مهدی حجت با ابراز خوشحالی فراوان از بازگشت آثار محوطه‌ی «خوروین» از بلژیک به ایران، گفت: امیدوارم که آثار تاریخی کشورمان همیشه در ایران و در کنار خودمان به صورت عمومی نمایش داده شوند.

بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، با اشاره به برخی صحبت‌ها مبنی بر اینکه کشورهای دیگر از آثار تاریخی‌مان بهتر از ما حفاظت می‌کنند، گفت: این حرف بی‌ربط که عده‌ای باب کرده‌اند که اگر آثار تاریخی در ایران باشد به خوبی از آن مراقبت نمی‌کنیم، صحیح نیست کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند دزد آثار تاریخی هستند که با مطرح کردن چنین صحبت‌هایی، توجیه خود را برای دزدی از کشورهای دیگر نمایان می‌کنند.

او با بیان این‌که این نوع از حرف‌ها را موزه‌های بزرگ دنیا مطرح کرده‌اند و می‌گویند که چون ثروتمندند می‌توانند آثار تاریخی ایران را به کشورهای دیگر منتقل و از آن‌ها به خوبی مراقبت کنند،‌ اظهار کرد: بهتر است آثار فرهنگی هر کشور در همان کشور نمایش داده و از آن مراقبت شود، هرکس هم که دوست دارد با فرهنگ و آثار تاریخی کشورهای دیگر آشنا شود، خوب است که به آن فضا وارد شود تا علاوه بر رونق توریسم آن کشور، آثار فرهنگی و فرهنگ آن کشور را نیز بشناسد.

وی با اشاره به تهیه‌ معاهده‌ «استرداد اموال فرهنگی» در یونسکو و امضای این معاهده توسط برخی کشورها و مخالفت کشورهای پرقدرت مانند آمریکا، فرانسه و انگلیس گفت: کشورهایی که این معاهده را قبول کردند، از زمان امضای قرارداد آن، این قانون را نیز قبول کردند که اگر یک شیء از هر کشوری خارج و آن کشور مشخصات کامل آن شی را داشت و آن را در اختیار پلیس بین‌الملل «اینترپل» قرار داد، می‌تواند زمینه‌ برگرداندن آن را در دادگاه نیز‌ پیگیری کند.

او ادامه داد: بر اساس این معاهده هیچ امیدی به برگرداندن هر شی‌ای که بیش از 30 سال پیش از کشور خارج شده و در اختیار یک کشور است وجود ندارد. همه‌ آثار ما که در موزه‌های مختلف دنیا مانند لوور، آرمیتاژ یا بریتانیا هستند چون قبلا از کشور خارج شده‌اند، اکنون دیگر مشمول استرداد نمی‌شوند، مگر در مواردی که بین دو کشور مقابل یک توافق باشد که این یک اقدام طبیعی است یا از سوی دیگر بحث معاوضه‌ی یک شیء با شی‌ای که در کشور مبدأ وجود دارد مطرح شود که این نیز به صورت محدود رخ داده است؛ نمونه‌ این اتفاق را می‌توان در کشوری مانند یونان دید که موفق شد برای برخی از آثار خود این اقدام را با دیگر کشورها انجام دهد.

گوشت قرمز یا الواح شیکاگو برای مصادره فرقی ندارد

حجت با بیان اینکه آنچه از آثاری که ما اکنون در دادگاه‌ها داریم هر کدام موضوع خاص خود را دارند، گفت‌: به عنوان مثال در بحث الواح شیکاگو، ایران قبل از انقلاب اسلامی این الواح را با میل خود و برای انجام کارهای مطالعاتی به دانشگاه شیکاگو داد تا مطالعه شوند، چون امکان مطالعات و حفاظت دقیق در ایران وجود نداشت، بنابراین هر زمان که بخواهیم براساس قاعده باید آن‌ها به ایران بازگردانده شود.

او با اشاره به پرونده‌ای که یک شخص یهودی درباره‌ی الواح شیکاگو در دادگاه آمریکا باز کرده نیز گفت: چون آن‌ها می‌خواستند اموال ایران را مصادره کنند، برای‌شان گوشت قرمز بودن یا الواح هخامنشی تفاوتی نداشت. بنابراین این قضیه را دادگاهی کردند، بنابراین این پرونده ربطی به بحث استرداد ندارد.

وی با اشاره به تنوعی که در دادگاه‌های مربوط به اموال فرهنگی وجود دارد،‌ اظهار کرد: برخی از این دادگاه‌ها به خروج آثار پس از امضای معاهده بازمی‌گردد و برخی نیز به خروج‌های غیرقانونی توسط افراد مربوط می‌شود، همچنین در برخی موارد نیز ممکن است یک شی برای مرمت به کشور دیگری برده شده باشد، اما هنوز آن کشور آن شیء را پس نداده است که چنین مواردی به دادگاه ارجاع می‌شود.

او با توجه به لزوم توجهی که مردم به ویژه جوانان باید در این زمینه داشته باشند اظهار کرد: آثار تاریخی مانند نوامیس کشور ما هستند که باید از آن‌ها در کشور خودمان مراقبت کنیم، برخی جوسازی‌ها در فضای مجازی این را مطرح می‌کنند که کشورهای دیگر خیلی بهتر از ایران از آثار تاریخی‌مان مراقبت می‌کنند، به دنبال آن نیز افراد بیشتری از آن‌ها دیدن می‌کنند که این باعث فخر ایران می‌شود، این اشتباه است.

این پیشکسوت حوزه‌ میراث فرهنگی تاکید کرد: باید از این آثار با امکانات داخل کشور خودمان به صورت ویژه مراقبت کنیم و هرکس که تمایل به دیدن این آثار داشت باید کفش آهنین بپوشد، به ایران سفر کند تا این آثار را ببیند.

خروج آثار ارزشمند تاریخی خلاف قانون است

حجت با اشاره به برگزاری نمایشگاه‌های مختلف ایران در کشورهای دیگر برای نمایش آثار برگزیده‌ی موجود در موزه‌های ایران نیز گفت: با این اقدام مخالفم که آثار ارزشمند و برگزیده‌ کشورمان را در کشورهای دیگر بچرخانیم. این در حالی است که فرهنگ و تمدن ایرانی هیچ نیازی به این ندارد که خود را به چشم‌های دیگران بمالد تا آن را ببینند، بلکه آن‌هایی که باید بدانند می‌دانند، همچنین از روش‌های بهتری می‌توانیم خود و فرهنگ‌مان را معرفی کنیم. بنابراین اینکه بخواهیم آثارمان را به کشورهای دیگر ببریم جایز نیست.

او با اشاره به انجام این کار در دوران هشت سال دفاع مقدس گفت: با توجه به اینکه در آن مقطع ایران بسیار مورد ظلم فرهنگی قرار گرفته بود و صورت ایران در ایام جنگ بسیار بد معرفی شده بود، این کار یک توجیه علمی داشت که با برگزاری این نمایشگاه‌ها آثار تمدنی‌مان را به مردم دنیا نشان دهیم تا آن‌ها بدانند که ما از چه سطح فرهنگی برخورداریم، اما در حال حاضر دیگر ضرورتی به انجام این کار نیست و باید از این آثار به دقت در کشور خودمان نگهداری کنیم. در واقع خروج این آثار به خصوص آثار ارزشمند و درجه یک کشور خلاف قانون است، کسی نمی‌تواند این آثار را کاملا از کشور خارج و به نقاط دیگر ببرد. اگر به این قضیه دقت شود ما یک اتفاق بهتر برای آثارمان داریم.

برای اموال رفته، دیگر نمی‌توان جنگید

قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کمک و توجه بیشتر دیگر دستگاه‌های دولتی برای بازپس‌گیری آثار تاریخی ایران از کشورهای دیگر را یک تصور عوام‌فریبانه در ذهن مردم دانست که متأسفانه دولت‌های گذشته آن را مطرح می‌کردند و تأکید کرد: دستگاه‌هایی مانند وزارت امور خارجه قطعا وظایف ذاتی خود را انجام می‌دهد، اینکه این گونه تصور کنیم یا این تصور عوامانه را در ذهن مردم جا بیاندازیم که هرچه ما شی در خارج کشور داریم باید به ایران منتقل شود و اگر ما نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم، پس دستگاه‌ها به ما در این زمینه کمک نمی‌کنند، این دیدگاه نادرستی است.

او افزود: اموالی که قبل از معاهده از ایران بیرون رفته‌اند دیگر رفته‌اند و نمی‌توان برایشان جنگید، مگر اینکه بین ما و کشور مقابل یک توافق صورت گیرد که در ازای یک شی دیگر آن را برگردانیم، ولی چیزی که متعلق به گذشته بوده، دیگر گذشته و وجود ندارد.

وی ادامه داد: اگر این تصور را در ذهن مردم ایجاد کنیم که اشیای موجود در فلان موزه را می‌خواهیم به کشورمان برگردانیم پس دستگاه‌های فرهنگی و دیگر دستگاه‌ها باید در این زمینه به ما کمک کنند، حرف درستی نیست. مگر این‌که اموالی باشند که پس از معاهده خارج شده و شناسنامه‌ی مشخصی داشته باشند که آن شیء مربوط به ایران است، اما اگر مشخصات آن را نداشته باشیم و به اینترپل اعلام نکرده باشیم، در این صورت اگر مالک شیء به دادگاه برود، می‌تواند ادعا کند که قبل از معاهده آن را از ایران خارج کرده است. بنابراین امکان برگرداندن آن به ایران وجود ندارد، مگر اینکه مشخص باشد، مانند آثار جیرفت که در یک تاریخ و محدوده‌ی زمانی مشخص از کشور خارج شدند، حال هر جا در دنیا و در بازار مطرح شود می‌توان جلوی آن را گرفت که به فروش نرسد.

با فیلم‌های تراز اول، ایران را به دنیا معرفی کنیم

حجت در پاسخ به این پرسش که ادامه‌دار بودن چنین اتفاقی چه میزان می‌تواند در معرفی ایران و نشان دادن وجهه‌ فرهنگی ایران موثر باشد، اظهار کرد:‌ معتقدم راه‌های مناسب‌تری از انجام این کار برای معرفی تمدن و فرهنگ ایران وجود دارد. ما هنوز موفق نشده‌ایم که تعدادی فیلم‌های تراز جهانی از مجموعه آثارمان لیست کنیم و آن‌ها را در رسانه‌های پرتیراژ و پربیننده در دنیا عرضه کنیم. در واقع ما هنوز راهکار این قضیه را به خوبی نمی‌دانیم. همچنین با توجه به وجود دشمنان زیاد ایران، راه چندانی برای انجام چنین کاری نداریم.

او با اشاره به نگارش کتابی درباره ایران توسط مرحوم ریچارد فرای در چند سال گذشته که در دنیا سر و صدای زیادی برپا کرد گفت: نویسنده این کتاب با دقت و اطلاعات خوب ومناسبی که از ایران داشت و آن را در سطح بین‌المللی پخش کرد، توانست وجهه‌ بهتری از ایران معرفی کند، ما نیز با انجام چنین کارهایی می‌توانیم آثارمان را با توضیحاتی که همه دنیا را متوجه خود کند، عرضه کنیم.

بازگرداندن هویت تاریخی‌مان به کشور، وظیفه‌ ملی و شرعی ماست

بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه انجام هر کار فرهنگی راه و چاه خود را دارد، گفت: مانعی وجود ندارد که ما درباره استرداد آثار تاریخی اقدامی انجام دهیم، با این وجود کارهای فرهنگی بهتر است دارای چهره‌ مثبت باشند تا منفی. شکایت کردن، تعقیب و گریز و به دادگاه رفتن؛ همان صورتی که برخی کشورها دوست دارند از ایران نشان دهند که همیشه دعوا دارند را نشان می‌دهد، بنابراین معتقدم کوچکترین شیء هم اگر از ایران خارج شد که ما امکان تعقیب و گریز و بازگردانش به ایران را داریم، وظیفه قانونی، ملی و شرعی ماست که آن را به کشور برگردانیم. اما تنها راه این نیست.

حجت راه‌های معرفی تمدن درخشان ایران را به قدری وسیع و دارای ثروت عظیمی دانست که حتی اگر یک آینه‌ی کوچک نیز جلوی آن گرفته شود چشم همه‌ مردم دنیا را خیره می‌کند. ما در این گونه زمینه‌ها نه قبل از انقلاب و نه پس از انقلاب موفق بوده یا فرصت انجام چنین کاری را داشته‌ایم.

وی درباره موانع و مشکلاتی که در زمان بنیان نهادن سازمان میراث فرهنگی و حتی در دوره‌ای که به عنوان قائم مقام این سازمان فعالیت می‌کرد، اظهار کرد: مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد، ساده‌ترین آن امکانات مالی، حقوقی، کارشناس و انجام سفر است. همچنین آنچه که مانع انجام این کار است فضای منفی است که درباره‌ی ایران و دادخواهی‌های ایران وجود دارد. نفوذ لابی صهیونیستی نیز عاملی است که نمی‌گذارد هیچ رأیی به نفع ایران صادر شود. در هر صورت هر کاری مشکلات خود را دارد. مرد باید کارهای بزرگ انجام دهد.

هرکس می‌تواند یک کلنگ به دست بگیرد

او درباره نوع نگاه و اولویتی که سازمان میراث فرهنگی باید در این زمینه داشته باشد، نیز توضیح داد: این اقدام یک نگاه ساده دارد. ما درباره حفاظت از آثار و محوطه‌های تاریخی‌مان بسیار سهل‌انگار هستیم. هرکس در ایران یک کلنگ به دست بگیرد، بدون هیچ ملاحظه‌ای می‌تواند تپه‌های تاریخی را حفر کند، شی‌ای به دست آورد و آن را بفروشد. نه دادگاهی برگزار می‌شود، نه محاکمه‌ای و نه برخوردی که تأثیر اجتماعی مناسبی داشته باشد رخ نمی‌دهد.

قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: زمانی که محوطه‌های تاریخی‌مان را به همان وضعیت رها کرده‌ایم، هرکس می‌تواند به راحتی 400 هزار محوطه‌ تاریخی را دستبرد بزند و هیچ گوشه‌ سالمی برای آن باقی نگذارد، حتی اگر چیزی را به دست نیاورده باشد. ما این نوع موارد را رها می‌کنیم و سپس چند میلیون دلار خرج می‌کنیم تا آثاری که از کشور خارج شده‌اند را به ایران برگردانیم!

جلوگیری از قاچاق راه‌حل دارد

حجت نبود حفاظت از محوطه‌های تاریخی که به دنبال آن بحث سرقت از این محوطه‌ها و سپس هزینه‌های میلیون دلاری برای بازپس‌گیری آن‌ها را نادرست دانست و گفت: اگر یک‌دهم آن چند میلیون دلار را برای حفاظت از محوطه‌های تاریخی‌مان هزینه کنیم، کس دیگری جرأت انجام چنین کاری را نخواهد داشت. قدری باید این نوع حساسیت را در گمرک ایجاد کنیم تا دیگر چنین اتفاقاتی رخ ندهد.

وی اضافه کرد: در حال حاضر یک کتاب یا یک سفال تاریخی را به راحتی می‌توانیم در کیف‌مان جاسازی کنیم و آن را از گیت گمرک رد کنیم، هیچ‌کس هم متوجه نمی‌شود پس به سادگی از کشور خارج می‌شود، به این نکته باید توجه کنیم که جلوگیری از انجام چنین کارهایی راه حل دارد.

او با طرح این پرسش که آیا کشورهای دیگر نمی‌دانند چگونه از آثارشان مراقبت کنند؟ اظهار کرد: ما این راه‌ها را به خوبی نمی‌شناسیم. بیشتر این گونه موارد سهل‌انگاری و بی‌توجهی است که مراقبت و حساسیت‌های لازم را هم ندارد. در واقع آن نوع مراقبت و حساسیت که باید نسبت به آثار وجود داشته باشد، نیست. اگر در داخل کشورمان جلوی حفاری غیرمجاز را بگیریم، به اندازه‌ای که قدری کمتر از این باشد دیگر هیچ احتیاجی به هزینه کردن برای بازگشت آن‌ها در خارج از کشور نداریم.

انتهای پیام