یک مدرس دانشگاه می‌گوید: درباره سوزن دوزی هیچ منبع موثقی جز کتاب مرحوم «صبا اسفندیاری» وجود ندارد که آن هم در دوران دانشجویی‌اش کتاب را چاپ کرده و دیگر هم منتشر نمی‌شود. برخی از قسمت‌های این کتاب هم مشکل دارد و نیاز است اصلاح شود. صبا اسفندیاری سالیان سال لباس‌های درباری را سوزن‌دوزی می‌کرده است.
به گزارش خبرنگار صنایع دستی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، "بخارا دوزی" زیرمجموعه ابریشم‌دوزی است و در هنر ابریشم‌دوزی دوخت‌های بسیاری در مناطق مختلف کشور وجود دارد که در نوع دوخت تفاوت‌های فاحشی با هم دارند. ابریشم‌دوزی‌های زرتشتیان (زرتشتی‌دوزی)، ابریشم‌دوزی کردستان، ممقان تبریز (ممقان‌دوزی)، گنبد، ابریشم‌دوزی مشهد، گرگان (بلیش‌دوزی)، ابریشم‌دوزی سیستان، بلوچستان، اصفهان (نقش‌دوزی)، کاشان، تهران (گلدوزی)، بیرجند، تربت حیدریه و ابریشم‌های کردهای خراسان شمالی که موسوم به کردی‌دوزی است. البته سایر استان‌های دیگر مثل خرم‌آباد، قزوین، تبریز و تفرش نیز ابریشم‌دوزی‌های خاص خود را دارند.
«مریم فامیل سماک جلالی» بیان می‌کند: متأسفانه در حال حاضر "بخارا دوزی" به عنوان یکی از رشته‌های ابریشم‌دوزی، در ایران منسوخ شده است. بخارا شهر قدیمی در غرب ازبکستان است که عمده اهالی آن به زبان فارسی صحبت می‌کنند و به دلیل نزدیکی این شهر با مشهد لهجه‌های مردم هم شبیه اهالی خراسان است. شهر بخارا در دوره اسماعیل سامانی پایتخت سرزمینی شد که امروز ازبکستان نامیده می‌شود. از اواسط قرن 10 تا اواخر آن اسلام به عنوان مهمترین دین در این منطقه شناخته شد و شهرهای بخارا و سمرقند به عنوان دو مرکز مهم تدریس علوم اسلامی مطرح شدند؛ به همین دلیل هنوز هم بخارا را بخارای شریف می‌نامند. این شهر یعنی پایتخت سامانیان، یکی از مراکز اصلی فرهنگی ایرانیان در قرن‌های سوم و چهارم بوده است.
سوزن‌دوزی با نخ‌های ابریشمی رنگ به روی پارچه کتان و کرباس را بخارادوزی می‌گویند. نقوش بخارادوزی گل‌های اناری، شاه عباسی، گل‌های میخک، طرح گلدانی، نقوش هندسی، گل‌های جناقی و گل‌های سیبی است. این نقوش با ابریشم‌های الوان مانند قرمز شرابی، نیلی سیر، سفید، سبز یشمی، زرد، خردلی، قهوه‌ای، دوخته می‌شوند. قدیمی‌ترین نمونه بخارا دوزی از دوره سلجوقی به یادگار مانده است.
اغلب بخارادوزی‌هایی که در موزه‌ها دیده می‌شود، به سبک "دندان موشی منسجم" پر شده است. بخارا دوزی به روش زنجیره دوزی در ترکیه، ازبکستان و تاجیکستان به وفور دیده می‌شود.
سماک جلالی درباره تفاوت بین بخارادوزی و سوزن دوزی به خبرنگار ایسنا می گوید: بیش از 120 نوع سوزن‌دوزی در ایران وجود دارد که هرکدام زیر مجموعه‌هایی دارند. اساس همه این سوزن دوزی‌ها آموزش مقدماتی آن است. با توجه به شرایط مناطق جغرافیایی در ایران، هر کدام از این سوزن دوزی‌ها به روی پارچه متناسب با آب و هوا صورت می‌گرفته است. مثلا در مناطق سردسیر بعد از پشم‌ریسی، سوزن‌دوزی انجام می‌شود. در کرمان که منطقه کویری است و پرورش گوسفند داشته‌اند بعد از پشم ریسی «پته دوزی» را انجام داده‌اند و بیشتر از نقوش مرتبط با مناطق خودشان الهام می‌گرفتند. در کرمان بیشتر از رنگ‌های کویری برای این کار استفاده می‌شده است. در گیلان هم که یکی از مناطق تولید ابریشم بوده «رشتی دوزی» مرسوم می‌شود. رنگ‌هایی که در رشتی دوزی انجام می‌شود سرزنده و شاداب هستند. آداب و رسوم مناطق روی سوزن دوزی هم تاثیرگذار بوده است.
این مدرس دانشگاه درباره کاربردی کردن بخارادوزی و سوزن‌دوزی اظهار می‌کند: نقوشی که در بخارا دوزی استفاده می‌شود، از انار و گل و بته است که در زمینه آبی لاجورد کار می‌شود. این نقوش را می‌توانیم به‌روز رسانی و روی لباس‌ها کار کنیم. متاسفانه در دانشگاه‌های ما مقوله‌ای بنام بخارادوزی نداریم و تلاش می‌کنیم که رشته سوزن‌دوزی را در دانشگاه‌های علمی کاربردی بنا کنیم. در مجموع می‌توان این طرح‌ها را در قالب چاپ، تکه‌دوزی و سوزن‌دوزی در لباس‌های روزمره استفاده کرد. سوزن‌دوز برای دوخت هر بخشی از کارش باید قیمتی تعیین کند و به همین دلیل هر کسی توانایی خرید آن را ندارد. ما می‌توانیم تکه‌دوزی صنعتی را کاربردی کنیم. از طرفی لازم نیست در همه‌ی قسمت‌های لباس از سوزن‌دوزی استفاده شود، همین که در حاشیه‌ی یقه، دامن یا آستین‌ها از سوزن دوزی استفاده شود، هم کافی است.
سماک جلالی می‌گوید: سال 66 که دانشجوی طراحی دوخت بودم، همراه یکی از اساتید معروفِ سوزن دوزی و دوخت الگو این کار را یاد گرفتم. هنرمندان این رشته به دلیل تضادهای ساختار اداری به نوعی مهجور شدند و ترجیح می‌دهند در خلوت کارشان را انجام دهند. در این سال‌ها 10 آلبوم از نمونه سوزن‌دوزی‌های مناطق کشور آماده کرده‌ام. پیش از این رشته سوزن دوزی را در هنرستان تدریس می‌کردم و از سال 80 این رشته را در دانشگاه شریعتی تدریس می‌کنم. هدف من احیا کردن سوزن دوزی است و تصمیم دارم آن را ادامه دهم. ما حتا روی لباس عروس مدرن هم سوزن دوزی و شرابه دوزی انجام می‌دهم.
انتهای پیام
نظرات