردهای اصیلش دور کردیم. معتقدم رقابت کردن در جشنواره موسیقی نواحی و اقوام، اقدام یا سنت بسیار نادرستی بود که به اجرا گذاشته شد و متاسفانه هنوز هم ادامه دارد.
مغازه‌ای بیان کرد: اگر دقت کنیم، می‌بینیم در سال‌های گذشته بعد از آن‌که برخی هنرمندان که معمولا به‌عنوان تنها نماینده از یک استان در جشنواره شرکت کرده و جایزه اول و دومی را به آن داده‌اند، موجب ایجاد یک اختلاف سطح کاذب و ناروا در میان هنرمندان یک قوم شده و حتی برخی هنرمندان همان مناطق که در جشنواره‌ها شرکت نداشتند، براثر این اعلان برتری‌های غیراصولی، با رنجش و حرمان از ادامه فعالیت موسیقایی خود کناره‌گیری کرده‌اند یا به اشکال دیگر کنار گذاشته شده‌اند یا اجرای موسیقی افراد برگزیده در جشنواره‌ها به الگویی برای سایر جوانان قوم و دیارشان تبدیل شده است. از سوی دیگر، در پیامد این نگاه رقابت‌محور، برخی افراد منتخب صاحب هویتی کاذب و مخرب شدند و در این سال‌ها شاهد ادعاهایی عجیب و غریب بسیاری از سمت برخی از آن‌ها بوده‌ایم.
عنوان رقابت از جشنواره‌های موسیقی اقوام حذف شود
این پژوهشگر موسیقی اقوام و نواحی همچنین گفت: هرچند در مصاحبه دبیر دهمین جشنواره موسیقی اقوام و نواحی خواندم که رقابت در جشنواره امسال به‌صورت سابق نخواهد بود و تمام شرکت‌کنندگان به‌عنوان برگزیدگان معرفی خواهند شد، ولی معتقدم باید عنوان رقابت با هر شکل آن از جشنواره‌های موسیقی اقوام حذف شود، زیرا امر رقابت یک ساز و کار علمی و مدرن است که ما به ناروا، آن را به یک موضوع هنری کاملا سنتی تعمیم داده و بر آن چیره کرده‌ایم.
او بیان کرد: این نوع موسیقی‌ها تا کنون جزیی از زندگی یک قوم بودند که ما آن را با نگاهی مدرن روی صحنه می‌آوریم یا سعی داریم، بشناسیم و از آن بهره ببریم. هرچند برخی حتی به همین اندازه از ورود به موسیقی اقوام هم ایراد وارد می‌کنند که من هم تا حدودی با آن‌ها موافقم، ولی وقتی بخواهیم به افراد به‌عنوان نفرات برگزیده جایزه دهیم و برای اجراها بلیت‌فروشی کنیم، این کار یک اشتباه بزرگ و بسیار مخرب است. باور من این است که ما به هیچ عنوان اختیار و صلاحیت قضاوت نداریم و اگر دوره‌ای این حق را برای خود قائل بوده‌ایم، اشتباه کردیم و باید به اشتباه‌های خود اعتراف کنیم و نسبت به این موضوع با فوریت بازنگری کنیم.
انتهای پیام
نظرات