محمد علی حیدری که از گردآورندگان کتاب‌های سینمای دهه‌ی شصت در گفت‌وگو با مدیران، منتقدان و گفت‌وگوهای دهه‌ی 60 سید محمد بهشتی است به ایسنا گفت: کاری که الان مراحل پایانی‌اش را طی می‌کند، کتاب « از نگاه سینماگران دهه 1360» است. این کتاب به زودی منتشر می‌شود که شامل گفتگو با رخشان بنی‌اعتماد، مجید مجیدی، ابراهیم حاتمی‌کیا، محمدرضا هنرمند و... است؛ علاوه بر گفتگو، تک‌نگاری‌هایی نیز راجع به آن نوشته شده است. در این کتاب سینماگران راجع به خاطرات خود و اتفاقات و مسائل آن زمان صحبت کرده‌اند.
او یادآور شد: ایده اولیه‌ی کتاب سال ۸۷ شکل گرفت. با توجه به اینکه بعد از انقلاب عرصه‌های مختلف کشور دچار تحول می‌شوند، برایم جالب بود ببینم در سینما چه اتفاقی می‌افتد. در کشورهایی که جنگ اتفاق می‌افتد عموماً اولین چیزی که تعطیل می‌شود سینماست. اینکه واقعاً در سال‌های اولیه انقلاب، سینما چگونه بود و بر آن چه می‌گذشت، فرایند ورود و استمرار حرکت انقلاب در آن سال‌ها به سینما چگونه بود و چه حوادثی از سر آن گذشت، جز به اشاراتی پراکنده، وجود ندارد. اغلب کتاب‌ها یا مقالاتی که درباره آن نوشته شده است، تاریخ این سینما را در آیین فیلم‌های ساخته‌شده دیده و به نمایش گذارده‌اند و با آنکه به حوزه‌های مدیریت سینما و سیاست‌های مزبور بسیار اشاره شده است، هنوز برای بسیاری کاملاً معلوم نیست در این حوزه‌ها چه می‌گذشت، سیاست‌ها چگونه شکل می‌گرفت، صعود و فرود اجرای آنها چگونه بود و چه آثار واقعی‌ای در شکل‌گیری و استمرار سینمای ایران داشت. کمتر گزارش یا تحلیلی وجود دارد که خالی از حب و بغض و یا جهل، تصویری کمابیش مطابق با واقع از آن دوره به دست دهد.
حیدری ادامه داد: چند پرسش در ذهن من ایجاد شد از قبیل اینکه کسانی که آمدند و سکان این سینما را در دست گرفتند، خودشان صاحب چه دیدگاهی بودند؟ چه فهمی نسبت به سینما داشتند؟ راهکارها وبرنامه‌هایشان چه بود؟ چه ایده‌ای در سر داشتند؟ سیاست‌های سینمایی آنها چه بود؟ اینها موضوعاتی بود که باعث شد من به این موضوع ورود داشته باشم. در وهله‌ی اول کار را در سه قسمت تقسیم کردم. یکی بررسی سینمای دهه ۶۰ از منظر مدیران، دیگری بررسی این سینما از منظر منتقدان و سوم از منظر سینماگران بود که الان دو عنوان از اینها منتشر شده است.
بخش دیگری که تعریف شد، این بود که برای تحقیق درباره‌ی سینمای دهه‌ی ۶۰ قاعدتاً باید به سخنان مدیران آن دوره رجوع کنیم. مصاحبه‌ها و مقالاتی آقای بهشتی که در آن دوره داشتند جایی به شکل کتاب چاپ نشده بود تصمیم گرفتم اینها را جمع‌آوری کنم و به شکل کتاب منتشر شود و این کتاب در آذر ۹۳ منتشر و در فرهنگستان هنر رونمایی شد.
انتشار جلد دوم کتاب گفت‌وگوهای سید محمد بهشتی
او از انتشار جلد دوم کتاب گفتگوهای سینمایی سیدمحمد بهشتی (1395-1374) خبر داد و گفت: بعد از انتشار کتاب گفت‌وگوهای سینمایی آقای بهشتی که جلد اول آن منتشر شده، جلد دوم آن هم به تازگی به پایان رسیده و بخشی از صحبت‌هایی را که جنبه تاریخی دارد و ایشان از سال ۷۴ تا ۹۵ داشته‌اند، جدا کردم و آن کتاب هم در نیمه‌ی دوم سال ان شاء الله منتشر خواهد شد.
دهه‌ی شصت یک «دوران» با مختصات مشخص است
حیدری به ویژگی‌های دهه‌ی شصت اشاره کرد و دلیل انتخاب این دهه برای این عنوان کتاب‌ها و خاطرنشان کرد: دهة شصت یک «دوران» با مختصات مشخص است، یعنی دهة شصت نسبت به قبل و بعد از خود موجودیتی قابل تشخیص دارد. در واقع ما دربارة یک شیء صحبت می‌کنیم که مرزهای آن از چیزهایی که در جوار آن قرار می‌گیرند متمایز و مشخص است. در این دوران فیلمسازان مختلف فیلم‌های متفاوتی ساخته‌اند، ولی همة اینها تحت حیثیتی معنا پیدا می‌کند که حیثیت یک «دوران» و یک چیز مشخص است و انگشت اشاره متوجه آن حیثیت است. وقتی صحبت از سینمای دهة شصت می‌شود، مقصود فیلم‌ساز مشخص یا فیلم خاص یا سال خاصی نیست، این سینما موجودیتی ورای اجزای تشکیل‌دهنده‌ی خود دارد.
او گفت: در طول تاریخ سینمای ایران زمان‌هایی داشته‌ایم که می‌توانیم به آنها «دوران» اطلاق کنیم ــ زمان‌هایی که موجودیتی دارند که از زمان تقویمی جدا شده و بعد جدیدی پیدا کرده‌اند. که سینمای دهة چهل هم واجد این خصوصیت باشد، دورانی که قبل و بعد از آن، دو وضعیت متفاوت وجود دارد؛ دورانی که فیلم‌های شاخص و نشانه‌های خاص خود را دارد و نیز فیلم‌هایی که به این دوران شهادت می‌دهند. با اینکه تاریخ سینمای کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر طولانی است، سینمای ایران چندان دوران‌های متعدد و متنوعی ندارد. شاید دهة چهل و دهة شصت تنها دوران‌های تاریخ سینمای ایران باشند. معنی این سخن این نیست که ما قبل یا بعد از آن «دوران»ها فیلم‌ها و سینماگران خوب نداشته‌ایم؛ مثلاً در سینمای دهة هشتاد اتفاقات خوبی در سینما افتاده است، اما نقطة آغاز و پایان آن، این امکان را نمی‌دهد که آن دهه به عنوان یک «دوران» به خاطر سپرده شود. «دوران خوب» متمایز از فیلم خوب و فیلم‌ساز خوب است. وقتی از سینمای دهة شصت سخن می‌گوییم مقصود ما تنها فیلم‌ها و فیلم‌سازها و رویدادهای سینمایی نیست؛ اینها اجزاء کلیتی هستند به نام سینمای دهة شصت.
حیدری خاطرنشان کرد: موضوعی که برای من جالب و مهم بود این بود که ما در دهه‌ی ۶۰ صاحب یک دوران سینمایی شدیم. در عموم کشورها زمان‌هایی را داریم که از آنها به عنوان «دوران» یاد می‌شود، مثل سینمای نئورئالیسم ایتالیا که بعد از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد و موج نوی سینمای فرانسه یا سینمای ژاپن. چطور شد که ما در این دهه صاحب یک دوران شدیم؟ یکی از ویژگی‌های یک دوران این است که با ما قبل و مابعد خودش تفاوت داشته باشد. بعد از موج نوی سینمای ایران که در دهه‌ی ۴۰ بود، خصوصیت سینمای دهه‌ی ۶۰ چه بود که الان به عنوان یک دوران از آن یاد می‌شود؟ اینها سرفصل‌هایی بود که باعث شد من سراغ دهه‌ی ۶۰ بروم.
او در پاسخ به اینکه بعضی از سینماگران یا منتقدان از برگشتن به گذشته و پرداختن به حرف‌هایی که زده شده، ابا دارند؛ بخصوص در مورد دهه‌ی ۶۰ که حرف و حدیث‌های زیادی دارد. رفتن به سراغ این سینماگران سخت نبود؟ پاسخ داد: قاعدتا آسان نبود. انجام گفتگوها از سال 1388 آغاز شد. تمام کسانی که در این کتاب (از نگاه سینماگران دهه‌ی 60) گفت‌وگوهایشان منتشر خواهد شد، کاملا پای حرف‌های خود ایستادند، بدون اینکه بخواهند چیزی را حذف کنند یا تغییر دهند.
حیدری با بیان اینکه کتاب «از نگاه سینماگران دهه‌ی 60» در مرحله‌ی چاپ است و ظرف یکی، دو ماه آینده منتشر می‌شود، درباره‌ای اینکه چرا به مناسبت روز سینما منتشر نشد،گفت: درگیر کتاب سینمای دهه شصت از نگاه منتقدان بودیم که هشت شهریور منتشر شد. کتاب سینماگران به لحاظ کارهایی فنی که داشت، امکان انتشار سریعش فراهم نشد.
پرداختن به سینمای دهه‌ی 70 در منظری دیگر
او درباره‌ی اینکه پرونده‌ی دهه‌ی ۶۰ را با کتاب سینماگران می‌بندید یا کتاب دیگری هم قرار است،منتشر شود،پاسخ داد: مجموعه‌ای که درباره دهه شصت منتشر شد شامل نگاه مدیران و سینماگران و منتقدان بود و تجربیات ارزشمندی برای من به ارمغان آورد که این دیتاها و تجربه‌ها کمک می‌کنه که در آینده از نگاه خودم این تاریخ را گزارش کنم. اما کار دیگری که به تازگی آغاز کرده‌ام. پرداختن به سینمای دهه‌ی ۷۰ ایران است. دهه‌ی ۷۰ می‌بینیم که مدیریت سینمای ایران دچار تغییرات زیادی می‌شود. با همان پرسش‌هایی که از مدیران دهه‌ی ۶۰ داشتم سراغ مدیران دهه‌ی ۷۰ می‌روم و اینکه مدیران این دهه چه تئوری‌ای داشتند؟ نگاهشان به سینما و سیاست‌شان چه بود؟ وضع حوزه هنری؛ بنیاد سینمایی فاربی؛ کانون پرورش فکری و... در دهه‌ی ۷۰ چطور بود؟ فیلمسازانی که در آن دوره فعالیت می‌کنند نسبت‌شان با مدیریت چگونه تعریف می‌شود؟ اینها موضوعاتی است که در مورد دهه‌ی ۷۰ به آنها می‌پردازیم و فکر می‌کنم تا چند ماه دیگر کار نوشتن آن شروع شود.
حیدری درباره‌ی اینکه برای پرداختن به مسائل این دهه‌ها از چه کسانی مشاوره گرفته است؟ خاطرنشان کرد: برای پرداختن به دهه‌ی ۶۰ اصلی‌ترین چیزی که در نظر داشتم این بود که سراغ مکتوبات و اسناد آن دوران بروم. گام بعدی من صحبت با مدیران آن دوره و منتقدان آن بود. بیشترین کسانی که من با آنها مشورت کردم آقایان دادگو، انوار، بهشتی، مهرابی و بهارلو بودند. اینها کسانی بودند که در مورد پرداختن به این موضوع خیلی با آنها صحبت می‌کردم.
او در پاسخ به اینکه با توجه به فقدان آرشیو مناسب، پیدا کردن نشریات و مصاحبه‌های قدیمی سخت نبود؟ گفت: همین کتاب گفت‌وگوهایی که شامل مصاحبه‌های آقای بهشتی بود، قائدتاً بسیاری از آنها در دسترس نبود. خودشان هم آرشیو نداشتند، کتابخانه ملی و جاهای مختلف دست به دست هم داد تا بتوانم این متنها را پیدا کنم.
گردآورنده کتاب «سرگذشت لابراتوارها در سینمای ایران» در ادامه درباره‌ی دلایل انتشار این کتاب گفت: دوره‌ی سی‌و سوم جشنواره فجر -زمان آقای رضاداد- می‌خواستند بزرگداشتی برای کارکنان لابراتوارها برگزار کنند. یک ماه و نیم قبل از جشنواره بود که به پیشنهاد آقای تقی‌پور مجموعه‌ای را درباره‌ی لابراتورها گردآوری کردیم. در این زمینه داده‌های خیلی کمی در کتب تاریخ سینمایی وجود داشت. من و سعید قطبی‌زاده که کمک بسیار زیادی کرد، در مورد کتاب «سرگذشت لابراتورها» با حدود ۱۵ نفر از افراد فعال در حوزه‌های پژوهش و حوزه‌های خبری، توانستیم اطلاعاتی را درباره‌ی لابراتورها جمع‌آوری کنیم.
اصولاً در مورد تاریخ آرشیو مشخصی وجود ندارد و اگر بخواهید در مورد موضوعی تحقیق کنید، خیلی وقت می‌گیرد تا بتوانید به متن آن دوره دسترسی پیدا کنید. یکی از شانس‌هایی که داشتیم این بود که هم مدیران و هم اسناد دهه‌ی ۶۰ موجود است و این کمک بسیار زیادی به ما کرد.
حیدری در پاسخ به اینکه در روند تحقیقات چقدر متوجه تناقض‌ها و تفاوت‌های نقل‌قول‌ها با واقعیت شده‌اید،گفت: تناقض‌های زیادی وجود داشت. وقتی صحبت‌ها را در تحلیل برخی منتقدان و فیلمسازان بررسی می‌کردم می‌دیدم چیزهایی که می‌گویند بعضاً دور از واقعیت است. مهم این است که ما تاریخ را آنگونه که اتفاق افتاده بیان کنیم. تلاش من این بود بدون جانبداری و تعصب سراغ تاریخ این دوران بروم چون نگاهی که همراه با تعصب باشد به دنیال آن جهل می آید و اینکه تا چه اندازه موفق شدم باید از مخاطبان پرسید.
او درباره‌ی اینکه در مورد سینمای دهه‌ی ۷۰ هم با همان تقسیم‌بندی دهه‌ی ۶۰ شامل مدیران و منتقدان و فیلمسازان کار می‌کنند؟ گفت: خیر. یک کار پژوهشی و آماری خواهد بود و فقط در یک جلد منتشر می‌شود.
حیدری در پایان این گفت‌وگو از دکتر محمود ارژمند که در کتاب گفتگو با مدیران و همچنین کتاب گفتگوهای سینمایی نقش بسزایی داشته است و کمک بسیار زیادی به او کرده است و همچنین از سعید قطبی زاده که در کتاب سرگذشت لابراتوار و همچنین کتاب سینماگران و منتقدان در کنارش بوده، قدردانی کرد.
«رازهای جدایی: سینمای اصغر فرهادی» منتشر می‌شود
او همچنین خبر داد: در انتشارات «روزنه ما» چند پروژه تعریف کردیم که راجع به فیلمسازان سینمای ایران در حال انجام است و تاکنون کتاب سینمای عباس کیارستمی به قلم روبرت صافاریان و همچنین کتاب «زیر پوست قصه‌ها: سینمای رخشان بنی اعتماد» به قلم سعید عقیقی منتشر شده است. در حال حاضر کتاب دیگری توسط سعید عقیقی با عنوان «رازهای جدایی: سینمای اصغر فرهادی» نوشته شده که احتمالاً در نیمه‌ی دوم سال منتشر می‌شود.
انتهای پیام
نظرات