تالاب بین‌الملی گاوخونی تنها یک پدیده تفریحی و طبیعی در شرق اصفهان نبود بلکه به روایت مردم ورزنه که در 30 کیلومتری این تالاب زندگی می‌کنند، خوان عظیم نعمت خداوند بود که تا قبل از خشک شدن از یک سو بزرگ‌ترین منبع تغذیه دام و شکارگاهی وسیع محسوب می‌شد و از طرف دیگر به دلیل افزایش آب چاه‌های زیرزمینی به کشاورزی‌ رونق می‌داد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه اصفهان، "نیازی نیست برای دیدن کویر، پرندگان، کوه، مرداب، رودخانه و ... به قاره‌های مختلف سفر کنید بلکه در تالاب گاوخونی تمام این پدیده‌ها جمع شده است." این بخشی از سخنان "پاتیرشیا بیکر" شرق شناس به دوستداران طبیعت است، که روزگاری تالاب بین‌المللی گاوخونی را مجموعه‌ای کامل از زیبایی‌های طبیعت در یک مکان معرفی کرده بود. اگرچه امروز گاوخونی به سختی آینه‌ای برای تصویر کوه سیاه است اما هنوز مردم ورزنه این زیبای خفته در کویر را در روزگار سرزندگی به یاد دارند.

حجت‌الله بخشی یکی از شکارچیان ورزنه می‌گوید: گاوخونی علاوه بر فوایدی که برای کشاورزی و دامداری مردم داشت زیستگاه بسیاری از پرندگان مهاجر و انواع آهوان زیبا، گورخران ... بود؛ تا 10 سال قبل و در برخی ماه‌های سال حدود یک هزار شکارچی به اطراف گاوخونی می‌آمدند اما تأثیر چندانی بر کاهش جمعیت پرنده‌ها نداشت.

وی ‌می‌افزاید: دو عامل قطع حقابه تالاب و احداث جاده آسفالت کنار گاوخونی موجب گریختن پرندگان شد؛ گونه‌های نادری از پرندگان مانند "خودکای مرمری" در گاوخونی زندگی می‌کنند که در سایر نقاط استان دیده نمی‌شود.

بخشی‌می‌گوید: گاوخونی هوای کویر را دلپذیر می‌کرد، اما امروز خشکی تالاب موجب گرمای بیش از حد هوا در تابستان شده است. وجود آب و گاوخونی موجب افزایش بارندگی‌های این منطقه می‌شد و امیدواریم لااقل پساب‌ها را برای جلوگیری از کاهش رطوبت تالاب به این مکان منتقل کنند.

روستا‌ها متروکه شدند

کارشناسان معتقدند که در طومار تقسیم‌نامه آب زاینده‌رود حق‌آبه تالاب محاسبه شده و تا زمانی که کشاورزی بر مبنای تاریخی آن انجام می‌شد تالاب زنده بوده است.

به گفته محسن حیدری، کارمند یکی از تعاونی‌های کشاورزی در وزنه، بخش بن‌رود یکی از قطب‌های کشاورزی در شرق اصفهان بوده است که علاوه بر برخورداری از آب زاینده‌رود وجود گاوخونی نیز با افزایش میزان آب‌های سطحی کشاوزی آن منطقه را رونق می‌داد؛ عمق چاه‌ها در زمان وجود آب در تالاب 12 متر بود در حالی با خشکی تالاب نیاز به حفر چاه‌های عمیق‌تر وجود دارد.

حیدری می‌گوید: تا چند دهه گذشته در نزدیکی گاوخونی دو روستا به نام‌های "شاخ کنار" و "شاخ‌میان" وجود داشت که در قدیم دارای سکنه بود که به امر زراعت می‌پرداختند اما این روستاها در حال حاضر متروکه هستند؛ دولت باید حق آبه تالاب بین‌المللی گاوخونی را به آن بازگرداند چرا که خشکی تالاب ریزگردهای سمی آن‌را به اطراف پراکنده خواهد کرد که برای سلامت مردم زیانبار است و به مهاجرت‌ها از این منطقه دامن می‌زند.

در شرایط آبسالی، میزان آب طبیعی زاینده رود به اضافه آب تونل اول کوهرنگ در مجموع یک میلیارد و 150 میلیون مترمکعب است که طبق قانون باید در اختیار کشاورزان حوضه آبریز این رودخانه باشد و به اعتقاد حیدری اعطاء حق‌آبه‌های تاریخی کشاورزان موجب نجات گاوخونی خواهد شد.

منبع غذای دام‌ها خشکید

مردم بخش بن رود همواره از تالاب گاوخونی به عنوان بزرگ‌ترین چراگاه دام در شرق اصفهان یاد می‌کنند و برخی از آن‌ها مدعی هستند، بیش از 100 گونه علوفه مورد نیاز دام در زمان حیات تالاب در اطراف آن وجود داشته است.

علی احمدی دامدار اهل ورزنه درباره قابلیت پرورش دام در اطراف تالاب گاوخونی می‌گوید: زمانی که بچه بودیم از اواخر اردیبهشت ماه تا 10 ماه بعد از آن، مردم دام‌هایشان را برای چرا به اطراف گاوخونی می‌بردند؛ زمانی مراتع زیادی در اطراف اطراف تالاب بود.

به گفته وی مردم منطقه حدود 100 هزار رأس گوسفند را برای چرا به اطراف منطقه می‌بردند و در کنار گله‌های گوسفندان گله‌هایی از گاو، شتر و اسب نیز دیده می‌شد؛ حیوانات وحشی مانند کفتار و گرگ نیز در کنار تالاب زندگی می‌کردند؛ یادم هست که در مراتع نزدیک به بند شاخ‌کنار با حفر 20 سانتی‌متر خاک به آب می‌رسیدم و دغدغه‌ای برای تشنگی دام‌ها نداشتیم.

احمدی معتقد است خشک شدن گاوخونی در سال‌های اخیر این منبع بزرگ تغذیه دامی را خشکاند و در حال حاضر حدود 50 هزار رأس دام ورزنه بیشتر در دامداری‌ها و مزارع مستقر هستند زیرا تالاب دیگر غذایی برای دام‌ها ندارد.

تمام زیبایی‌های خلقت در یک تالاب

تالاب بین‌المللی گاوخونی از تالاب‌های ثبت شده در کنفرانس جهانی رامسر است، نه فقط یک تالاب بلکه مجموعه‌ای بی‌نظیر از تمام زیبایی‌های خلقت مانند کوه سیاه، رودخانه، کویر، مزرعه، چراگاه و ... است.

رضا خلیلی ورزنه، دبیر انجمن دوستداران طبیعت و میراث فرهنگی ورزنه یکی از وجوه تسمیه‌ تالاب را "گاو خانه" می‌داند و می‌گوید: در گذشته مردم گاوها را برای چرا ماه‌ها در این محل رها می‌کرده‌اند. گاوخونی زمانی شکارگاه گورخران، پرندگان و ...بوده است و تا قبل از خشکسالی‌های اخیر گله‌های زیادی از دام سبک و سنگین در کنار این نعمت بزرگ طبیعی به چرا مشغول بودند.

خلیلی وزرنه اضافه می‌کند: از نظر علمی خاک اطراف گاوخونی از حاصلخیزترین خاک‌های جهان محسوب می‌شود و زمانی کشاورزی در اطراف گاوخونی به دلیل وجود چشمه‌ها و چاه‌های سطحی رونق داشت. مردم بن‌رود و ورزنه بخشی از هیزم مورد نیاز خود را از درختان تاغ حاشیه گاوخونی جمع آوری می‌کردند و وجود ترسیب‌کربن و نیزارها آب رودخانه و سیلاب‌ها را تصفیه می‌کرد.

به گفته وی حق‌آبه تالاب سالانه 176 میلیون متر مکعب است اما در شرایط فعلی قرار شده است که پساب‌های شهرک بهارستان را با نصب 40 متر لوله از داخل رودخانه به سمت گاوخونی هدایت کنند تا بهتر آبگیری شود و تالاب بتواند به حیات دست و پا شکسته خود ادامه دهد.

گزارش از: کامران صباغی، خبرنگار ایسنا- منطقه اصفهان

انتهای پیام