یافته‌های یک پژوهش در کشور نشان می‌دهد: نوجوانان «جامعه سالم» را مهم‌ترین عامل سلامت خود می‌دانند.

به گزارش خبرنگار پژوهشی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، سلامتی، مهم‌ترین عامل پیشرفت و ضامن بقای جامعه است. طراحی، تدبیر و اجرای برنامه‌های توسعه در بعد بهداشتی، بیش از هر چیز به زیربنا و ساختار تئوریک و روشن‌شدن دیدگاه‌ها پیرامون مفاهیم اصولی چون سلامت نیازمند است.

بر همین اساس، دست‌اندرکاران امور بهداشتی باید نوجوانان را به منزله‌ی هدف اصلی ملاحظات و برنامه‌ریزی‌های بهداشتی خود قرار دهند. چراکه کشور نوجوانی یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های زندگی محسوب می‌شود. با این حال غالبا، نوجوانی را دوره‌ی سلامتی می‌پندارند و نوجوانان باهمین پیش فرض از خدمات مراقبتی پیشگیری بی‌بهره مانده‌اند.

در جدال کسب استقلال و عدم وابستگی که از ویژگی‌های نوجوانی است، نوجوانان بسیاری از رفتارهای پرخطر (مثل مصرف الکل و مخدرها و نیز فعالیت‌های جنسی زودرس و غیرایمن) را تجربه می‌کنند. رفتارهای پرخطر بهداشتی منجر به بیماری‌هایی از جمله بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی و نیز خشونت گرچه قابل پیشگیری هستند اما هنوز از مشکلات جدی نوجوانی به‌شمار می‌روند. دلیل دیگر اهمیت سلامت نوجوانی آن است که رفتارهای بزرگسالی در نوجوانی تثبیت می‌شوند.

عوامل موثر مثبت و منفی گوناگونی برای سلامت ذکر شده است. برخی از خوراک، پوشاک، شرایط محیطی مناسب، امنیت و آموزش، برخورداری از هنجارها در مراحل مختلف زندگی متناسب با شرایط و در ابعادی گسترده‌تر، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی نیز از ملزومات سلامت انگاشته شده‌اند.

در مجموع، توجه به ابعاد مختلف روحی، عاطفی، حرفه‌ای، سیاسی، فلسفی، فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی، تغذیه‌ای، آموزشی و ابعاد دیگری که به فراخور شرایط تغییر می‌کنند نیز در نیل به سلامتی لازم هستند.

در همین راستا، پژوهشی کیفی در کشور به تبیین نظرات نوجوانان در زمینه‌ی عوامل موثر بر سلامت پرداخته که با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌باز ساختار یافته (گروهی و فردی) با نوجوانان و نمونه‌گیری مبتنی بر هدف انجام شده و داوطلبان دیدگاه‌های خود را درباره سلامت به بحث گذاشتند.

این پژوهش بر روی 52 نوجوان 11 19 سال با تحصیلات راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه شامل 26 دختر و 26 پسر انجام شده است.

در این پژوهش نوجوانانی که سالم (فقدان بیماری در زمان انجام پژوهش) و مایل بوده‌اند تجارب غنی و احساسات عمیق خود را درباره سلامت نوجوانان با پژوهشگر و سایر نوجوانان (در مصاحبه‌های گروهی) به بحث بگذارند انتخاب شدند.

عوامل موثر بر سلامت از نگاه نوجوانان

یافته‌های پژوهش نشان داد: نوجوانان عوامل مثبت موثر بر سلامت را در گروه‌های زیر تقسیم می‌کنند:

جامعه سالم

از نظر نوجوانان جامعه آگاه، دارای نظم و حقوق معین اجتماعی و همچنین برخوردار از رفاه اجتماعی و امکانات فرهنگی مانند ورزش، موسیقی، زبان، شعر و ادبیات، سینما و برنامه‌های متنوع و جاذب تلویزیونی، امکانات آموزشی (همچون برخورداری از امکان ادامه‌ی تحصیل، داشتن معلمان شایسته و تجهیزات آموزشی) است.

ارتباطات مطلوب

همچنین طبق نتایج به دست آمده در این پژوهش، نوجوانان با بیان ارتباطات مطلوب به عنوان یک گروه مستقل، از برخورداری از روابط سالم اجتماعی و نیز داشتن دوستان خوب همجنس به عنوان عوامل مثبت موثر بر سلامت یاد کرده‌اند.

سلامت روان

همچنین نوجوانان شرکت‌کننده در پژوهش در زمینه سلامت روان، به امنیت خاطر، تفکر صحیح، خواست فعالانه سلامت، تزکیه نفس، اراده، هوشیاری، تکامل، عدالت، احساس سودمندی و تلقین مثبت اشاره کرده‌اند.

آینده مطلوب

طبق این یافته‌ها، آینده مطلوب نیز از عوامل زمینه‌ساز سلامت از نگاه نوجوانان تلقی می‌شود و زیر گروه‌های اشتغال، برنامه‌ریزی و داشتن الگو را با این عامل، لازم دانسته‌اند.

سلامت جسمی

به اعتقاد نوجوانان شرکت‌کننده در پژوهش، سلامت جسمی نیز از عوامل موثر بر سلامت است که با درون‌مایه‌های فرعی تغذیه سالم، فقدان بیماری و عملکرد جنسی سالم درآینده، گره خورده است.

اما یافته‌های این پژوهش، تهدیدات سلامت از نگاه نوجوانان را هم بررسی کرده است.

بیکاری و نداشتن سرگرمی مناسب (گران و اندک‌بودن تفریحات مطلوب و دلخواه)، جامعه ناسالم (با زیرگروه‌های رواج سیگار، الکل، مخدرها، فیلم‌های مبتذل و پارک‌ها و مکان‌های عمومی آلوده به آنها)، وجود محدودیت‌ها (با طبقات فرعی فقدان حاکمیت قانون، قوانین دست و پاگیر و محدودیت‌های بی‌دلیل اجتماعی) ارتباطات ناسالم (شامل برقراری ارتباط با دوستان ناسالم یا داشتن روابط ناسالم با دوستان غیرهمجنس)، فقدان سلامت روان (با تاکید بر افسردگی و انحرافات جنسی)، مدارس نامطلوب (شامل سخت‌گیری‌های غیرمنطقی در مدارس و امکانات ناکافی آموزشی) و اختلافات خانوادگی از جمله تهدیدات سلامت از نگاه نوجوانان است.

در مطالعه حاضر نوجوانان، جامعه سالم را مهم‌ترین عامل سلامت و فقدان آن را مهم‌ترین مانع سلامت ذکر کرده‌اند.

این پژوهش تاکید می‌کند: توجه به این نکته حائز اهمیت است که افزایش قدرت درک انتزاعی نوجوانان و تمایلات زیبایی شناختی آنها، رشد اجتماعی، اشراف بر زمان، شناخت جهان خارج، احساس عمیق‌تر نسبت به اخلاق و مذهب، تمایل به سیاست و جهان‌بینی در دوره نوجوانی از مهم‌ترین ابعاد تکامل شناختی است. بنابراین درحالی که نوجوانان به فراخور تکامل طبیعی خود به جامعه‌ای سالم نیازمندند، در اولین ورود مستقل خود به قلمرو گسترده‌ی اجتماع، با واقعیت‌های غیرمنتظره‌ای روبه‌رو می‌شوند. شاید این فرمایش حضرت امیر‌المومنین علیه‌السلام که فرزندانتان را مناسب زمان خود آنها تربیت کنید، راهی برای تامین سلامت آنها در این گذر باشد.

بزرگترین خطر برای سلامت نوجوانان

این تحقیق در ادامه به پژوهشی پدیدارشناسانه در این خصوص اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که محققان بر رفاه و تامین اجتماعی در نیل به سلامت تاکید کرده‌اند. سلامت در مدل سازگاری به مفهوم تطابق و سازگاری با شرایط و تامین نیازهای روانی فرد و جامعه است، هرچند، گاه تطابق با شرایط را به معنی نظم اجتماعی بیان می‌کنند.

سایر پژوهش‌ها نیز وضعیت اقتصادی و اجتماعی را یکی از معیارهای سلامت نوجوانان می‌دانند و لذا ملاحظات اقتصادی فرهنگی را برای ارتقای سلامت، ضروری و دارای نقشی بسیار مهم و فزاینده دانسته‌اند.

تبعیض‌های اقتصادی در نوجوانی می‌تواند در سلامت بزرگسالی نیز پیامد‌های نامطلوبی داشته باشد. شاید به همین دلیل است که فقر را بزرگ‌ترین خطر سلامت نوجوانان خوانده‌اند.

وقتی نوجوانان دوستانشان را سنگ صبور خود می‌دانند...

در این پژوهش، نوجوانان مورد بررسی، درحالی بر اهمیت تاثیر امکانات آموزشی و فرهنگی بر سلامت تاکید و از ارتباطات سالم به عنوان تمهیدی برای سلامت و انواع غیرسالم آن به عنوان تهدید‌کننده‌ی سلامت یاد کرده‌اند که متون و تحقیقات موجود در زمینه‌ی دوران نوجوانی نیز، همگی پیوستن به گروه همسالان و جدایی بیشتر از خانواده را از ویژگی‌های نوجوانی خوانده‌اند. نوجوانان دوستان خود را سنگ صبور و موثر‌ترین کسانی دانسته‌اند که به آنان کمک می‌کنند؛ حال آن که استقلال از خانواده و ارتباط با دوستان چندان هم سالم و امن نیست و می‌تواند منشأ مجموعه‌ای از رفتارهای خطر‌ساز باشد.

افزایش میزان حوادث در هنگام حضور نوجوانان در گروه همسالان

بررسی‌های انجام شده در دوازده کشور جهان افزایش میزان حوادث در هنگام حضور نوجوانان در گروه همسالان را نشان داده‌اند. همچنین نکته‌ی قابل توجه در اظهارات نوجوانان شرکت‌کننده در پژوهش تاکید بر آثار مثبت و منفی و البته عمیق دوستان غیرهمجنس بر سلامت است. حفظ مرزهای سنتی با وجود ویژگی‌های طبیعی و تغییرات جنسی در نوجوانی به همراه ارتباطات باز و گسترده‌ی امروزی و دسترسی به ماهواره و اینترنت دشوار است. بنابراین طراحی مرزهای روشن و ارائه‌ی آموزش‌های لازم در زمینه‌ی ارتباطات سالم با دوستان غیرهمجنس می‌تواند از دشواری‌های بعدی چون رواج میهمانی‌های مبتذل و انتقال بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی که نوجوانان مورد مطالعه به آن اشاره کرده‌اند، پیشگیری کند.

ویژگی‌های فرهنگی و قیود اخلاقی و دینی تا حدود زیادی موجب کنترل و همچنین مانع گسترش و آشکاری پیامدهای سوء پدیده ارتباطات با دوستان غیرهمجنس در جامعه ما می‌شود. به‌گونه‌ای که خوشبختانه هنوز تفاوت‌های مثبت آشکاری با سایر جوامع موجود است. ولی به هرحال نوجوانان به دلیل فعالیت‌های جنسی زودرس می‌توانند در معرض پیامدهای نامطلوبی قرار گیرند.

در این پژوهش، آینده و دشواری‌های مربوط به برنامه‌ریزی، داشتن الگو و اشتغال نیز از عوامل موثر بر سلامت ذکر شده است. گرچه با توجه به بعضی تغییرات تکاملی طبیعی نوجوانان از جمله هویت‌یابی و استقلال و آرمان‌گرایی، این نگرانی‌ها کاملا عادی هستند، اما زمانی که نوجوانان این چالش‌های ذهنی مربوط به اشتغال و آینده مبهم را از موانع سلامت روانی خود ذکر می‌کنند، دقت و درایت بیشتر در موضوع اشتغال و سلامت نوجوانان ضروری به نظر می‌رسد؛ به ویژه آن‌که نوجوانان اشتغال را عامل استقلال و نیز مانع روی آوردن به الکل، سیگار و دوستی‌های غیرهمجنس برشمرده‌اند.

اشتغال با بسیاری از فرصت‌های یادگیری، خودساختگی و ارتباطات در نوجوانان همراه است که اهمیت ویژه‌ای برای آنان دارد و نوجوانان بیکار سطح سلامت روانی نازل‌تری نسبت به همتایان شاغل خود دارند.

اهمیت اشتغال برای پسران بسیار جدی‌تر از دختران است. لذا توجهات خاص و برنامه‌ریزی در این زمینه در تامین سلامت نوجوانان بسیار موثر خواهد بود. گرچه در جریان برنامه‌های زمان‌بندی شده توسعه و به‌طور ضربتی در قالب طرح‌های خود اشتغالی و غیره اقدامات شایانی نیز انجام شده است.

اختلافات خانوادگی سلامت نوجوانان را تهدید می‌کند

نوجوانان همچنین خانواده سالم را در زمره ضروریات و اختلافات خانوادگی را از تهدیدات سلامت ذکر کرده‌اند. این پژوهش تاکید می‌کند با توجه به تغییرات اجتماعی مانند چند شغله بودن والدین، اشتغال مادران و نیز عدم صرف زمان کافی برای فرزندان در خانواده‌ها، انتظار می‌رود که موضوع خانواده برای نوجوانان از اهمیت خاصی برخوردار باشد.

لزوم تبیین مرزهای بین والدین و نوجوانان برای حفظ استقلال‌طلبی

با در نظر گرفتن این موضوع که والدین معمولا عوامل خطر دوره نوجوانی را نمی‌شناسند و مهارت لازم برای پیشگیری از مشکلات نوجوانی را ندارند، تبیین مجدد مرزها بین والدین و نوجوانان در خانواده‌هایی که فرزند نوجوان دارند، ضروری است. مرزها باید بازتر شوند، بدون این‌که کاملا از بین بروند. استقلال‌طلبی و لذت‌جویی نوجوانان موجبات نگرانی بسیاری از والدین را فراهم می‌کنند و گاه حتی یکپارچگی خانواده را نیز به مخاطره می‌اندازند. تغییرات جسمی به ویژه اگر غیرمنتظره باشند نیز مزید بر علت هستند.

تحمیل آینده به نوجوانان، هویت آنها را به خطر می‌اندازد

طبق یافته‌های این پژوهش، هویت‌یابی یکی دیگر از چالش‌های رویارویی نوجوانان است. برخی والدین با تحمیل آینده به فرزندان نوجوان خود مانع تکامل هویت آنها می‌شوند. به هرحال والدین در کاهش رفتارهای خطرساز نوجوانان و ارتقای سلامت آنان موثرند.

عوامل تنش‌زا زندگی نوجوانان را تضعیف می‌کند

سلامت روانی جایگاه ویژه‌ای در زندگی نوجوانان دارد، چراکه هر قدر عوامل تنش‌زا در نوجوانی بیشتر باشد، تعهد و هویت نوجوانان تضعیف خواهد شد. داشتن مهارت‌های بهداشت روانی (از جمله مساله و شیوه‌های سازگاری) و افزایش حمایت‌های خانوادگی و اجتماعی نیز می‌تواند به سلامت روانی نوجوانان و افزایش کیفیت زندگی در سنین بزرگسالی بینجامد.

نوجوانان در پژوهش حاضر، سلامت جسمی را نیز با ذکر اهمیت تغذیه سالم در آن مورد توجه قرار داده‌اند، هرچند رتبه‌ی اهمیت و تعداد درون‌مایه‌های استخراج شده، آن را در رده‌های پایین‌تر و بعد از سلامت روانی، ارتباطات، اشتغال، سلامت جامعه و اهمیت مدرسه قرار می‌دهد. می‌تواند نگرانی‌های نوجوانان را در زمینه‌ی سلامت جسمی کاهش دهد.

انتهای پیام