به گزارش ایسنا، نشست زمین پدیده‌ای زمین‌شناسی است که در طول چند سال گذشته بخش‌های مختلف کشور را تهدید می‌کند، تهدیدی که هرچند در حدود 10 سال گذشته به خاطر وجود آب فراوان بناهای تاریخی مانند «مسجد جامع سبزوار» یا برخی بناها در کرمان را تهدید می‌کرد، اما حالا کمبود آب و از سوی دیگر بی‌توجهی نسبت به برخی اقدامات شهرسازی در شهرها نیز باعث بروز همین مشکلات شده‌اند و دست‌کم تا امروز محوطه‌ی جهانی «تخت‌جمشید» و کاخ قاجاری «صاحبقرانیه» در مجموعه‌ فرهنگی تاریخی نیاوران به شدت تهدید می‌شوند. 

و حالادر کنار بحث‌های فنی  این اتفاق، یک مساله‌ی دیگر نیز مطرح می‌شود، آن هم کارشناسان میراثی که به خاطر نداشتن اطلاعات کامل و دقیق از عرصه و حریم نیاوران، می‌توانند نخستین مقصران نشست زمین در صاحبقرانیه‌ باشند.

در این شرایط حتی رحمت الله رئوف، مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران روز 31 شهریور به خبرنگار ایسنا توضیح داده بود: «هرکس نگران وضعیت مجموعه‌ نیاوران است، باید آستین‌هایش را بالا بزند، وگرنه در حال حاضر این مجموعه در نقاط مختلف نشست کرده و برخی از دیوارهای آن باز شده‌اند. علاوه‌بر صاحبقرانیه، در برخی نقاط دیگر مجموعه‌ نیاوران زمین نشست کرده و بخشی از دیوارها نیز شکاف برداشته‌اند.»

مهدی معمارزاده، کارشناس فنی اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران در این‌باره به ایسنا توضیح می‌دهد:‌ اولین اشتباهی که در این اتفاق وجود  داشت، حریم کاخ نیاوران بود. دوستانی که برای پروژه از سوی اداره کل میراث استان تهران کار مرزبندی و تعیین حریم کاخ نیاوران را انجام دادند، به دلیل کم‌دانشی نمی‌دانستند که پارک نیاوران نیز بخشی از زمین‌های کاخ نیاوران بوده است، یعنی عرصه کاخ نیاوران تا پایین کاخ و جایی که مجتمع تجاری (اطلس‌مال) ساخته شده تداوم داشته است.

او با اشاره به ساخت فرهنگسرای نیاوران که ساخت‌وساز آن با تبعیت از شیب‌زمین و معماری مدرن ایجاد و همه ضوابط مرتبط با ساخت و ساز در کنار حریم کاخ تاریخی و ثبت ملی شده‌ی نیاوران را رعایت کرده است،‌ ادامه می‌دهد: حتی در گذشته ساختمان فرهنگسرای نیاوران با یک پارک، به موازات پارک نیاوران عقب‌تر ساخته می‌شود و حداقلِ گودبرداری در آن زمان صورت می‌گیرد.

تهدید نیاوران با گودبرداری مجتمع تجاری

وی در ادامه با بیان این‌که براساس ضوابط میراث فرهنگی، نباید در کنار بنای ثبتی و تاریخی گودبرداری انجام شود یا در حداقل سطح انجام شود، بیان می‌کند: این ضابطه به آن دلیل مطرح شده است که میزان آب‌های سطحی در زمین‌های گودبرداری شده پایین‌تر می‌روند و ملاتِ پیِ بنا که اکثرا شفته آهکی هستند، دچار فرسودگی می‌شوند. از سوی دیگر چون آهک به آب نیاز دارد، از سوی دیگر حرکت‌هایی که برای گودبرداری صورت می‌گیرند، علاوه‌بر این‌که با پوسیدگی پی و بنا همراه هستند، ساختمان را نیز تحت‌ فشار قرار می‌دهند، که این اتفاق باعث خارج شدن‌ ساختمان از حالت تعادلی می‌شود.

او اضافه می‌کند: گودبرداری‌های زیاد و عمیق در سطح زمین‌ها که در شیب منتهی‌الیه کاخ نیاوران قرار دارند، باعث می‌شود تا آب‌های سطحی به دلیل این شیب با سرعت بیشتری از زیر ساختمان حرکت کرده و سطح آب پایین‌تر برود.

معمارزاده با اشاره به صحبت‌های محمدحسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی - که ساخت این پروژه را یکی از عوامل نشست زمین و تَرَک در صاحبقرانیه می‌داند، نیز تاکید می‌کند: زمانی که یک کارشناس مُسلم در این زمینه اظهارنظر کند، قطعا حرفش درست است. به خصوص که توپوگرافی زمین ایجاب می‌کند تا آب براساس قانون جاذبه در جایی حرکت کند که یک گودال برای خود پیدا کرده است، بنابراین گودالی که آب برای خود پیدا کرده باعث می‌شود تا سطح آب پایین‌تر برود.

وی مهمترین اتفاق در شرایط کنونی برای مجتمع تجاری و کاخ نیاوران را مربوط به منطقه نیاوران در شمال غرب کاخ نیاوران به سمت پایین و در ضلع جنوب پارک نیاوران می‌داند و ادامه می‌دهد: در این منطقه یک محوطه S مانند شکل می‌گیرد که به خودیِ خود یک گره‌ی ترافیکی ایجاد می‌کند و با توجه به جمعیتی که به پارک نیاوران مراجعه می‌کنند و همچنین در سه راهی اقدسیه و سه راهی کنار فرهنگسرای نیاوران، همگی نشان می‌دهند این ساخت‌وساز در این منطقه با این تراکم از نظر شهرسازی کار اشتباهی است.

خرد و عقل گذشته در ساخت‌وساز بنا را نداریم

او زمینی که در محدوده‌ی آن مجتمع تجاری در حال ساخت است را یک زمین ذخیره‌ی شهری برای تبدیل به پارکینگ و عملکردی که مناسب این محدوده باشد می‌داند که می‌توانسته نیاز منطقه را برآورده کند، در حالی که به آن توجهی نشده است و بیان می‌کند: در سمت شرق خیابان نیاوران، از اقدسیه به سمت شمال، یک ساختمان پهلوی ساخته شده که با منطقه تناسب دارد ارتباط شیب زمین با کاخ نیاوران در آن رعایت شده و همه‌چیزِ آن منطقی و درست است، در حالی که در ضلع غرب مجتمع تجاری در خیابان اقدسیه به بالا اتفاقی مخالف آن رخ داده که همگی نشان می‌دهد امروز دیگر فهم و خرد گذشته در ساخت‌وساز بنا را نداریم.

وی وجود امن شرایط کنونی را نتیجه طرح مدیریت شهری به فضاهای باز شهری و زمین‌های منطقه‌ای می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که این تفکر اصلاح نشود و شهرداری و مسئولان به درآمدزایی و تراکم‌فروشی فکر کنند، این وضعیت ادامه خواهد داشت.

ساخت‌وسازهایی که روستاهای نیاوران را از جهانی شدن دور کردند

این کارشناس فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران کاخ نیاوران را جزو بناهایی می‌داند که پتانسیل جهانی شدن را دارند و ادامه می‌دهد: با وجود روستاهای «نیاوران»، «کاشانک»، «حصار بوعلی» و «اقدسیه» که همگی دارای بافت‌های طبیعی و تاریخی در منطقه هستند، متاسفانه شهرداری منطقه نسبت به وجود آن‌ها هیچ ارزشی قائل نیست، همان‌طور که به فرهنگسرا و کاخ نیاوران توجه نشده و شانس جهانی شدن‌ آن‌ها در حال کم‌رنگ شدن است.

او مقصران این اتفاقات در تهران به خصوص در بخش شمالی پایتخت را نخست میراث فرهنگی به دلیل درست عمل نکردن به وظایف قانونی خود می‌داند و می‌گوید: این سازمان به عنوان متولیِ مکان‌های تاریخی که بخشی با عنوان پژوهشگاه  را در فهرست اداره‌های خود دارد، قطعا باید درباره‌ی بافت‌های تاریخی و ارزش‌های فرهنگی، طبیعی و ارزش‌های مذهبی پژوهش کند. در حالیکه هیچ‌کدام از این اتفاقات تاکنون به صورت کامل رخ نداده است. اگر درست عمل می‌کردیم، بافت تاریخی به وضعیت امروز نمی‌رسید.

وی در ادامه نهادهایی مانند شورای شهر، وزارت راه و شهرداری و در راس آن‌ها، مسئولان این دستگاه‌ها را مقصران اصلی اتفاقات امروز در تهران می‌داند.

این مدرس دانشگاه در ادامه با اشاره به اعلام وجود 2300 بنای  شناسایی شده‌ی تاریخی در تهران در طول چند سال گذشته، این پرسش را مطرح می‌کند که از زمان ارائه‌ی این آمار چند بنا از این تعداد ثبت و چند بنا تعیین حریم شده‌اند؟

او اضافه می‌کند: این در حالی است که باید از همان ابتدای کار در سال‌های گذشته وضعیت معماری تهران و پایتخت را مشخص می‌کردیم، کاری که هیچ‌گاه انجام نشد، به همین دلیل شهرداری از هر فضایی که بدست می‌آورد، تراکم می‌فروشد.

طرح تفصیلی تهران، راه را اشتباه رفته است

او با اشاره به نوع ارتباطی که در سال‌های گذشته میان دامنه‌های کوه البرز و فضای شمالی شهر تهران به خصوص در زمان ساخت کاخ نیاوران بود، اظهار می‌کند:  فضای بالای کاخ نیاوران  از زمان ساخت یک ارتباط منظری بین کاخ با تهران و کوه‌های شمالی تهران داشت، به همین دلیل امروز همه‌ی ساخت‌وسازهای در حال انجام در دامنه البرز همگی اشتباه هستند و هرکاری که در طرح تفصیلی در دامنه البرز کرده‌اند یا در دست انجام‌اند همگی راه اشتباه را رفته‌اند.

معمارزاده وضعیت کنونی این منطقه از پایتخت را در شرایطی می‌داند که در گذشته بسیاری از شهرها و کشورهای مهم دنیا که  فاقد هر نوع کوه و فضای طبیعی و بکری هستند، این منطقه از تهران برایشان غبطه‌آور بود.

وی تاکید می‌کند: طرح تفصیلی که امروز برای تهران تائید شده و در دست اجراست، یک طرح کاملا اشتباه است که باید به طور کامل متوقف و بار دیگردر دست بررسی قرار گیرد.

انتهای پیام