یک پژوهشگر تاریخ گفت: برای حفظ آثار ایرانی موجود در کشورهایی که زمانی با ما دارای فرهنگ مشترک بودند، تقریبا هیچ فعالیت فرهنگی انجام نمی‌دهیم.

دکتر شروین وکیلی در گفت‌و‌گو با خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره‌ی پیشینه‌ی کشور جمهوری آذربایجان توضیح داد: حدود 100 سال پیش، ارتش سرخ، منطقه «اران» را فتح کرد و این منطقه به صورت یکی از جمهوری‌های سابق این منطقه درآمد، این جمهوری مستقل شده، جمهوری آذربایجان نام گرفت.

او با بیان این‌ که جمهوری آذربایجان از همان ابتدای تشکیل خود سیاست‌های ایران‌زدایی را درون مرزهای جغرافیایی کشورش آغاز کرد، گفت: این سیاست‌ها در فرایندی از عوض کردن رسم‌الخط این کشور از زبان فارسی به لاتین و بعدتر به سریلیک، ممنوع کردن آموزش زبان فارسی و محدود کردن ادبیات فارسی آغاز شد و تاکنون نیز با برچیدن کتیبه‌های فارسی از مقبره‌ی نظامی گنجوی، ادامه دارد.

وکیلی ادامه داد: ما با کشور نوپایی روبه‌رو هستیم، یک زمان مستعمره‌ی شوری و اکنون نیز مستعمره‌ی آمریکاست و هر زمانی برای منافع کشوری که مستعمره‌ی آن بوده است، عمل می‌کند.

این پژوهشگر تاریخ، علت وقوع رخدادهایی، مانند برچیدن کتیبه‌های فارسی مقبره‌ی نظامی گنجوی را به آگاه نبودن افراد نسبت به تاریخ کشورشان، مربوط دانست و افزود:‌ پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های کسانی که کتیبه‌های فارسی مقبره‌ی نظامی گنجوی را از بین می‌برند، زمانی فارسی صحبت کردن بلد بودند؛ ولی این زبان در سرزمین‌شان سرکوب شده و به تجربه نشان داده شده است، مردمی که تاریخ خود را نمی‌دانند و نسبت به هویت دیرین خویش دلبستگی ندارند، نمودها و میراث‌های آن را بر باد می‌دهند.

او ادامه داد: اهالی گنجه که نظامی در آنجا به دنیا آمده، زیسته و فوت کرده، باید بیشتر از سفارت ایران نسبت به برچیدن کتیبه‌های فارسی از مقبره‌ی نظامی گنجوی اعتراض کنند و چه بسا اگر ارتباط منسجم و هدفمندی میان سیستم فرهنگی ایران و مردم این شهر برقرار بود، چنین نیز می‌کردند.

وکیلی اظهار کرد: در ایجاد ارتباط و ترویج فرهنگ ایرانی در سرزمین‌های جدا شده از کشورمان بسیار کوتاهی کرده‌ایم. باید بتوانیم ضمن تقویت رابطه‌ی خود با مردم کشورهای همسایه، برای حفظ آثار ایرانی موجود در آنجا نیز تلاش کنیم و این تنها با تقویت بنیادهای تاریخی آن‌ها، و بازسازی بخش‌های از یاد رفته یا سرکوب شده‌ی هویت تاریخی‌شان ممکن می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان از تکرار چنین رخدادهایی پیشگیری کرد؟ پاسخ داد: راه جلوگیری از نابودی مظاهر تمدن ایرانی در حوزه‌ی تمدن ایرانی، فعالیت‌های فرهنگی و آموزش و اطلاع‌رسانی درست است، وگرنه چه بسا کتیبه‌هایی مشابه در کشور خودمان هم به دست مردمی که آگاهی درستی از هویت تاریخی‌شان ندارند، آسیب ببیند. باید بتوانیم از طریق تقویت نهادها و بنیادهایی که برای حفظ آثار تاریخی فعالیت می‌کنند جلوی تخریب آثار خود در کشورهای همسایه را که روزی با ما فرهنگی مشترک داشته‌اند، بگیریم.

وی با اشاره به شرح وظیفه‌ی رایزن‌های فرهنگی و سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف از جمله جمهوری آذربایجان، گفت: فعالیت‌های آموزشی و ترویجی، مانند آموزش زبان فارسی، تهیه‌ی محصولات فرهنگی و انتشار مجله و کتاب و برگزاری برنامه‌های آگاهی‌دهنده در کشورهای حوزه‌ی تمدن قدیم ایرانی، جزو وظایف رایزن‌های فرهنگی است که اگر درست انجام شود، بخش بزرگی از کجروی‌ها، خود به خود اصلاح خواهند شد.

وکیلی با اشاره به دیوارهای شهر دهلی هند که کتیبه‌های فارسی فراوانی دارد، اظهار کرد: کسی قصد تخریب کتیبه‌های فارسی دهلی را ندارد؛ ولی ما هم برای حفظ آن‌ها تلاشی نمی‌کنیم. مردم این شهر توانایی خواندن خط فارسی و ارتباط با زمینه‌ی فرهنگی خود را از دست داده‌اند و ما نیز در عمل به خاموشی فرهنگی مهلکی دچار شده‌ایم و برای حفظ و معنادار کردنِ آثار خود هیچ برنامه‌ای نداریم.

این تاریخ‌پژوه درباره‌ی امکان اعتراض به برچیدن کتیبه‌های فارسی از مقبره‌ی نظامی گنجوی نیز گفت: از لحاظ بین‌المللی، کنش حقوقی موثری نمی‌توانیم داشته باشیم، چرا که آذربایجان یک کشور مستقل است و هر بلایی که بخواهد می‌تواند بر سر آثار تاریخی خود بیاورد، همان‌طور که طالبان تندیس‌های بودایی را نابود کردند و ایرانیان که سازندگان این آثار تاریخی در دوران ساسانی بودند، هیچ کار مهمی در جلوگیری از آن نتوانستند انجام دهند.

وکیلی با اشاره به واکنش وزارت امور خارجه در زمینه‌ی برچیدن کتیبه‌های فارسی، بیان کرد: وزارت امور خارجه در این زمینه ابراز تأسف کرده است که همین ابراز تأسف نیز خوب است. ضمن این‌که ما در حال حاضر واکنش دیگری جز ابراز تأسف نیز نمی‌توانیم انجام دهیم.

انتهای پیام