ديوار بزرگ گرگان يكي از ديوارهاي حاشيه‌ي درياي خزر است كه از آن حتا به‌عنوان دومين ديوار بزرگ جهان ياد مي‌شود. آنچه اين روزها اهميت اين ديوار را به‌گونه‌اي ديگر جلوه مي‌دهد، بحث عبور راه‌آهن از ميان بخشي از اين ديوار است؛ اما ديوار بزرگ گرگان چقدر اهميت دارد و چندمين ديوار طولاني جهان است؟

به گزارش خبرنگار سرويس ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، سه ديوار مربوط به دوره‌ي ساساني در محدوده‌ي درياي خزر تا كنون شناسايي شده‌اند. در اين ميان، ديوارهاي گرگان و تميشه در حوزه‌ي استحفاظي استان گلستان قرار دارند و ديوار دربند يا قفقاز در محدوده‌ي كشور جمهوري آذربايجان واقع شده است. ديوار گرگان كه در جهت شرقي - غربي با 200 كيلومتر طول ساخته شده است از درياي خزر شروع مي‌شود و تا پارك ملي گلستان ادامه دارد. ديوار تميشه نيز كه در خلاف جهت اين ديوار يعني در جهت جنوبي ـ شمالي ساخته شده است وبا 15 كيلومتر طول از دامنه‌ي جنوبي البرز تا خليج گرگان امتداد دارد.

حميد عمراني - معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان گلستان - درباره‌ي جايگاه اين ديوار در جهان به خبرنگار ايسنا توضيح داد: ديوار بزرگ گرگان از نظر طولي پس از ديوار چين، دومين ديوار طولاني در قاره‌ي آسياست؛ ولي در جهان پس از ديوار چين با حدود شش‌هزار كيلومتر طول و ديوار ليمز با حدود 500 كيلومتر طول، ديوار گرگان سومين ديوار طولاني جهان است.

او درباره‌ي قدمت اين ديوار نيز بيان كرد: برخي معتقدند ديوار بزرگ گرگان به دوره‌ي مادي، هخامنشي يا اشكاني مربوط مي‌شود؛ ولي مطالعات باستان‌شناسي انجام‌شده نشان مي دهد كه ديوار بزرگ گرگان به اواخر دوره‌ي ساساني متعلق است و بازه‌ي زماني 429 ميلادي تا حدود سال 615 ميلادي را دربرمي‌گيرد.

او ادامه داد: از نظر قدمت، ديوار چين كه به دوره‌ي پيش از تاريخ مربوط مي‌شود قديمي‌ترين ديوار در دنياست. ديواره‌هاي آنتوني در يونان، ديوار گرگان و تميشه كه تقريبا در يك دوره هستند در رده‌ي بعدي قرار دارند.

به گفته‌ي عمراني، يكي از جنبه‌هايي كه ديوار گرگان را با 1700 سال قدمت مطرح كرده، به مهندسي آن مربوط مي‌شود كه از ديوار چين و ليمز پيشرفته‌تر است. در ديوار چين از مصالحي مانند سنگ، چوب و آجر استفاده شده، ولي تمام 200 كيلومتر ديوار گرگان از آجر ساخته شده است و اين نشان از مهندسي قوي به كار رفته در اين ديوار دارد.

او با اشاره به اين‌كه ساختار ديوار تميشه نيز شبيه ديوار گرگان است، اظهار كرد: يكي ديگر از مشخصه‌هاي ديوار گرگان اين است كه طبق منابع تاريخي، اين ديوار بايد بين 6 تا 10 متر ارتفاع داشته باشد كه از وجود 6 متر آن مطمئن هستيم؛ ولي براي اطمينان از وجود ارتفاع 8 تا 10 متري، به كاوش‌هاي باستان‌شناسي بيشتر نياز است. همچنين به نظر مي‌رسد ارتفاع شش متر بايد در تمام مسير ديوار وجود داشته باشد، زيرا ساسانيان براي جلوگيري از نفوذ دشمن حصارهاي محكمي را ايجاد مي‌كردند.

عمراني درباره‌ي ديگر ويژگي‌هاي ديوار بزرگ گرگان، توضيح داد: مقابل ديوار، خندقي به طول 200 متر و عرض 30 متر وجود دارد كه از آن به‌عنوان مانعي براي جلوگيري از نفوذ دشمن استفاده مي‌شد. در واقع، زمان جنگ آب گرگان‌رود را كه پشت ديوار گرگان واقع شده است، به سمت خندق هدايت مي‌كردند تا مانعي براي نفوذ دشمن باشد. علاوه بر اين، يك سد نيز به نام كرگز روي ديوار گرگان ساخته شده بود تا آب مورد نياز خندق تأمين شود.

به گفته‌ي اين باستان‌شناس، از آنجا كه تمام 200 كيلومتر طول ديوار گرگان براي به آجر نياز داشته است، خاك حاصل از حفاري خندق را با كاه مخلوط مي‌كردند و خشت‌هايي با ابعاد 40*40*10 توليد مي‌كردند و براي اين‌كه مقاومت اين آجرها زياد شود، آن‌ها را در كوره مي‌پختند. تا كنون حدود 150 كوره در اطراف ديوار شناسايي شده است. همچنين براي گرم كردن كوره‌ها از چوب‌هاي جنگلي يا خاك و خاشاك يا ني استفاده مي‌شد. به اين ترتيب كه براي كوره‌هاي واقع‌شده در نواحي شرقي كه با جنگل فاصله زياد داشتند از ني، خاك و خاشاك استفاده مي‌شد و براي كوره‌هاي واقع در نواحي غربي كه به جنگل نزديك بودند از چوب‌هاي جنگلي استفاده مي‌شد.

عمراني درباره‌ي ويژگي‌ ديگري كه ديوار گرگان را در جهان ممتاز مي‌كند، گفت: پشت ديوار گرگان 36 قلعه با وسعت‌هاي 5 تا 20 هكتار شناسايي شده‌اند كه همه‌ي آن‌ها ويژگي‌هاي دفاعي دارند. البته در نواحي غربي ديوار كه بيشتر دشت و بيابان است و ديد بيشتري وجود دارد قلعه‌ها با تراكم كمتري ساخته شده‌اند، ولي در نواحي شرقي كه تپه ماهور و كوهستان بيشتري به‌چشم مي‌خورد قلعه‌ها متراكم‌تر هستند.

او بيان كرد: علاوه بر اين يكسري قلعه نيز با حدود فاصله‌ي سه كيلومتري در اطراف ديوار گرگان وجود دارند كه به‌عنوان نيروهاي پشتيبان قلعه‌هاي دفاعي بودند و تا كنون 25 مورد از آن‌ها شناسايي شده است. يكي از نكات جالب توجه درباره‌ي اين قلعه‌ها اين است كه علاوه بر ارگ، حصار و برج و بارو همه‌ي آن‌ها نيز خندق داشته‌اند. همچنين بزرگ‌ترين قلعه در ميان اين قلعه‌هاي پشتيبان، 330 هكتار وسعت دارد.

عمراني با تأكيد بر اين‌كه تمام مطالب گفته‌شده از شگفتي‌هاي ديوار گرگان محسوب مي‌شوند كه ديوار چين به‌عنوان طولاني‌ترين ديوار جهان از آن‌ها برخوردار نيست، اضافه كرد: در نواحي شرقي خليج گرگان، بخش‌هايي از ديوار در رسوبات درياي خزر دفن شده است و شايد در بخشي، اين ديوار به ديوار تميشه متصل شده باشد.

به گزارش ايسنا، در حال حاضر يك گروه باستان‌شناسي قصد دارد كاوش نجات‌بخشي را در بخشي از اين ديوار كه قرار است راه‌آهن از آنجا عبور كند، انجام دهند. البته به گفته‌ي معاون ميراث فرهنگي استان گلستان، اين بخش از ديوار تا كنون كاوش نشده است و براي نخستين‌بار به‌صورت نجات‌بخشي كاوش در آن انجام خواهد شد؛ اما او تأكيد كرد كه پس از پايان كاوش نجات‌بخشي و مشخص شدن نتايج، درباره‌ي عبور راه‌آهن از اين منطقه توسط اداره كل ميراث فرهنگي استان گلستان تصميم‌گيري خواهد شد.

انتهاي پيام