ممکن است به گالری‌ها سر زده باشید تا نقاشی هنرمندان را ببینید اما آیا تا به حال نقاشی خاکی دیده‌اید؟ نقاشی کمال‌الملک را می‌بینید و به‌به و چه‌چه می‌کنید و می‌گویید چه شاهکاری اما مطمئنم اگر نقاشی با خاک‌های رنگی را ببینید، شگفت‌زده می‌شوید. بوم این نقاشی، سایت ساحلی فرش هرمز است و قلم‌موی آن، دستان هنرمند مردمان جزیره. آنان با به کارگیری همه اجزای طبیعت، نقش خلق می‌کنند و به عبارتی دیگر هنر را از طبیعت می‌گیرند و به طبیعت بازمی‌گردانند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه هرمزگان، نقاش، رنگ‌ها را ترکیب می‌کند و رنگی مشابه رنگ طبیعت می‌سازد تا تصویری از طبیعت، خلق و حس قوی در طبیعت بودن را به تو القا کند. جالب است بدانید، رنگ‌های نقاشی خاکی نیاز به ساختن ندارد و بیش از 100 طیف رنگی در جزیره وجود دارد که می‌توان از آنها برای کشیدن نقش استفاده کرد. سرمه‌ای، زرد، سفید و قرمز و ... از رنگ‌هایی است که بیشتر از سایر رنگ‌ها در نقاشی خاکی جزیره خودنمایی می‌کند.

نقاش با تصویر نقش‌هایش وارد دنیای دیگری می‌شود و روحش را به درون تصویر می‌برد و جالب است بدانید، دقیقا همین حس به تو دست می‌دهد، زمانی‌که از بالای سایت ساحلی به نقش فرش خاکی و یا هنر محیطی ساحل هرمز نگاه می‌کنی. شما هم می‌توانید به این جزیره سفر کنید و ابتکار جالب مردمان هرمز را از نزدیک ببینید.

شما را به سرزمین نقش، خاک و رنگ دعوت می‌کنم زیرا امشب ضیافتی در جزیره برپا شده است. همه آمده‌اند و غوغایی برپاست. کارگران معدن سرخ پس از یک روز سخت کاری در حال پایکوبی با موسیقی سنتی مردمان جنوبند، آن سوتر «داماهی» در حال شیرجه زدن در خلیج فارس برای خوشامدگویی به ملوانان و جاشوهاست، آن طرف‌تر «ملمداس» در حال لبخند زدن به ماهیگیران است. آری، همه اسطوره‌های افسانه‌های جزیره در فرش خاکی هرمز برای مهمانان جزیره به تصویر کشیده شده تا نمادی باشد از آیین‌ها، افسانه‌ها و نحوه زندگی مردمان جزیره هرمز.

به گفته مشاور هنری استاندار هرمزگان، زمانی در این جزیره تنها یک تا دو خودرو برای تردد ساکنان وجود داشت اما حالا با همت «مهدی درویشی» و «احمد کارگران» با خلق اثرهای هنری، جزیره پر از گردشگر و اقتصاد منطقه متحول و نگاه‌ها به سوی جزیره جلب شده است. شاید باورتان نشود که بگویم تنها این جزیره با رنگین‌کمان زمینی‌اش و جلوه خلیج فارسش برای ساختن ایرانی توسعه‌یافته کافی است و البته این دو هنرمند از نخستین کسانی بوده‌اند که این موضوع را دریافته‌اند و به کمک مردمان جزیره شتافته‌اند.

مهدی درویشی، طراح فرش خاکی جزیره هرمز در گفت‌و‌گو با ایسنا، اظهار کرد: فرش خاکی هرمز در سطح 2000 مترمربع طراحی‌شده و از 10 قطعه مجزا تشکیل شده است و هر قطعه از آن نمادی از یکی از آداب و سنن و افسانه‌های مردمان جزیره هرمز را به نمایش می‌گذارد.

وی با بیان اینکه این فرش خاکی طرح یک لاک‌پشت به عنوان نمادی از زندگی مردمان قدیم هرمز است، ادامه داد: طرح و ایده این فرش خاکی از یک مکان قدیمی در جزیره با نام «کلک پرو» گرفته شده است. صیادان از این مکان برای صیادی به دریا می‌رفتند.

این هنرمند جزیره هرمز با تشریح طرح‌های طراحی‌شده روی قطعات این فرش خاکی، توضیح داد: یکی از این قطعات، طرح مرغان دریایی را به نمایش می‌گذارد که روی صخره‌ای به نام سنگ مرغان نشسته‌اند. یکی دیگر از قطعه‌ها، طرح یک قایق صیادی به نام «زاروگه» است که برای ماهیگیری به دریا رفته است. قطعه دیگر، طرح معدن خاک سرخ است که در آن سه کارگر برای تامین معیشت در حال کار هستند. در قطعه دیگر سه زن با پوشش محلی و نقاب برقع را نشان می‌دهد که در کنار برکه‌های آب ایستاده‌اند و مشغول آب بردن هستند. در قطعه‌ای دیگر، خانه‌های دارای بادگیر به نمایش گذاشته شده است.

وی ادامه داد: یک قطعه، نمادی از آهوان هرمز است و قطعه دیگر قطعه پرتغالی‌ها واقع در جزیره را نشان می‌دهد که نمادی از اوج شکوفایی جزیره است. در یک قطعه، تورهای ماهیگیری به نام «نشتنا» به نمایش گذاشته شده است که در نزدیکی ساحل نصب شده‌ تا یکی از راه‌های تامین معیشت مردمان قدیم هرمز را به نمایش بگذارد. قطعه دیگر، گروه موسیقی سنتی قدیم به نام «گیوا» را نشان می‌دهد که در مراسم سنتی می‌نواخته است. قطعه دیگر نمادی از افسانه‌های جزیره هرمز را به نمایش می‌گذارد.

به‌کارگیری 18 نوع خاک رنگی در طراحی فرش خاکی قرمز

درویشی با اشاره به نحوه طراحی فرش خاکی با خاک‌های رنگی جزیره، خاطرنشان کرد: برای ساخت این فرش خاکی 15 نفر از جوانان علاقمند استان مشارکت کردند. ابتدا چگونگی اجرای طرح را به آنها آموزش دادم و سپس شروع به کار کردیم. 18 نوع خاک رنگی به‌کار گرفته شده در ساخت این فرش خاکی از نقاط بکر جزیره جمع‌آوری شده است.

انتقاد هنرمند هرمزی از همکاری نکردن مسئولان در طراحی فرش خاکی

این هنرمند اهل جزیره با انتقاد از همکاری نکردن مسئولان دولتی با وی در ساخت فرش خاکی، تصریح کرد: برای ساختن این فرش خاکی حدود 5 میلیون تومان هزینه شده است که تمام هزینه را شخصا تامین کرده‌ام و مسئولین دولتی ذی‌ربط استان هیچ‌گونه حمایتی از بنده نکرده‌اند. 6 سال است که برای ساختن این فرش طرح داده و اجرا کرده‌ام، با این وجود مسئولان حاضر در مرکز استان معتقد بودند فردی از مرکز استان باید برای ساختن فرش خاکی طرح بدهد و هرمزی‌ها نمی‌توانند از عهده این کار برآیند. این اقدامات نشان‌دهنده بی‌توجهی مسئولین به قشر جوان هرمز است.

وی ادامه داد:‌ در انجام این کار تنها امام جمعه هرمز از ما حمایت کرد و بخشداری، شورای شهر و شهرداری هرمز هیچ‌گونه حمایتی از ما در ساخت فرش خاکی نکردند. در چنین شرایطی تلاش کردیم این کار را انجام دهیم تا مسئولین هرمز ببینند که می‌توانیم این کار را انجام دهیم. در سال‌های گذشته نیز طرح‌هایی با عنوان صلح جهانی، خلیج فارس و جزیره هرمز طراحی و اجرا کردیم. به عنوان مثال طرح ملی خلیج فارس را در نزدیکی قلعه پرتغالی‌ها با ابعاد کوچک، طراحی و اجرا کردیم.

درویشی از سن 6 سالگی علاقمندی خود را به نقاشی نشان داده و در حال حاضر نقاشی را به صورت حرفه‌ای دنبال می‌کند. او همچنین دارای مدرک فوق لیسانس معماری است.

محمد سایبانی، مشاور هنری استاندار هرمزگان در گفت‌و‌گو با ایسنا با اشاره به نحوه شکل‌گیری ایده طراحی فرش خاکی با استفاده از خاک‌های رنگی جزیره توضیح داد: گروه هنری نو هرمز به عنوان نخستین طراح و ارائه‌کننده ایده فرش خاکی، اولین بار در سال 87، این ایده را در جشنواره مطبوعات تهران با ارائه نمونه کوچکی از کار مطرح کرد که مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفت و این گروه در این جشنواره اعلام کرد که نخستین فرش خاکی را در جزیره هرمز رونمایی خواهد کرد.

تاثیر طراحی فرش خاکی در جذب گردشگران به جزیره هرمز

وی، فعالیت و اقدام این گروه در طراحی فرش خاکی را در جذب گردشگران به این جزیره موثر ارزیابی کرد و افزود: این اقدام هنرمندان، سبب شد گردشگران با طبیعت زیبای هرمز آشنا شوند. تا پیش از رونمایی فرش خاکی تنها 5 خودرو در جزیره وجود داشت اما امروز بعد از چند سال تعداد این خودروها زیاد شده و معیشت مردم هرمز از طریق گردشگری تامین می‌شود. طراحی فرش خاکی سبب شد اقتصاد و فرهنگ مردم جزیره هرمز متحول شود. در واقع این گروه با فعالیتش تلاش کرد باورها، آئین‌ها، افسانه‌ها و آداب و رسوم و نحوه زندگی مردمان جزیره هرمز را به گردشگران ایران‌زمین معرفی کند. این گروه هنری، هنر را از طبیعت می‌گیرند و آن را به طبیعت بازمی‌گردانند. مدت‌دار بودن این هنر سبب شده که در میان مردم این کشش ایجاد شود که به این جزیره بیایند و این طرح هنری را از نزدیک ببینند.

هیچ گونه حمایت مالی از گروه هنر نو هرمز نشده است

سایبانی با تاکید بر اینکه بخش دولتی هیچ گونه حمایت مالی از گروه هنر نو هرمز نکرده است، ادامه داد:‌ گروه هنر نو هرمز با انجام کارهای مقدماتی شامل ارائه طرح و شرح نحوه انجام کار به انجمن هنرهای تجسمی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجوزهای لازم را دریافت کرد و سپس به صورت مستقل با کمک یک اسپانسر بخش خصوصی در تهران اقدام به اجرای طرح کرد. این گروه هنری سال‌ها این فعالیت را با هزینه شخصی خود انجام می‌داد و امسال برای اولین بار است که یک اسپانسر بخش خصوصی حاضر شده حمایت از این گروه را برعهده بگیرد. کار این گروه به یک آیین‌واره تبدیل شده و سبب شده که مردم بومی جزیره، این کار را ادامه دهند و تبدیل به هنر مردمان هرمز شود.

سال آینده طرحی با عنوان فرش خاکی اجرا نمی‌شود

وی تصریح کرد: گروه هنر نو هرمز اعلام کرده که از سال آینده طرحی با عنوان فرش خاکی اجرا نخواهد کرد.

گلایه از نحوه فعالیت گروه هنری مهدی درویشی در طراحی فرش خاکی

سایبانی با گلایه از نحوه فعالیت گروه هنری مهدی درویشی در طراحی فرش خاکی، توضیح داد: این گروه هنری نیز امسال طرح فرش خاکی را اجرا کرد اما از کانال قانونی اقدام به اجرای این طرح نکرد و مجوزهای لازم را برای اجرای طرحشان نگرفت. آقای درویشی حتی حاضر نشد طرحش را به بنده نشان دهد. این گروه هنری باید نسبت به دریافت مجوز از اداره ارشاد اقدام می‌کرد، از سوی دیگر این گروه هنری تصور می‌کرد که گروه هنر نو هرمز از سوی دولت حمایت شده است که این تصور غلطی است. هیچ گونه حمایتی از سوی بخش دولتی صورت نگرفته است. گروه مهدی درویشی به جای آنکه از کانال اداره کل ارشاد اقدام به دریافت مجوز کند، به سراغ بخشداری و شهرداری رفت که آنها نیز حمایتی از این گروه نکردند.

وی ادامه داد: مهدی درویشی طرح روز ملی خلیج فارس را در اردیبهشت ارائه کرد که البته بابت اجرای این طرح 2 میلیون تومان از سوی دولت دریافت کرد. برای اجرای چنین طرحی نه زمان کافی وجود داشت و نه اعتباری، بنابراین گروه درویشی را متقاعد کردم که این کار را در ابعاد کوچک‌تر در نزدیکی قطعه پرتغالی‌ها و در جایی که مهمانان حضور خواهند یافت به نمایش بگذارد. در ضمن گروه مهدی درویشی اولین سال است که اقدام به طراحی و اجرای فرش خاکی در ساحل هرمز کرده‌ است.

سایبانی مدعی شد: آنها به تصور اینکه گروه هنر نو هرمز حمایت ویژه مالی از سوی بخش دولتی شده‌اند، در کار این گروه کارشکنی کردند و شکایتشان را به پیش امام جمعه هرمز بردند. این امر سبب شد ارائه مجوز به گروه هنر نو هرمز تا یک روز قبل از افتتاحیه طرح به تاخیر بیفتد.

وی اضافه کرد: در گروه هنر نو هرمز تعداد زیادی از مردمان بومی هرمز مشارکت کرده‌اند. اختلافات گروه مهدی درویشی و گروه هنر نو هرمز سبب شد در حضور فرماندار قشم جلسه‌ای با حضور مدیران این دو گروه برگزار شود. در این جلسه مهدی درویشی گفت باید طرحم را اجرا کنم و فرماندار نیز اعلام کرد که هر کدام از این دو گروه بهتر کار کنند جایزه دریافت خواهند کرد که بنده مخالفت کردم و گفتم اگر قرار است حمایتی شود باید از هر دو گروه حمایت شود.

احمد کارگران، طراح و مدیر اجرایی طرح هنر محیطی در سایت مشهور به ساحل فرش هرمز نیز با تاکید بر اینکه سال آینده، طرحی با عنوان فرش خاکی اجرا نخواهد شد، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: کار هنری ما به صورت مستقل انجام شده و هیچ‌گونه حمایت دولتی نداشته است. امسال برای اولین بار توانستیم با همکاری بخش خصوصی این کار هنری را انجام دهیم. علاوه بر این مجوزهای لازم را در زمینه شروع کار و نوع کار از اداره ارشاد دریافت کردیم. امسال طرح فرش خاکی اجرا نشد بلکه هنری با عنوان Land Art ( هنر محیطی) اجرا شد.

وی ادامه داد: می‌دانم که به گروه هنری مهدی درویشی، طراح فرش خاکی ریالی کمک نشده است و آنها نیز از سوی بخش دولتی حمایت نشده‌اند. تداوم این کار مستلزم داشتن توان مالی و اجرایی است. آنها نیز حق دارند که طرح خودشان را اجرا کنند زیرا بومی این منطقه هستند. البته ما نیز 5 سال، پی در پی طرح فرش خاکی را اجرا کردیم و حق عرفی ماست که این کار را انجام دهیم. یک گروه 60 نفره، در این کار به‌صورت داوطلبانه از مناطقی همچون بندرعباس، هرمز و تهران مشارکت کردند. هر کسی می‌تواند داوطلبانه برای خاک‌ریزی و اجرا با ما مشارکت کند.

طراحی بزرگ‌ترین فرش خاکی جهان در جزیره هرمز

کارگران با بیان اینکه این تنوع رنگ در خاک در هیچ کجای دنیا در ابعاد سطح این جزیره وجود ندارد، خاطرنشان کرد: فرش خاکی در یک یا 2 کشور دیگر نیز اجرا شده اما تاکنون با چنین ابعادی در هیچ کجای دنیا اجرا نشده است. به همین دلیل است که فرش خاکی هرمز بزرگ‌ترین فرش خاکی جهان نام گرفته است. برای ثبت این فرش تحت عنوان بزرگ‌ترین فرش خاکی جهان نیازمند صرف هزینه هستیم که در شرایط فعلی برای ما مقدور نیست.

الهام طرح‌های فرش خاکی از افسانه‌های جزیره هرمز

وی با تشریح ایده‌های طرح فرش خاکی، اظهار کرد: هر سال طرح فرش خاکی در متراژ 1200 تا 1600 مترمربع با الهام گرفتن از افسانه‌ها و اسطوره‌های زندگی مردمان جنوب، طراحی و اجرا شده است. اولین بار در سال 87، طرح افسانه هرمز را طراحی و اجرا کردیم. در سال 1390 فرشی با عنوان «راز خاک» با الهام از فعالیت گروه موسیقی سنتی مخصوص مردمان جنوب طراحی و اجرا شد. در سال 91 طرح ملمداس (مادر داس) اجرا شد. ملمداس، اسطوره‌ای است که مردمان جنوب اعتقاد دارند به شکل زنی زیبارو در شب‌های مهتابی روی آب می‌آید. در سال 92 طرح با عنوان داماهی با الهام از افسانه دیگری در جنوب شکل گرفت. مردمان جنوب به وجود داماهی معتقدند؛ داماهی، ماهی بزرگی است که در آب‌های جنوب زندگی می‌کند و هنگام گرفتاری‌ها به کمک مردم ساحل‌نشین می‌آید و از طرفی به کشتی‌هایی که در دریا راه خود را گم کرده‌اند و یا در طوفان «کوش» گیر می‌افتند کمک می‌کند و آنان را به سلامت به خشکی می‌رساند. مردمان جنوب اعتقاد دارند که در دل داماهی همیشه صلح وجود دارد و باران و حاصل‌خیزی را با خود به همراه دارد، بنابراین دل داماهی مامنی می‌شود برای تمام مردم جهان که برای صلح در تلاشند.

الهام طرح هنر محیطی جزیره هرمز از رباعیات خیام

طراح این هنر محیطی تصریح کرد: کار امسال ما متفاوت از سال‌های گذشته بود و از ساختار فرش بیرون آمده بود. امسال تلاش کردیم هنر محیطی را به نمایش بگذاریم و به همین دلیل کار مشاهده‌شده در سال جاری از تنوع رنگی کمتری برخوردار بود. در طرح هنر محیطی از سه رنگ مشهور جزیره شامل خاک سرخ مشهور به «کلک»، سرمه و خاک سفید، استفاده کردیم و در محتوای طرح از رباعیات خیام الهام گرفته شد. بیش از 95 درصد کار با استفاده خاک سرخ انجام شد و در 5 درصد کار از خاک سفید و سرمه استفاده شد. در طرح این هنر محیطی، رباعیات خیام به صورت سیاه‌مشق روی زمین حک شده و درون این طرح، اسطرلاب (وسیله‌ای برای تعیین زمان و مکان یا GPS) طراحی شده است.

وی خاطرنشان کرد: از آنجا که دغدغه خیام در اشعارش، سوال از هستی و جایگاه انسان نسبت به هستی بوده است، هر مخاطب و بازدیدکننده با دیدن این هنر به تفکر می‌ایستد که جایگاه ما در هستی کجاست. به عبارتی این طرح به گونه‌ای طراحی شده که مخاطب با قرار گرفتن در میان آن به نوعی در این طرح مشارکت داشته باشد.

کارگران ادامه داد: خط نستعلیق در این طرح به کار گرفته شده تا نمادی از خوشنویسی مردمان ایران زمین باشد. در اجرای این طرح 4 تن خاک استفاده شده که 95 درصد آن از خاک سرخ تامین شده است. طرح امسال 10 برابر بزرگ‌تر از کارهای گذشته بود و طرح هنر محیطی که امسال اجرا شد شکل شخصی نداشته و مخاطب آزادانه می‌تواند در میان آن حرکت کند. بنده، مسئول طراحی و اجرای طرح بودم و نمی‌دانم تاکنون برای اجرای این طرح چقدر هزینه شده است.

برپایی کمپ گردشگری در کنار طرح هنر محیطی جزیره هرمز

وی بیان کرد: در کنار این طرح، کمپ گردشگری برپا شد تا برنامه‌های مکملی اجرا شود. در این کمپ هنرمندانی از نقاط دیگر ایران که تخصصی در زمینه هنر محیطی داشتند حضور یافته‌اند تا علاوه بر عرضه هنرشان، کارگاه‌های آموزشی برپا کنند و به عنوان سفیران طبیعت نحوه حضور طبیعت‌گرد در طبیعت و نحوه برخورد صحیح با طبیعت را آموزش دهند. به عبارتی این هنرمندان با موضوع محیط زیست اثر هنری خلق می‌کنند و خودشان نیز در این زمینه آموزش می‌دهند. به عنوان مثال، آموزش نقاشی روی بوم به کودکان بومی هرمز آموزش داده می‌شود.

می‌توانم با اطمینان بگویم اگر خاورمیانه انگشتری باشد، هرمز نگین آن است اما این نگین تا زمانی ارزش دارد که از آن محافظت و به درستی نگهداری شود. ای کاش این جزیره رنگارنگ به دوران شکوفایی پرتغالی‌ها برگردد.

گزارش از شیما عباس زاده، خبرنگار ایسنا

انتهای پیام