محمدرحيم صراف اظهار كرد: اكنون با قطعيت نمي‌توان گفت كه شهر هگمتانه، هخامنشي يا مادي است، ولي مي‌دانيم كه اين شهر، مردمي نيست و يك شهر شاهي محسوب مي‌شود. به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اين باستان‌شناس در نشست هم‌انديشي با موضوع «هگمتانه» كه توسط انجمن مفاخر معماري در خانه‌ي هنرمندان ايران برگزار شد، با بيان اين‌كه گزارش نهايي درباره‌ي همدان در 11 جلد آماده، ولي متأسفانه برخي مسائل حاشيه‌يي تا كنون فرصت انتشار آن را ايجاد نكرده است، درباره‌ي كاوش‌هاي انجام‌شده در هگمتانه توضيح‌هايي را داد. صراف گفت: نگاهي به تاريخ ايران و تاريخ يونان نشان مي‌دهد، شايد نخستين نشانه‌اي كه از يك شهر باستاني به نام «هگمتانه» در دست داريم، به نوشته‌هاي هرودوت، مورخ يوناني، برمي‌گردد. او در كتاب تاريخ خود مي‌گويد كه اقوام ماد كه در غرب ايران امروزي زندگي مي‌كردند، با ناآرامي‌هايي مواجه شدند و سپس شيوخ قوم ماد در جلسه‌اي براي رفع اين مشكل چاره‌اي انديشيدند. به اين ترتيب كه تصميم گرفتند، پادشاهي را انتخاب كنند تا اوضاع را سامان دهد. در آن زمان، شخصي به نام «دياكو» زندگي مي‌كرد كه مورد اعتماد قوم ماد بود، او با چند شرط، پيشنهاد پادشاهي را پذيرفت. از جمله پيشنهادهاي او اين بود كه قصري ساخته شود، نگهباناني نيز گماشته شوند و مردم خانه‌هاي خود را در اطراف قصر بسازند. او ادامه داد: بنا به گفته‌ي هرودوت، هگمتانه هفت حصار با رنگ‌هاي مختلف داشته و گويا دليل نام اين شهر نيز اين است كه هگمتانه معني تجمع را دارد و اين تجمع شايد به‌دليل جلسات قوم ماد بوده است. البته اين نكته نيز قابل توجه است كه پس از قوم ماد، اين شهر همراه تخت جمشيد و شوش از ديگر پايتخت‌هاي هخامنشيان محسوب مي‌شد. وي با بيان اين‌كه در گذشته، صحبت‌هاي زيادي درباره‌ي اين‌كه اين شهر باستاني در كجا واقع شده است، مطرح مي‌شد، به گزارش‌هاي مرحوم مهريار از تپه‌ي «پيسا» و يك باستان‌شناس فرانسوي از تخت سليمان اشاره و اظهار كرد: پس از اين اقدامات، يكي از اعضاي موزه‌ي لوور به ايران آمد و به همدان رفت و تحقيقات خود را آغاز كرد. او در دو گودال بزرگ در همدان حفاري‌هايي را انجام داد كه به گودال فرانسوي‌ها معروف است؛ ولي متأسفانه هيچ گزارشي از تحقيقات او در دست نيست. البته اين نكته را بگويم كه اين فرد شهر باستاني هگمتانه را پيدا كرده بود، ولي از آنجا كه به‌دنبال آثاري ارزشمند بود، فقط آثار خشتي را بررسي كرد تا در نهايت به صخره رسيد. وي افزود: تا كنون اشياي زرين و سيميني كشف شده‌اند كه به همدان منسوب هستند؛ ولي چون از يك حفاري ملي به‌دست نيامده‌اند، با قطعيت نمي‌توان گفت كه به همدان مربوط مي‌شوند. اين باستان‌شناس ادامه داد: در سال 1352 دولت وقت تصميم گرفت از آنجا كه روي تپه‌ي باستاني هگمتانه مملو از آثار مسكوني شده بود، تعدادي از آن‌ها را بخرد. البته بعد از آن، حفاري‌هاي ما در خانه‌هاي مسكوني نشان داد كه تعداد زيادي چاه در اين خانه‌ها با هدف كشف اشياي تاريخي حفر شده بود. صراف اظهار كرد: در آن سال، دولت وقت براي آغاز كار يك هيأت بين‌المللي از آلمان، فرانسه و انگليس، 25 هكتار از آثار مسكوني روي تپه را خريد و آزاد‌سازي كرد. آن زمان، ديويد استروناخ براي اين‌كه اطلاعاتي را درباره‌ي دوره‌ي ماد داشته باشد، بررسي‌هايي را در اطراف ملاير انجام داد كه به پيدا‌ شدن تپه‌اي به نام «نوشيجان» منجر شد. البته او تصور مي‌كرد كه اين تپه به دوره‌ي ماد مربوط است. او بيان كرد: در نهايت با پيروزي انقلاب اسلامي باستان‌شناسان خارجي از ايران رفتند و زماني كه دكتر حجت معاون پژوهشي بود، به‌دليل اعتراضات مردم و اين‌كه تپه‌ي هگمتانه پس از آزاد‌سازي به محل تجمع معتادان و جمع‌آوري زباله تبديل شده بود، تلاش كرد تكليف اين تپه را براي انجام برنامه‌هاي پژوهشي مشخص كند. وي با بيان اين‌كه پس از آن، طرح‌هاي مختلف باستان‌شناسي، مرمت، حصار‌كشي و به‌سازي تپه ارائه شدند، گفت: در سال 1362 هيأتي تشكيل داديم و براي انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي به همدان رفتيم و تا سال 1379 به مدت 11 فصل در تپه‌ي هگمتانه حفاري كرديم. صراف در ادامه‌ي معرفي اين تپه، تصاويري را از مراحل مختلف كاوش و شرايط تپه پيش و پس از انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي به‌نمايش درآورد و توضيح داد كه چطور براي انجام حصار‌كشي دور شهر، خياباني را كه از وسط تپه مي‌گذشت، مسدود كردند. اين باستان‌شناس درباره‌ي نحوه‌ي انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي، گفت: وسعت اين تپه 25 هكتار بود و در زمان آغاز كاوش، اين پرسش مطرح بود كه بايد كار را از كجا آغاز كنيم. به همين دليل، در چند نقطه ترانشه‌هاي آزمايشي را باز كرديم تا بعد، كاوش را از آن نقاط گسترش دهيم. در آن زمان، چهار كارگاه ايجاد شد كه در آن‌ها و بويژه در كارگاه مركزي شهر باستاني، هگمتانه را با سيستم هندسي توانستيم پيدا كنيم و در عمق پنج متري، نخستين نشانه‌هاي باستاني را كشف كرديم. وي با اشاره به اين‌كه آثار خشتي پيداشده براي جلوگيري از تخريب و آسيب استحكام‌بخشي شدند، اظهار كرد: در آن زمان، شهردار همدان از ما خواست كه در اطراف ميدان هفت تير نيز اقداماتي را انجام دهيم تا به‌سازي صورت گيرد. به همين دليل، يك كارگاه در آنجا ايجاد كرديم و باز هم به ديواره‌هاي خشتي رسيديم. در واقع، همان سيستم قبلي در اين محل با همان معبر و ورودي‌ها پيدا شد. همچنين در كاوش‌هاي انجام‌شده در يكي از اتاق‌ها، سه خمره‌ي خالي پيدا كرديم و به‌نظر مي‌رسد كه دليل وجود خمره‌هاي خالي، اتاق‌هاي خالي و انجام نشدن كف‌سازي، اين باشد كه شهر به‌طور كامل ساخته نشده است. صراف با اشاره به اين‌كه سيستم هندسي خانه‌هاي ساخته‌شده در شهر، در برخي نقاط چرخش 180 درجه دارد، به آثار كشف‌شده در اين محل اشاره كرد كه قديمي‌ترين آن‌ها يك مهر است و قدمت آن به قرن نهم تا قرن هفتم پيش از ميلاد مي‌رسد، پايه‌ستوني از دوره‌ي هخامنشي و آثار كوچك ديگري نيز از دوره‌هاي سلوكي، پارتي و اسلامي در اين محل كشف شدند. به گزارش ايسنا، پس از پايان صحبت‌هاي صراف درباره‌ي نحوه‌ي كاوش و اطلاعات به‌دست آمده در شهر هگمتانه، حاضران پرسش‌هايي را مطرح كردند. سيدمحمد شهيدي در ابتدا پرسيد كه با وجود پراكندگي اطلاعات تاريخي و موثق نبودن برخي اطلاعات هرودوت و نبود امكانات آزمايشي در ايران، اطلاعات كسب‌شده چقدر صحت دارند؟ صراف در اين‌باره گفت: پس از گروه ما، مرحوم آذرنوش در اين تپه لايه‌نگاري كرد. او مي‌گفت كه اين محوطه به دوره‌ي پارتي تعلق دارد؛ ولي او در گوشه‌ي كوچكي از محوطه كار كرد و نمي‌توان اين موضوع را به كل شهر توسعه داد. همچنين پس از دكتر آذرنوش، محمدي‌فر از دانشگاه معماري و هنر بوعلي سيناي همدان در تپه‌ي هگمتانه حفاري كرد. وي تأكيد كرد: با اين حال، به‌طور كلي مشكلي كه در اين تپه وجود دارد، اين است كه بايد در داخل شهر باستاني هگمتانه، آثار مكتوبي پيدا كنيم تا اطلاعات كافي را در اختيار ما قرار دهند؛ ولي تا كنون چنين چيزي در هگمتانه پيدا نكرده‌ايم، به‌طور مثال، دكتر نگهبان در فصل نخست كاوش در هفت‌تپه دو كتيبه به خط ميخي پيدا كرد و مشخص شد آن شهر توسط چه كسي و در چه زماني ساخته شده است؛ اما اكنون درباره‌ي شهر هگمتانه نمي‌دانيم كه آيا به دوره‌ي ماد تعلق دارد يا خير. صراف ادامه داد: درباره‌ي آزمايش‌هاي كربن 14 نمي‌توان صد درصد گفت كه اين محوطه به چه دوره‌اي تعلق دارد، زيرا اين‌ها تقريبي است. اين باستان‌شناس بيان كرد: در حال حاضر نمي‌توانيم توضيح دهيم كه شهر هگمتانه به يقين هخامنشي است يا مادي؛ ولي معلوم است كه اين شهر مردمي نيست. شهر را حكومت ساخته است و يك شهر شاهي محسوب مي‌شود. ما فعلا رد پاي دوره‌ي هخامنشي را در اين شهر پيدا كرده‌ايم، ولي از آنجا كه فرانسوي‌ها پس از سال‌ها كاوش در شوش هنوز نتوانسته‌اند لايه‌هاي آن را كامل تنظيم كنند، در حفاري‌هاي هگمتانه نيز تا زماني كه كتيبه نداشته باشيم، قطعيتي براي تعلق آن به يك دوره‌ي تاريخي وجود ندارد. در ادامه‌ي اين نشست، يكي ديگر از حاضران با اشاره به اين‌كه در برخي منابع از جمله منابع آشوري به اين شهر «همدانه» گفته شده است، اظهار كرد: تصاويري كه نمايش داده شد و توضيح‌هايي كه مطرح كرديد، اين پرسش را ايجاد مي‌كند كه چرا نسبت پيشرفت ما در حال حاضر، در مقايسه با گذشته مناسب نيست؟ پس از آن، صادقيان ـ يكي از اعضاي شوراي شهر همدان ـ با بيان اين‌كه در شهر همدان به‌جز هگمتانه شش تپه‌ي تاريخي ديگر مانند تپه‌ي پيسا، تپه‌ي عباس‌آباد، تپه‌ي‌ مصلا، تپه‌ي حاجي‌ شمس‌علي و تپه‌ي حاج عنايت وجود دارد، گفت: زماني كه كاوش در تپه‌ي هگمتانه آغاز شد، وسعت آن 25 هكتار بود؛ اما اكنون با آزاد‌سازي‌هايي كه انجام شده، وسعت اين تپه به هفت‌هزار هكتار افزايش پيدا كرده است. در ادامه‌ي اين گفت‌وگوها صراف بيان كرد: اشكالي كه در كشور ما در حوزه‌ي ميراث فرهنگي وجود دارد، اين است كه بعضا برنامه‌ي مشخصي براي مطالعات فرهنگي نداريم و برنامه‌ها مقطعي هستند. ما زماني در سازمان ميراث فرهنگي تهيه‌ي نقشه‌ي باستان‌شناسي را آغاز كرديم . قصد داشتيم تمام اطلاعاتي را كه تا امروز در اين كشور تهيه شده است، جمع‌آوري كنيم. بخشي از اين راه را پيموديم، ولي با بازنشستگي ما در سال 1379، به همان مشكلي دچار شديم كه هگمتانه دچار شد و معلوم نيست ادامه‌ي اين برنامه چه مي‌شود، در حالي كه مي‌توانستيم برنامه‌ريزي كنيم تا ببينيم آثار تاريخي را از چه دوره‌اي در ايران نداريم و چه نيازهايي داريم تا براساس آن‌ها كارهاي پژوهشي را انجام دهيم. در ادامه‌ي اين بخش، محمدحسن محبعلي ـ مدير پيشين پايگاه ميراث جهاني سلطانيه ـ اظهار كرد: دستگاه‌هاي فرهنگي نبايد به بخش‌هاي سياسي وارد شوند. همان‌طور كه زماني سازمان ميراث فرهنگي جزو وزارت علوم بود و تمام تغييراتي كه اين‌گونه صورت مي‌گيرد، امكان برنامه‌ريزي درست را از ما مي‌گيرد. موضوع اين است كه ما نتوانسته‌ايم طرح مطالعاتي و باستان‌شناسي درستي داشته باشيم. او با بيان اين‌كه در بحث مرمت، آسيب‌شناسي را يك اصل مي‌دانيم، گفت: كار فرهنگي نيز به يك آسيب‌شناسي نياز دارد. اين‌كه چرا معماري ما به اين صورت درآمده و چرا حركت ما صعودي نيست، به آسيب‌شناسي نياز دارد تا بدانيم چه مسائلي پيش آمده و چه تغييراتي ايجاد شده است؛ اما متأسفانه هر زماني كه پيشنهادي را درباره‌ي اين آسيب‌ها مطرح كرديم، با مخالفت روبه‌رو شد. اين درحالي است كه خيلي از گفته‌ها ممكن است به سياست طعنه بزند، ولي ما به سياست كاري نداريم، بايد اين آسيب‌شناسي را انجام دهيم تا به گذشته‌مان پيوند بخوريم، در حالي كه ما هميشه در حال خنثا شدن يا خنثا كردن بوده‌ايم. به گزارش ايسنا، بخش پاياني پرسش و پاسخ‌ها به بحث درباره‌ي دغدغه‌ي حاضران نسبت به وضعيت فعاليت‌هاي باستان‌شناسي در كشور اختصاص يافت. نخستين نشست هم‌انديشي «شهر باستاني هگمتانه» در خانه‌ي هنرمندان شامگاه 24 فروردين‌ماه به پايان رسيد و قرار شد، نشست‌هاي بعدي با همين موضوع و نيز معرفي استان همدان در طول سال ادامه يابد. انتهاي پيام