به گزارش خبرنگار ایسنا، آمادگی برای سال نو یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که رسوم اختصاصی آن ریشه در باورهای غنی اهالی این منطقه دارد، به طوری‌که تحقیقات باستان‌شناسان نشان می‌دهد حتی جز کوچک و معمولی از قواعد مردمان اردبیل در برگزاری جشن نوروز توأم با باورهای غنی و عمیق و افکار والای آن‌ها بوده و به نوعی بیانگر بینش عمیق گذشتگان در ابداع این شیوه‌هاست.
 
نوای «تکم‌چی» بشارت نوروز می‌دهد براساس آئین‌های باستانی با زمزمه تولد دوباره بهار، مردم اردبیل با تشریفات، آئین‌ها و آداب و رسوم خاصی به استقبال سال نو و بهار می‌روند که این هم آوازی با نوای نشاط آفرین «تکم چی‌ها» بشارت داده می‌شود. یکی از رسوم کهن در اردبیل رسم اهدای توتک و دلکه به کودکان بوده است و با وجود این‌که امکانات رفاهی مردم بیشتر شده است سنن گذشته به‌علت درون مایه غنی هنوز برای افراد تداعی‌کننده خیر و شادی است.
 
«بایرام پایی»، آئینی برای همیشه یکی از مهم‌ترین رسوم عید اردبیلی‌ها که هم‌اکنون نیز در برخی خانواده‌ها حفظ شده است فرستادن غذا از خانه پدری به خانه دختران شوهر کرده است.

« بایرام پایی» به عبارتی تبریک عید مادر به دختران شوهر کرده است که نه تنها در سال‌های نخست ازدواجِ دختر بلکه تا زمانی که والدین در قید حیات هستند به جا آورده می‌شود.

از ۲۰ روز پیش از عید تا چهارشنبه‌سوری در یکی از شب‌ها از طرف هر یک از خانواده‌های پدری دختر مانند عموها و دایی‌ها و برادران به‌ویژه خود خانواده پدری غذاهایی پخته و به خانه دختر فرستاده می‌شود. مادران با پختن غذاهایی مانند پلو، مرغ، کوکو، قیمه گوشت و ماهی دودی آب‌پز به تناسب تعداد اعضای خانواده به همراه هدایایی مانند پارچه در مجموعه‌های مسی «بایرام پایی» را روانه خانه دختر می‌کنند.
 
به دلیل این‌که در گذشته برخلاف امروز برنج به سادگی قابل تهیه نبود این غذا یک غذای اعیانی به حساب می‌آمد که در دوری‌های چینی کشیده می‌شد و روی غذاها سرپوش‌های مسین سفید شده قرار می‌دادند تا موقع رسیدن به مقصد هم‌چنان گرم باشد.

« قورشاخ آتماخ» برای دلدار در شب چهارشنبه «چهارشنبه آخر سال» یا چهارشنبه‌سوری همان گُل چهارشنبه است که همه جا به‌واسطه خانه تکانی عید مثل گل تمیز و پاکیزه شده و چهارشنبه ماقبل آن «کول» چهارشنبه یا چهارشنبه خاکستر است که هنوز خانه تکانی تمام نشده است.
 
خانه تکانی اردبیلی‌ها که همراه با روشن کردن شمع و عود در همه اتاق‌های خانه به نیت روشنی و خیر و برکت بوده علاوه‌بر این‌که نویدبخش پایان زمستان سرد و سیاه بوده فرصتی است برای تغییر شیوه‌های زندگی و رفع کدورت‌های گذشته.

از این‌رو آماده شدن تا چهارشنبه‌سوری و اتمام خانه تکانی از جمله اعتقادات قلبی مردم این منطقه است که بی‌توجهی به آن را مایه تنبلی، کرختی و بدبیاری در طول سال آینده می‌دانند. در گذشته‌های دور نیز در چهارشنبه‌سوری با غروب آفتاب جشن آتش شروع می‌شد و افراد با پریدن از آتش درد و بلای جسم و روان خود را به آن می‌سپردند که این آئین هم‌اکنون نیز با شیوه‌های مدرن‌تر و در برخی مواقع با خطرات احتمالی اجرا می‌شود.
 
رسم فال گوش ایستادن دختران دم بخت از رسوم چهارشنبه‌سوری است، «دخترها در اوایل شب پشت در خانه‌های خود می‌ایستادند و از لای در سخنانی را که رهگذران می‌گفتند به‌عنوان فال تعبیر و تفسیر می کردند». «پسران نیز کمربندهای پارچه ای و یا دستمال خود را از پنجره اطاق همسایه و یا فامیل خود به درون اتاق می‌انداختند تا صاحب خانه بدون آنکه در صدد شناختن هویت آنها برآید مقداری شیرینی و آجیل به گوشه کمربند می‌بست و به طرف صاحب آن می‌انداخت». این کار که امروزه به کلی منسوخ و فراموش شده است، بیشتر توسط جوان‌هایی صورت می‌گرفت که دختری را دوست داشته و با انداختن «قورشاخ»(نوعی دستمال) به خانه او آنچه که در پاسخ در دستمال گذاشته می‌شد را تعبیر و تفسیر می‌کردند. طی مراسمی در صبح چهارشنبه نیز افراد از روی نهرهای آب رد می‌شدند و آرزوی خود را در دل مطرح می‌کردند. پوشاندن لباس نو در چهارشنبه‌سوری برای کودکان و هدیه تخم‌مرغ‌های رنگی که بیشتر با مواد رنگی طبیعی از جمله پوست پیاز رنگ می‌شد، هم‌چنان در این منطقه اجرا می‌شود. هفت سین، آئینی برای تقدس و تبرک هفت سین منحصر بفرد اردبیل، سر ماهی، سینه مرغ، سیب، سنجد، سیر، سرکه و سبزی هفت، سینِ خوراکی است که در گذشته در سفره عید مردم این منطقه دیده می‌شد و هر یک تداعی مفاهیم غنی از حیات، زایش و باروری، شادی، عشق و محبت، سرزندگی و سلامت بود.

برخلاف سفره‌های هفت سینی که امروز بیشتر جنبه تزئینی دارد، سفره هفت سین در گذشته تبرک و تقدس ویژه‌ای داشت و تمام «سین»های آن خود حاوی حیات و زندگی بودند.
 
پایبندی به این رسوم به‌علت ارزش‌هایی که در بطن خود دارد باعث آرامش انسان می‌شود. باید فرهنگ غنی و اصیل بازشناسی و تبیین شود چون امروزه هفت سین‌های پلاستیکی جایگزین این فرهنگ غنی شده و در خانه‌ها گذاشتن انواع شیرینی و شکلات به انداختن سفره هفت سین تقدم دارد. برنامه‌ریزی محلات شش‌گانه اردبیل برای دید و بازدید عید حتی دید و بازدیدها براساس رسوم کهن اجرا می‌شد، برای این‌که مردم در دید و بازدید دچار مشکل نشوند روز اول عید مخصوص بازدید محارم نزدیک و کسانی که یکی از نزدیکان خود را در سال گذشته از دست داده‌اند، بود.

از روز دوم هر روز مربوط به یک محله و شعبات مخصوص آن می‌شد و به این شکل تداخلی در برنامه‌های دید و بازدید بوجود نمی‌آمد و نشاط و شادی مردم در گذشته به مراتب بیشتر از زمان حال بود.

اردبیلی‌ها معتقدند زمین در اسفندماه در سه مرحله جان می‌گیرد. در شب اول اسفند، در شب چهارم اسفند و در شب یازدهم اسفند. یازدهم اسفند در اردبیل به «وعده یلی» مشهور بوده و بعد از این روز باد موسمی آغاز و جان گرفتن زمین و درختان را بشارت می‌دهد، بشارتی برای تحول درونی و ظاهری انسان‌ها.

با وجود این‌که رسوم کهن هر یک می‌تواند تأثیرات بسزایی در شادی و آرامش روان افراد یک منطقه داشته باشد، متأسفانه بسیاری از آن‌ها از میانن رفته و جای خود را به تجمل‌گرایی داده است در حالی که همه رسوم اردبیل بیانگر مبارزه با ظاهربینی و پرداختن به شادی حقیقی و هم سویی با طبیعت بود.

تهیه و تنظیم از «سمیه درازی» خبرنگار ایسنا منطقه اردبیل

انتهای پیام