رشته‌ی مردم‌شناسی در ایران با تأسیس اداره‌ی مردم‌شناسی در سال 1315 مورد توجه قرار گرفت. از آن سال تا کنون، این رشته در جریان تغییرات و تحولات سیاسی و اجتماعی، فراز و فرودهای زیادی را گذرانده، گاهی به آن توجه شده و گاهی نیز اندک توجه هم از آن دریغ شده است. اکنون و در 77سالگی این رشته در ایران، مطالعات مردم‌شناسی با جدیت بیشتری مورد توجه قرار می‌گیرند. یکی از موسساتی که مطالعات و پژوهش‌های مردم‌شناسی در آن انجام می‌شود، پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
برای دانستن بیشتر درباره‌ی آخرین فعالیت‌های پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی و دستاوردها و اولویت‌های کاری آن، با دعوت از رییس این پژوهشکده، یدالله پرمون، با حضور او در محل خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) نشستی را برگزار کردیم. پرمون در این نشست درباره‌ی آسیب‌هایی که پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی در جریان طرح دورکاری دید، اولویت‌ها و برنامه‌ها و دستاوردهای این پژوهشکده توضیح‌هایی داد.
پرمون در پاسخ به این پرسش که با گذر بیش از 70 سال از عمر پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی، مهم‌ترین دستاورد آن چیست؟ اظهار کرد: پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی یکی از قدیمی‌ترین پژوهشکده‌های سازمان میراث فرهنگی است؛ مدت‌ها قبل از این‌که سازمان میراث فرهنگی شکل بگیرد، پژوهش‌های مردم‌شناختی در کشور وجود داشت و می‌توان گفت، این پژوهش‌ها از نظر قدمت، با پژوهش‌های باستان‌شناختی در ایران در رقابت‌اند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهشکده از آغاز تأسیس تا کنون، مردم‌نگاری است. مردم‌نگاری، یعنی مستندسازی فرهنگ عامه، منظور از مستندسازی نیز ثبت و ضبط است.
وی ادامه داد: مردم‌نگاری به این صورت انجام می‌شود که مردم‌نگاران به یک محل مشخص می‌روند و جلوه‌های مختلف یک فرهنگ مانند پوشاک، خوراک و آداب و رسوم را ثبت و ضبط می‌کنند. یکی از افتخارات پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی این است که مردم‌نگارانی را تربیت کرده که پروژه‌های میدانی را با هدایت ستاد انجام می‌دهند و حاصل کار آن‌ها به‌صورت سلسله‌ای از گزارش‌های مردم‌نگارانه درآمده است. این گزارش‌ها در قالب‌های مختلف مکتوب و نوارهای سمعی - بصری در آرشیو پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی وجود دارند.
او با بیان این‌که پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی در نظر دارد گزارش‌های مردم‌نگاری را پس از پالایش به‌صورت مکتوب منتشر کند، گفت: وقتی محمد میرشکرایی بر پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی مدیریت می‌کرد، طرحی با عنوان «مردم‌نگاری سرزمین» ارائه کرد که بنا بر آن، گزارش‌های مردم‌نگاری به‌شکل کتاب منتشر می‌شدند. در آن زمان، چند جلد کتاب با اجرای این طرح منتشر شدند. ما نیز قصد داریم این طرح برجسته را البته با در نظر گرفتن برخی ملاحظات علمی و اجرایی ادامه دهیم.
رییس پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی درباره‌ی انتشار گزارش‌های مردم‌شناسی نیز توضیح داد: بخشی از این گزارش‌ها مورد استفاده‌ی عموم مخاطبان نیست، و بهره‌وران واقعی آن‌ها، پژوهشگران مردم‌شناس هستند. نکته‌ی دیگر این است که همه‌ی این گزارش‌ها از نظر کیفیت، سطح یکسانی ندارند؛ بخشی از این مردم‌نگاری‌ها، به‌لحاظ دقت و ظرافت علمی، نیازمند بازنگری هستند. از سوی دیگر، ضمن ادای احترام به پیشکسوتان، باید بگویم که دستورالعمل‌های ارزشمند قدیمی ویژه‌ی انجام طرح‌های مردم‌نگاری، به به‌روزرسانی نیاز دارند. خلاصه این‌که گزارش‌های مردم‌نگاری فعلی به شکلی که اکنون در اختیار داریم باید پالایش شوند. البته همه‌ی آثاری که در سال‌های گذشته تحت عنوان «مردم‌نگاری سرزمین» از سوی پژوهشکده به چاپ رسیده‌اند، در زمان خود و در چارچوب امکانات و ملاحظات آن دوران، به‌نحو مطلوب پالایش شده‌اند و آثاری ارزشمند به‌شمار می‌آیند. به همین دلیل، ما برای ادامه دادن رویه‌ی قبلی ترغیب شده‌ایم.
او با بیان این‌که اتخاذ تصمیم در حوزه‌ی پژوهش را به شورای پژوهشی پژوهشکده محول کرده است، گفت: این شورای پژوهشی وظیفه‌ی تدوین و پیگیری سیاست‌های عملی پژوهشکده را برعهده دارد.
پرمون درباره‌ی دیگر دستاوردهای این پژوهشکده، توضیح داد: پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی با شبکه‌ای از مردم‌شناسان در سراسر کشور در ارتباط است که آماده‌ی همکاری با پژوهشکده هستند. پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی در نظر دارد که ارتباطات استانی‌اش (با مردم‌شناسان استان‌های مختلف) را که مدتی ضعیف شده بود، از سر بگیرد. از دیگر افتخارات این پژوهشکده این است که در حوزه‌ی انتشارات و برگزاری همایش و جشنواره، یکی از بخش‌های پرکار پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی بوده است.
در بخشی از این نشست، رییس پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی درباره‌ی چشم‌انداز فعالیت‌های این پژوهشکده سخن گفت: اولین اولویت کاری ما، پیگیری جدی روند ثبت و ضبط فرهنگ عامه است؛ در وهله‌ی نخست باید به مردم‌نگاری بپردازیم، چون معتقدیم با گسترش رسانه‌ها و تغییر در سبک زندگی مردم مناطق مختلف، جلوه‌های فرهنگی از بین می‌روند. بنابراین ثبت و ضبط فرهنگ‌های در خطر، اهمیت زیادی دارد. ضمن این‌که به پژوهش‌های انسان‌شناختی نیز در کنار این مردم‌نگاری‌ها، اهمیت می‌دهیم. کار پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، برخلاف بیشتر ارگان‌های پژوهشی دیگر، سفارش‌محور است. ما براساس شرح وظایف تعیین‌شده، وظیفه‌ی پاسداری از میراث مردم‌شناختی کشور را برعهده داریم و این کار در اموری مانند شناسایی، اولویت‌بندی، مستندسازی، پژوهش، ترویج و احیا، متجلی می‌شود.
او دیگر برنامه‌ی پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی را به پایان رساندن طرح‌های ناتمام اعلام و اظهار کرد: این پژوهشکده، پروژه‌های ناتمامی را مانند تهیه‌ی اطلس‌های مردم‌شناختی دارد که ما می‌خواهیم آن‌ها را به پایان برسانیم. انجام پژوهش‌های انسان‌شناختی از دیگر برنامه‌های این پژوهشکده است؛ تصمیم داریم برون‌داد پژوهش‌هایی از این قبیل را بالا ببریم و آمار مقالات استاندارد علمی - پژوهشی و ISI همکاران‌مان را ارتقا دهیم. ارتقای مرتبه‌ی علمی و تخصصی همکاران از دیگر برنامه‌های پژوهشکده است که در قالب ادامه‌ی تحصیل، سازمان‌دهی کارگاه‌های تخصصی و پیگیری فرصت‌های مطالعاتی دنبال می‌شود. بحث فعالیت‌های میان‌رشته‌یی خیلی مهم است که تا کنون پژوهشکده به این حوزه چندان وارد نشده و در نظر داریم از این بخش نیز استفاده کنیم. از دیگر برنامه‌های ما، انجام فعالیت‌های میان‌بخشی است؛ در نظر گرفته‌ایم که همکاری‌هایی را با معاونت‌های میراث فرهنگی، گردشگری یا صنایع دستی انجام دهیم. ضمن این‌که فعالیت فراسازمانی را سامان دهیم و با سازمان‌هایی مانند وزارت ارشاد، فرهنگستا‌ن‌ها، دانشگاه‌ها و ... در تعامل و همکاری باشیم.
پرمون برگزاری نشست‌های تخصصی، نشست‌های علمی، پیگیری بحث انتشارات و همچنین انتشار نشریه‌ی تخصصی پژوهشکده را از دیگر برنامه‌ها دانست و بیان کرد: یکی از امور مهمی که در سال‌های اخیر به آن توجه ویژه‌ای شده و ضروری است پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی نقشی پررنگ در آن داشته باشد، سیاست‌گذاری در حوزه‌ی میراث فرهنگی ناملموس است. اموری مانند تعیین اولویت‌های ثبتی جمهوری اسلامی ایران در سطوح کشوری و بین‌المللی و تدوین پرونده‌های ثبتی مربوط، می‌توانند با همکاری پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی که تخصصی کاملا منطبق بر انتظارات این حوزه دارد، به‌شکل اصولی به نتیجه‌ی مطلوب برسند. این موضوع از مسائل عمده‌ی میان‌بخشی است که پیگیری می‌کنیم. تدوین طرح محتوایی برای موزه‌های مردم‌شناسی کشور و موزه‌های میراث فرهنگی ناملموس نیز از دیگر عناوینی است که فکر می‌کنیم پژوهشکده‌ی ما نقشی مثبت را می‌تواند در آن ایفا کند.
او درباره‌ی ارتباط پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی با دانشگاه نیز گفت: ارتباط ما با دانشگاه قطع نیست؛ این ارتباط گرچه در سال‌های اخیر کم‌رنگ شده است، ولی کماکان در مجموعه‌ی مقالاتی که تهیه می‌کنیم به اساتید برجسته سفارش می‌دهیم که با ما همکاری کنند. درباره‌ی طرح‌های مردم‌نگاری نیز پژوهشکده آمادگی دارد که طرح‌ها را در اختیار پژوهشگران دانشگاه‌ها قرار دهد، به شرط آن‌که پروژه‌های مشترکی بین پژوهشکده و دانشگاه شکل گیرند و تفاهم‌نامه‌هایی در این ارتباط به امضا برسند.
وی درباره‌ی دلایل کم شدن تعداد نشست‌هایی که در گذشته، پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی برگزار می‌کرد، اظهار کرد: به‌دلیل تغییر مدیریتی که داشتیم، اندکی اوضاع تغییر کرد، برگزاری نشست‌ها را به‌شکل محدود شروع کردیم تا توان و ارتباطات گسترده‌ی گذشته را به‌تدریج، بازسازی کنیم. در آینده‌ی نزدیک، برگزاری همایش‌های بزرگی را در برنامه داریم. البته یکی از ملزومات انجام این کار، تأمین منابع مالی است که امیدواریم با پیگیری‌هایی که انجام می‌شود، این امر نیز تحقق یابد.
پرمون درباره‌ی استخدام نیروهای پژوهشکده نیز توضیح داد: تا کنون از دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل در مقطع دکتری در رشته‌ی انسان‌شناسی نداشته‌ایم. بیشتر پژوهشگران ما فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد رشته‌ی مردم‌شناسی هستند. البته همکاران ما مردم‌نگارانی خبره‌اند که هریک تجربه‌ی سال‌ها کار میدانی را در کارنامه‌ی خود دارند. یکی از برنامه‌های اصلی ما، ارتقای مرتبه‌ی علمی این همکاران است، این موضوع را با ایجاد فرصت ادامه‌ی تحصیل، ایجاد فرصت‌های مطالعاتی و سیاست‌هایی از این دست دنبال می‌کنیم. در عین حال، به‌دنبال آن، هستیم که افرادی را از جمع فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری دانشگاه‌های معتبر جهان، به این جمع اضافه کنیم.
به گزارش ایسنا، حدود دو سال پیش، دولت طرحی را اجرا کرد و در جریان آن، با هدف آنچه برطرف کردن مشکل شلوغی شهر تهران عنوان شد، قرار شد تا برخی سازمان‌ها به شهرستان‌ها منتقل شوند. مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جزو پیشگامان اجرای این طرح شدند و به این ترتیب، نیروهای شاغل در پژوهشگاه این سازمان به شهر شیراز و نیروهای معاونت صنایع دستی به اصفهان انتقال یافتند. این جابه‌جایی، از نظر نیروی انسانی و دارایی‌های مادی و معنوی به این بخش‌ها، از جمله پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی آسیب‌هایی را زد.
پرمون درباره‌ی آسیب‌هایی که پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی در جریان انتقال از تهران به شیراز دید، توضیح داد: اسنادی که در مرکز اسناد پژوهشگاه سازمان داشتیم، تک‌نسخه‌ای بودند، یعنی فقط یک نمونه از آن‌ها وجود داشت. از میان اسنادی که به شیراز متنقل شدند، توانستیم بخش عمده‌ای را به تهران برگردانیم و دوباره آن‌ها را سامان‌دهی کنیم. اکنون مجموعه‌ی این اسناد و گزارش‌ها که به‌صورت نسخه‌های واحد غیرمنتشرشده وجود دارند، اسکن می‌شوند و نسخه‌ی دیجیتالی آن‌ها در دست تهیه است.
او تصریح کرد: درباره‌ی خبر مفقود شدن بخشی از اسناد پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی، در حال حاضر نمی‌توانم پاسخی بدهم. اجازه بدهید بعد از سامان‌دهی کامل اسناد و تطبیق دارایی فعلی با فهرست‌های قبلی، پاسخ دقیق این پرسش را بدهم.
پرمون در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است بخش مفقودشده‌ی اسناد جزو بخش‌هایی باشد که فقط یک نسخه از آن‌ها در اختیار بوده است؟ گفت: امیدوارم که این‌گونه نباشد؛ این اسناد شامل گزارش‌های مردم‌نگاری بودند و اگر موردی مفقود شده باشد، احتمال بازتولید آن بسیار کم است. وقتی می‌گوییم از بین رفتن سندی ممکن است قابل جبران نباشد، منظورمان این است که حوزه‌ی فرهنگی مطالعه‌شده به‌گونه‌ای تغییر کرده است که امکان دست‌یابی به اطلاعات گذشته، دیگر به سهولت برقرار نیست. امکان دارد که رسمی برافتاده باشد یا روستایی که مطالعه شده، خالی از سکنه شده باشد. امیدوارم که این گزارش‌ها خیلی کم آسیب دیده باشند.
رییس پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی درباره‌ی آسیب‌هایی که نیروی انسانی پژوهشکده در جریان جابه‌جایی به شیراز دیدند نیز بیان کرد: در جریان این جابه‌جایی نیروهای انسانی پژوهشکده سه بخش شدند؛ عده‌ای به شیراز رفتند، برخی دورکار شدند و عده‌ای هم منفک و از سازمان میراث فرهنگی خارج شدند. بعد از بازگشت از شیراز، همکاران منتقل‌شده و همکاران دورکار، دوباره گرد هم جمع شدند و بدنه‌ی اصلی پژوهشکده بار دیگر شکل گرفت. از سوی دیگر، همکاران منفک‌شده‌ی ما چهار نفر هستند که بازگشت‌شان به کار در گرو ملاحظه‌ی مجموعه‌ی قوانین و مقررات و در نظر گرفتن توانایی‌های پژوهشگاه در جذب دوباره‌ی آن‌ها است.
او درباره‌ی این جابه‌جایی، توضیح داد: قبل از این ماجرا، پژوهشکده برای انجام فعالیت‌های خود یک روند نسبتا منظمی را می‌گذراند. ویژگی همکاران در پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی این است که خود را اعضای یک خانواده می‌دانند و دست به دست هم داده‌اند که پژوهشکده را دوباره به دوره‌ی درخشان خود برگردانند. حالا می‌توانم ادعا کنم که پژوهشکده حرکت روبه جلوی خود را از سر گرفته است، اما هنوز معتقدیم که روند حرکت ما باید در هر دو بعد کمیت و کیفیت، شتابی مضاعف بگیرد، باید کمی منتظر باشیم، چون تغییر اساسی در مدیریت‌ها داشته‌ایم و تا مدیران جا بیفتند، کمی طول می‌کشد.
پرمون ادامه داد: متعهد شده‌ایم که در مدت کوتاهی، چالش‌ها و مشکلات خود را به ریاست پژوهشگاه گزارش کنیم تا براساس برنامه‌ریزی‌هایی که در این رابطه انجام خواهد شد، سال آینده با توان مضاعفی پیش برویم.
رییس پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی در پاسخ به این پرسش که رابطه‌ی این پژوهشکده با مردم‌شناسان در استان‌ها چگونه است؟ توضیح داد: یکی از بحث‌های مهم «تعریف معاونت پژوهشی» در استان‌ها است و به‌نظر می‌رسد، حوزه‌ی معاونت پژوهشی باید با نگرش جدیدی احیا شود. وقتی این معاونت در استان‌ها شکل گیرد، قاعدتا هر پژوهشکده‌ای نماینده‌ای در آنجا خواهد داشت. در استان‌ها نیروهای متخصص باستان‌شناس، مردم‌شناس، شهرساز و ... هستند که باید در تشکل معاونت پژوهشی گرد هم جمع شوند و رابطه‌ی آن‌ها با پژوهشگاه دوباره تعریف شود و معاونت پژوهشی بتواند جوابگوی نیازهای پژوهشگاه باشد. در هر استان، یک تا دو نفر هستند که کار مردم‌شناسی انجام می‌دهند. این تعداد باید بار دیگر سازمان‌دهی شوند تا همکاری با پژوهشکده را آغاز کنند.
در بخشی پایانی این نشست، از پرمون پرسیده شد، با توجه به این‌که مسوولان اعلام کرده‌اند پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی برای ادامه‌ی فعالیت‌های خود تا اوایل سال 1393 هیچ بودجه‌ای ندارد، پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی چطور به برنامه‌های تدوین‌شده‌اش خواهد پرداخت؟ که او پاسخ داد: در بحث کسب اعتبار برای طرح‌های پژوهشی از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد که در این میان به بهره‌گیری از اعتبارات استانی، تقویت طرح‌های میان‌بخشی و همچنین برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های فراسازمانی می‌توان اشاره کرد. هزینه‌برترین فعالیت پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی انجام طرح‌های مردم‌نگاری است که از طریق اعزام گروه‌های مردم‌نگار به مناطق انجام می‌شود. اعتبار این بخش نیز می‌تواند از چنین راه‌هایی تأمین شود.
انتهای پیام
نظرات