یک روز روی محوطه‌های تاریخی که تا امروز شهرهای تاریخی با قدمت را در برمی‌گرفته‌اند، سد می‌سازند و محوطه‌ی تاریخی را آب‌گیری می‌کنند، یک روز برای پا گذاشتن بر روی تاریخ، ساخت مترو را بهانه می‌کنند و قبل از استحکام بخشی و بررسی محوطه که آیا تحمل لرزش‌های شبانه‌روزی را دارد، تونل حفر می کنند و قطار حرکت می‌دهند.

گاهی حتی اگر نشانه‌هایی از تاریخ پیدا کنند، نامه‌نگاری‌ها برای جلوگیری از هر اقدامی صبر ایوب (ع) می‌خواهد. به نظر، برخی میراث فرهنگی و حفاظت از این تمدن را سد راه «توسعه» می‌دانند. تفکری که موجب می‌شود به راحتی مترو را از زیر چهارباغ عباسی اصفهان عبور دهند و حتی برنامه‌ دارند تا خطی از این قطار را به زیر میدان نقش جهان هم ببرند! تصمیمی که در صورت اجرا، ریل قطار را از چند متری نقش رستم عبور می‌دهد و تمدن چندهزار ساله‌ی «سیمره» و «سیوند» را به آب می‌بندد.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، در این میان به نظر می‌رسد پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری نکته‌ قابل تاملی که در طول چند سال گذشته مغفول مانده و مورد بی‌مهری متولیان میراث فرهنگی کشور قرار گرفته را پیدا کرده‌اند. صحبت از برگزاری یک همایش است؛ همایشی که باید آرزو کرد بی‌نتیجه نباشد و فقط حرف پشت حرف و در پایان هم یک بیانیه...

* بازهم نوش‌دارو پس از مرگ سهراب؟

فرشید مصدقی امینی، عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی با تاکید بر اهمیت و نقش تعامل آگاهانه و آینده‌نگرانه میراث فرهنگی و توسعه می‌گوید: دولت‌ها موظف‌اند علاوه بر توجه به پیشرفت و توسعه، حافظ هویت و دانش تمدنی ممالک خویش باشند.

این باستان‌شناس برگزاری چنین همایشی را که به اعتقاد او باید خیلی پیشتر از این مدت برگزار می‌شد، بسیار ضروری می‌داند و ادامه می‌دهد: حقیقت این است که با تعامل آگاهانه، بی‌غرض، فراصنفی و آینده‌نگرانه میان «میراث فرهنگی» و «توسعه»، سطح بهر‌ه‌وری از پروژه‌ها افزایشِ کیفیِ یافته و تأثیرگذاری آنها بر منافع عمومی چندبرابر خواهد شد.

به گفته او، حضور فعال و صاحب‌نظرانه در شوراها و مراکز تصمیم‌گیری برای تصویب طرح‌های عمرانی، تجهیز و اعزام کارشناس ناظر یا هیئت‌های نظارت به هنگام اجرای طرح‌های عمرانی خُرد یا کلان، می‌تواند از موضعی «پیشگیرانه»، بسیاری از خسارت‌ها و مواجهه‌های اداری و قانونی ناخواسته و فرسایشی را به حداقل برساند و کارگردان صحنه‌های تأسف‌آور یا راوی روایت‌های حسرت‌آفرین «نوش‌دارو پس از مرگ سهراب» نشد.

این عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی درباره راهکارهایی که توسعه و میراث فرهنگی بتوانند بدون صدمه زدن به هم در کنار یکدیگر باقی بمانند، می‌گوید: التزام به قوانین کشور، درک مسئولیت‌های سازمانی دو طرف و احترام به ضوابط جاری در هرکدام از آنها و قراردادن منافع ملی بلندمدت، در سرلوحه‌ی مذاکرات و تعامل‌ها و تصمیم‌گیری‌ها است.

* برخی مسئولان درک درستی از میراث فرهنگی ندارند

مهدی رهبر، باستان‌شناس پیشکسوت نیز در این زمینه معتقد است: در مواردی که میراث فرهنگی به بهانه توسعه به خطر می‌افتد، مردم مقصر نیستند؛ چون تخصص ندارند، بلکه مدیران ناآشنا به میراث فرهنگی و اهمیتِ آن، بار این مسئولیت را به دوش می‌کشند.

او برگزاری چنین همایشی را در حوزه باستان‌شناسی مهم ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در زمانه‌ای به سر می‌بریم که آثار فرهنگی به بهانه توسعه در حال از بین رفتن هستند، بنابراین بر ما واجب است برای جلوگیری از این جریان حرکتی انجام دهیم.

وی با بیان اینکه در مسائل مربوط به حفظ میراث فرهنگی مردم کمتر معارض هستند، می‌افزاید: شواهد موجود از برخی موارد در شهرستان‌ها نشان می‌دهد که اغلب این مسئولان هستند که درک درستی از میراث فرهنگی ندارند.

«رهبر» با تأکید بر ضرورت فراهم آوردن ابزاری برای آشنایی مسئولان با باستان‌شناسی ادامه می‌دهد: آنان باید به این درک برسند که مثلا انتخاب یک شهردار یا اجرای یک طرح عمرانی، نباید منجر به حذف آثار فرهنگی شود.

* باستان‌شناسان و عمرانی‌ها همدیگر را درک نمی‌کنند

عباس مقدم - باستان‌شناس - با بیان اینکه برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» نباید تنها به صدور یک بیانیه اکتفا کند، بیان کرد: گنجاندن ماده (114) قانون برنامه چهارم توسعه به تنهایی نیز می‌تواند نقطه امیدی برای فعالان و دوستدارن میراث فرهنگی باشد.

به گفته وی، براساس این قانون همه‌ی دستگاه‌های اجرایی مشمول قانون برنامه چهارم توسعه، موظف‌اند قبل از اجرای پروژه‌های ‌بزرگ عمرانی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی‌- تاریخی در مکان‌ اجرای طرح اقدام کنند.

این باستان‌شناس نبودِ بنیان اطلاعاتی در باستان‌شناسی کشور و نداشتن اطلاعات کافی از اینکه محوطه‌های تاریخی در چه مکان‌هایی هستند و کدام‌یک آسیب دیده‌اند را از مشکلات پیش‌رو می‌داند و بیان می‌کند: با وجود این‌که سال‌هاست نقشه باستان‌شناسی کشور در مراحل تدوین است، این امر هنوز محقق نشده است.

او اظهار می‌کند: متأسفانه مسئولان به مسائل مربوط به اجرای پروژه‌های عمرانی به صورت تونل‌وار می‌نگرند، در حالیکه باید به این مسائل سیستماتیک نگاه کنند و تمامی جوانب را در نظر بگیرند.

وی معتقد است: در شرایط پیش آمده نه باستان‌شناسان عمرانی‌ها را درک می‌کنند و نه آنها باستان‌شناسان را می‌فهمند؛ به گونه‌ای که عمرانی‌ها گمان می‌کنند که ما باستان‌شناسان مزاحم آنها هستیم.

او با بیان اینکه باستان شناسان وظیفه دارند شناسنامه فرهنگی را حفظ کنند، اضافه می‌کند: این در حالی است که پروژه‌های عمرانی نیز باید اجرایی شوند.

* "توسعه" می‌تواند یاری‌دهنده میراث فرهنگی باشد

به اعتقاد مرتضی حصاری، باستان‌شناس نیز اگر سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف در اجرای طرح‌های عمرانی با دقت نظر بیشتری عمل کرده و در مکان‌سنجی‌ها احتمال وجود آثار تاریخی را در نظر بگیرند، میراث فرهنگی در امان می‌ماند.

او بیان می کند: در صورتیکه مجریان طرح‌های عمرانی بسته به شرایط موجود طرح‌ها را به مکان یا زمان دیگری موکول کنند، نه تنها خللی در اهداف توسعه پیش نیامده، بلکه یادگارهای گذشتگان و اجدادمان پابرجا باقی می‌ماند.

وی میراث فرهنگی را همزمان در خدمت علم و صنعت می‌داند و ادامه می‌دهد: میراث فرهنگی از یک سو تأمین‌کننده نیروهای تخصصی بخش‌های علمی جامعه و از سوی دیگر رونق‌بخش چرخه صنعت چه در گردشگری و چه در طرح‌های عمرانی است.

او بیان می کند: آن چیزی که میراث فرهنگی را تخریب می‌کند توسعه نیست، بلکه مدیریت ناشایست در بهره‌گیری از زمان، منابع و نیروی متخصص است.

به گفته او، آنچه همواره در مقوله تقابل میراث فرهنگی با پروژه‌های عمرانی، راه‌سازی و سدسازی مهم به نظر می‌رسد، دقت نظر و تأمل در نحوه اجرایی شدن طرح‌هاست، چون به سادگی می‌توان با کمی جابجایی در مکان‌سنجی و در نظر گرفتن برخی احتمالات وجود آثار تاریخی نحوه اجرای یک طرح را بسته به شرایط موجود به مکان یا زمان دیگری موکول کرد.

این باستان‌شناس می‌گوید: اگر مجریان طرح‌های مربوط مانند راه‌سازی، سدسازی و غیره پیش از اجرای طرح‌های عمرانی شرایط و موقعیت را با دقت عمل بیشتری بررسی کرده و نتایج را در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دهند، توسعه نه تنها مخرب میراث فرهنگی نیست، بلکه یاری‌دهنده میراث فرهنگی نیز خواهد بود.

«حصاری» با ضروری دانستن برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» بیان می‌کند: یک کارگروه تخصصی متشکل از اعضای پژوهشگاه و سازمان‌های مرتبط و برخوردار از قدرت اجرایی می‌تواند قدم‌های گسترده‌ای در این راه بردارد.

* میراث فرهنگی، زمینه‌ساز توسعه اقتصادی کشور است

«سیامک سرلک»، باستان‌شناس نیز با بیان اینکه مطالعات و پژوهش‌های باستان‌شناسی سدِ راه اجرای پروژه‌های عمرانی نیست، اظهار می‌کند: هیچ‌گاه اجازه نخواهیم داد که هویت تاریخی فرهنگی کشور به بهانه اجرای یک طرح عمرانی صدمه ببیند.

او می‌گوید: متأسفانه در 10 سال گذشته نحوه تعامل با مجریان طرح‌های عمرانی به شکلی بوده که آنها گمان می‌کردند با وجود ضوابط قانونی و مصوبات، میراث فرهنگی پیشاپیش مجوز ساخت و اجرای طرح‌های مورد نظر را صادر خواهد کرد.

سرلک تأکید می‌کند: براساس مصوبات قانونی، انجام مطالعات میراث فرهنگی حتما باید در مرحله امکان‌سنجی یا به تعبیر باستان‌شناسان فاز صفر مطالعاتی انجام گیرد.

وی ادامه می‌دهد: با این وجود شواهد و سوابق گذشته نشان می‌دهد که عموما میراث فرهنگی یا اصلا از اجرای طرح خبردار نشده یا در مرحله اجرا و ساخت مطلع شده و یک‌سری فعالیت‌هایی را انجام داده که مسلما بدون نتیجه هم بوده است.

به گفته این باستان‌شناس، هیچ‌گاه به نحوی که جامعه باستان‌شناسان انتظار دارند میان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و مجریان پروژه‌های عمرانی تعامل لازم وجود نداشته است.

سرلک ادامه می‌دهد: جامعه باستان‌شناسی خوشحال می‌شود که کشور با توسعه اقتصادی بیشتری روبرو شود، اما ما تأکید داریم که صنعت بدون تقویت بناهای فرهنگی و بدون ایجاد توسعه فرهنگی راه به جایی نخواهد برد.

او بهترین راه حل این مشکل را ایجاد تعامل بین بخش عمرانی و میراث فرهنگی می‌داند و می‌افزاید: اگر بتوانیم بر مبنای ضوابط و قوانین درست عمل کنیم، متوجه می‌شویم فعالیت‌های باستان‌شناسی، سدِ راه اجرای پروژه‌های عمرانی نیست و برعکس میراث فرهنگی و به خصوص مطالعات و پژوهش‌های باستان‌شناسی زمینه‌ساز توسعه اقتصادی کشور است.

به گزارش ایسنا، قدم‌های محکم پژوهشگاه میراث فرهنگی برای حفاظت این بخش از میراث فرهنگی کشور ساعت 8:30 امروز (چهارشنبه 28 بهمن) در سالن همایش‌های موزه دوران اسلامی آغاز می‌شود تا نشان دهد توسعه در کشور می‌تواند در کنار حفاظت از میراث فرهنگی، به راحتی و به درستی رخ دهد.

انتهای پیام