چند سالي است ارديبهشت‌ماه با بزرگداشت يكي از شاعران بزرگ اين سرزمين آغاز مي‌شود. شاعري كه حتا آرامگاهش به‌دليل داشتن ويژگي‌هاي خاص، در فهرست آثار ملي ثبت شده است.

به گزارش خبرنگار سرويس ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، شيخ مشرف‌الدين مصلح‌الدين سعدى شيرازى شاعر قرن هفتم هجري قمري، پس از حدود 90 سال زندگي، در خانقاهي در شيراز درگذشت و همان خانقاه محل دفن او شد؛ اما بعدها آرامگاه خاصي براي او طراحي و در سال 1354 آرامگاه او به‌عنوان يك اثر ملي ثبت شد. اين روزها اقداماتي براي سامان‌دهي اين آرامگاه در حال انجام است، اما برخي دوست‌داران ميراث فرهنگي معتقدند اين اقدامات خيلي با جايگاه تاريخي اين آرامگاه هماهنگ نيست.

براي اطلاع از اين‌كه آرامگاه سعدي چه پيشينه‌اي دارد كه سامان‌دهي آن را با اهميت جلوه مي‌دهد خبرنگار ايسنا با مدير مركز سعدي‌شناسي گفت‌و‌گو كرد.

كوروش كمالي سروستاني درباره‌ي روند ساخت آرامگاه سعدي بيان كرد: واقعيت اين است كه در تاريخ شكل‌گيري، تخريب، بازسازي و تجديد بناي آرامگاه سعدي در منابع تاريخي، بويژه تا پيش از ساخت بناي جديد، اطلاعات متفاوت و گاه متضادي ثبت شده است. به همين دليل هنوز نمي‌توان به‌طور دقيق سير تاريخي شكل‌گيري آرامگاه سعدي را مشخص كرد.

وي گفت: گزارش‌هاي تاريخي حاكي از اين است كه 57 سال پس از درگذشت سعدي، يعني در سال 748 هجري قمري، ابن‌بطوطه به شيراز آمد و در سفرنامه‌اش گزارشي از شرايط مقبره‌ي سعدي ارائه كرد. پس از آن، جنيد شيرازي صاحب كتاب «شدالازار» در سال 791 هجري قمري و نيز دولتشاه سمرقندي دو قرن پس از درگذشت سعدي در «تذكره‌الشعرا» به توصيف ويژگي‌ها، نام‌آوري و توصيف مقبره‌ي او پرداختند.

او ادامه داد: براساس منابع تاريخي، بويژه كتاب «گلستان هنر» نوشته‌ي ميرمنشي، در سال 998 هجري قمري و در روزگار صفويان به حكم يعقوب ذوالقدر ـ حكمران فارس ـ مقبره‌ي ساخته‌شده روي مزار سعدي خراب شد تا اين‌كه كريم‌خان زند در سال 1187 هـجري قمري عمارتي از گچ و آجر را بر فراز مزار شيخ ساخت.

به گفته‌ي كمالي سروستاني، اين بنا شامل دو طبقه بود. در طبقه‌ي هم‌كف آن راهرويي وجود داشت و پلكان طبقه‌ي دوم از آنجا شروع مي‌شد. در دو طرف راهرو نيز دو اتاق كرسي‌دار ساخته شده بود و مقبره‌ي سعدي در اتاقي كه در سمت شرقي راهرو بود قرار داشت و معجري چوبين آن را احاطه كرده بود.

وي در ادامه اظهار كرد: براساس روايت محمدتقي بهروزي در اوايل دوران قاجار، يكي از علماي شيراز به‌دليل انتساب سعدي به مذهب اهل تسنن، دستور تخريب و شكستن سنگ مزار او را مي‌دهد و اين سبب مي‌شود كه مدتي بعد علي‌اكبر خان قوام‌الملك شيرازي نسبت به تهيه و نصب سنگ كنوني اقدام كند و بخشي از اشعار سعدي، برگرفته از بوستان را كه در ستايش حضرت پيامبر (ص) سروده شده‌اند، با اندكي تغيير روي آن حك كند.

او با اشاره به اين‌كه اين سنگ در بناي ساخته‌شده توسط كريم‌خان زند تا سال 1327 كه آغاز ساخت آرامگاه كنوني سعدي است، وجود داشت، درباره‌ي شكل‌گيري آرامگاه جديد سعدي توضيح داد: سال 1324 شعبه‌ي انجمن آثار ملي در شيراز با عضويت و دبيري استاد علي سامي تشكيل شد كه يكي از ايده‌هاي اوليه‌ي آن، احياي مجموعه‌ي سعديه بود. سال 1325 براساس مصوبه‌ي دولت مقرر شد از فروش قند و شكر آزاد كارخانه‌ي قند مرودشت، كيلويي دو ريال براي ساختمان آرامگاه سعدي هزينه شود؛ اما اقدامات عملي و جدي از سال 1327 يعني زماني كه علي‌اصغر خان حكمت، رييس انجمن آثار ملي كشور و دبير كل يونسكو در ايران بود و علي سامي نيز به‌عنوان دبير انجمن آثار ملي در شيراز فعاليت مي‌كرد، آغاز ‌شد.

به گفته‌ي مدير مركز سعدي‌شناسي، در كتاب «ره‌آورد حكمت» كه مجموعه‌ي خاطرات حكمت است، آمده كه در سال 1327 پس از كسب موافقت اوليه براي احياي مجموعه‌ي سعديه، از مسيو گدار كه در آن زمان مدير باستان‌شناسي ايران بود دعوت شد به شيراز بيايد و نظر خود را بيان كند؛ ولي پس از بحث و بررسي‌هاي گوناگون و براساس گزارش انجمن آثار ملي، در سال 1328 قرارداد طراحي آرامگاه سعدي با يك شركت ساختماني بسته ‌شد و مهندس محسن فروغي و مهندس علي‌ صادق به‌عنوان طراحان سعديه آغاز به كار ‌كردند. به اين ترتيب در اسفندماه 1330 ساخت بناي آرامگاه سعدي كه طراحان آن ايراني و معماران و كارگران آن نيز شيرازي بودند، در باغي به مساحت 700 / 7 مترمربع به پايان ‌رسيد.

او با اشاره به اين‌كه بناي اصلي آرامگاه كنوني سعدي 261 مترمربع مساحت دارد و شامل دو ايوان عمود بر هم است كه قبر شيخ در زوايه‌ي اين دو ايوان قرار گرفته است، ادامه داد: در بعدازظهر يازدهم ارديبهشت‌ماه 1331 آرامگاه سعدي با حضور دكتر حسابي كه در آن زمان وزير فرهنگ بود و علي‌اصغر خان حكمت و تعداد زيادي از شاعران، نويسندگان، بازرگانان و صاحب منصبان افتتاح ‌شد.

كمالي سروستاني همچنين گفت: همزمان با افتتاح سعديه، در صبح همان روز از مجسمه‌ي سعدي كه در دروازه‌ي اصفهان نصب شده بود پرده‌برداري شد. اين مجسمه توسط هنرمند برجسته‌ي ايراني، استاد ابوالحسن صديقي ساخته شد و براساس گزارش مالي انجمن آثار ملي، براي ساخت آن 14هزار و 500 تومان به استاد پرداخت شد، البته كل هزينه‌ي ساخت سعديه در آن سال، 980هزار تومان بود.

مدير مركز سعدي‌شناسي در ادامه‌ بيان كرد: اكنون مساحت باغ سعديه براساس بخشي از طرح بوستان و گلستان مهندس ميرميران به بيش از چهار هكتار افزايش يافته و ساخت مجتمع فرهنگي و پژوهشي سعدي در پشت ساختمان اصلي آرامگاه آغاز شده است. هرچند با وجود اختصاص اعتبارات مناسب در چهار سال اخير، اتفاق قابل توجهي در روند ساخت آن رخ نداده است.

كمالي سروستاني تأكيد كرد: با توجه به اين‌كه در اين مجتمع علاوه بر سالن اجتماعات، كتابخانه و مراكز رفاهي، «گنجينه‌ي سعدي» نيز شامل نسخ خطي و نقاشي‌هايي درباره‌ي آثار سعدي در نظر گرفته شده، بسيار پسنديده است كه مديران ميراث فرهنگي استان فارس و كشور توجه ويژه‌اي به تكميل و راه‌اندازي آن داشته باشند. در اين صورت، امكان انتقال بخش‌هاي باقي‌مانده از سنگ قبر كهن سعدي و نسخه‌هاي خطي و تابلوهاي نقاشي مربوط به سعدي به اين موزه ميسر مي‌شود و آرامگاه سعدي به مركز علمي، پژوهشي، فرهنگي و تفريحي كارآمد و مؤ‌ثرتري بدل خواهد شد.

او در پايان افزود: در سال 1390 نيز سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان فارس اقداماتي را در زمينه‌ي سنگ‌فرش محوطه‌ي آرامگاه انجام داد كه اگرچه با حسن نيت همراه بود، اما در اين كار از ديدگاه كارشناسان خبره بهره‌ي كافي برده نشد و اكنون بخشي از هويت تاريخي بنا مخدوش شده است. با اين حال اميد است با استفاده از نظر كارشناسان و تصويب نهايي طرح در شوراي فني اين سازمان، اصلاحات لازم انجام شود.

در اين‌باره، معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان فارس با بيان اين‌كه در بخشي از مرحله‌ي نخست سامان‌دهي سعديه قصد داشتيم اقداماتي را براي آب‌نماي ورودي و مركزي كه در جلوي بقعه قرار دارند انجام دهيم، به خبرنگار ايسنا گفت: اين كار به پايان رسيده است و آنچه را كه قصد داشتيم به‌عنوان مرحله‌ي نخست سامان‌دهي آرامگاه سعدي انجام دهيم تا يكي دو روز آينده به پايان مي‌رسد.

عبدالرضا نصيري همچنين درباره‌ي بحث‌هايي كه نسبت به اين سامان‌دهي‌ها و عدم هماهنگي آن با ضوابط ميراث فرهنگي مطرح مي‌شود، توضيح داد: در بحث سامان‌دهي اماكن تاريخي يكي از مواردي كه مطرح مي‌شود خاطراتي است كه مردم از آن اماكن دارند. ممكن است بسياري از مردم به‌دليل خاطراتي كه از يك محل دارند بخواهند نسبت به آن احترام بگذاريم و مداخله‌اي در محل ايجاد نشود. ما نيز تلاش كرديم مداخله‌ي اساسي در آرامگاه سعدي نداشته باشيم. از سوي ديگر، به‌دليل وجود داشتن منطقه‌اي قديمي در اين محدوده كه شهرداري نيز بخش‌هايي از آن را به فضاي سبز تبديل كرده است، عده‌اي ديگر نسبت به فرسوده بودن چنين بخش‌‌هايي اعتراض دارند و درخواست رسيدگي به آن را مطرح مي‌كنند.

وي با بيان اين‌كه طرح سامان‌دهي سعديه در شوراي فني استان فارس تصويب شده است، گفت: اين سامان‌دهي را به هر نحوي كه انجام دهيم باز هم كار بهتري را مي‌توان انجام داد. نمي‌گويم آنچه انجام شده كاملا درست است. با اين حال معتقدم طراحي‌اي كه براي آرامگاه از ابتدا صورت گرفته براساس باغ‌سازي ايراني نبوده است و برخي كارشناسان نسبت به اين امر انتقاداتي را مطرح كرده‌اند.

او تأكيد كرد: با وجود تمام انتقادهايي كه ممكن است به اجراي طرح سامان‌دهي آرامگاه سعدي و محوطه‌ي اطراف آن وارد شود اين نكته را بايد در نظر بگيريم كه اين مكان در منطقه‌اي است كه معضلات اجتماعي بسياري در آن وجود داشت و بايد اقدامات به‌صورتي باشد كه ناامني‌هاي موجود در محل از بين برود. به همين دليل ممكن است تغييراتي ايجاد شود كه عده‌اي نسبت به آن انتقاد داشته باشند.

انتهاي پيام