مراسم «پير شاليار»؛ ميراثي گران‌بها در كردستان
مردم‌شناس اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان كردستان گفت: روستاي «اورامان تخت» از حدود 950 سال پيش تا كنون مراسم، جشن‌هاي آييني و سنتي را با آداب خاص و درون‌مايه‌ي عرفاني به شيوه‌هاي سنتي برگزار مي‌كند كه مراسم جشن «پير شاليار» فرهنگي غني، پررمز و راز و ميراثي گران‌بها از پيشينيان براي «اورامان تخت» است.
امير صادقي در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، توضيح داد: مراسم و جشن‌هاي اورامان تخت كه در طول سال برگزار مي‌شوند، شامل مراسم «خبر»، «كوته‌كوته»، «كلاو روچني»، «ذبح حيوانات نذري»، «جشن عروسي پير شاليار»، «شب نيشت»، «تربي» و «كومساي» هستند. همه‌ي اين مراسم حول شخصيت پير فرزانه‌ي اورامان تخت يعني «پير شاليار» به‌عنوان يك رسم برگزار مي‌شود.
او اظهار كرد: در آخرين روز نخستين هفته‌ي بهمن‌ماه هر سال، اين مراسم آييني با مراسم «خبر» آغاز مي‌شود كه در آن، با گرد‌وهاي باغ گردويي كه در مالكيت پير شاليار بوده است، مقدمات مراسم مانند اقلام خوراكي كه براي مراسم اصلي عروسي پير شاليار نياز است، توسط پسر بچه‌هاي 10 تا 14 ساله‌ي روستا، با پخش گردوها بين مردم و گرفتن اقلامي مانند آرد، پياز و حبوبات در ازاي آن، فراهم مي‌شود.
وي ادامه داد: پنج روز بعد از مراسم «خبر»، يعني در سه‌شنبه‌ي هفته‌ي بعد و هنگام غروب آفتاب، مراسم «كوته‌كوته» توسط كودكان روستا اجرا مي‌شود و در آن، بچه‌ها با پوشيدن لباس‌هاي گرم روانه‌ي كوچه‌هاي روستا مي‌شوند و درحالي‌كه فرياد «كوته‌كوته» سرمي‌دهند، به خانه‌ي مردم روستا سرك مي‌كشند و در رقابت با ديگر دوستان‌شان با هدف جمع‌آوري خوراكي بيش‌تر براي مراسم عروسي پير شاليار تلاش مي‌كنند.
به گفته‌ي اين پژوهشگر، كودكان روستا خود را با زغال، سياه مي‌كنند و با تغييراتي كه در لباس‌هاي‌شان مي‌دهند، خود را به‌شكلي ترسناكي درمي‌آورند. اين رسم شباهت زيادي به مراسم هالووين در كشور‌هاي اروپايي و آمريكا دارد.
صادقي «كلاو روچني» را سومين مراسم براي انجام مراسم اصلي عروسي پير شاليار دانست و گفت: اين مراسم از حدود ساعت پنج صبح روز چهارشنبه (فرداي روز برگزاري مراسم كوته‌كوته) آغاز مي‌شود و تا حدود ساعت هشت صبح زماني كه حيوان‌هاي نذري براي ذبح گرد‌آوري مي‌شوند، طول مي‌كشد.
وي بيان كرد: اين مراسم نيز مانند «كوته‌كوته» توسط بچه‌هاي روستا و با فرياد زدن در كوچه‌ها اجرا مي‌شود تا مردم روستا باز هم اقلام خوراكي خود را براي مراسم اصلي به كودكان بدهند. در قديم، مردم روستا بيش‌تر كشك، گردو، برگ آلوچه، خرما، گندم و نخود پخته به بچه‌ها مي‌دادند، اما امروزه بيش‌تر بيسكويت، پفك، كيك، شكلات، پول و حتا لوازم تحرير مي‌دهند. هم‌زمان با اين مراسم، حيوان‌هاي نذري نيز توسط بزرگان روستا جمع‌آوري مي‌شوند.
به گفته‌ي او، مراسم ذبح حيوانات نذري هم‌زمان با مراسم «كلاو روچني» برگزار مي‌شود و در آن، همه‌ي حيوانات نذرشده از طويله به پشت بام خانه‌ي پير شاليار برده و ذبح مي‌شوند تا از گوشت آن‌ها براي مراسم اصلي استفاده شود.
اين مردم‌شناس اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان كردستان ادامه داد: جشن عروسي پير شاليار مهم‌ترين مراسم و در واقع مركز همه‌ي آن‌هاست. اين جشن در مدت دو روز برگزار مي‌شود، روز نخست آن هم‌زمان با مراسم «كلاو روچني» و «ذبح حيوانات» است. پس از ذبح حيوانات و آماده شدن گوشت، آش «هلويشن» پخته مي‌شود و آن هنگام، مراسم ذكر و سماع حدود ساعت چهار بعدازظهر آماده مي‌شود.
صادقي اظهار كرد: مراسم عروسي پير شاليار، مراسمي مردانه است و زنان و دختران به‌دليل ريشه‌اي كه اين مراسم در عقايد صوفيه و ديگر عرفا دارد، نمي‌توانند در آن شركت كنند.
وي در توضيح مراسم اصلي عروسي پير شاليار، گفت: پس از نماز عصر، مردم روستا و مهمانان اين مراسم جلوي خانه‌ي پير شاليار جمع مي‌شوند. سپس در ميان مردم، فضا براي ذكر گفتن و سماع باز مي‌شود و گروه دف‌زن‌ها كه از طايفه‌ي سادات هستند، مستقر مي‌شوند. تعداد دف‌زن‌ها بين پنج تا ده نفر است. با آغاز دف‌زني مردم دست در دست يكديگر به‌صورت حلقه‌هاي زنجير با ريتم دف شروع به رقص مي‌كنند. آن‌ها به‌شكل بسيار آرام با جلو و عقب بردن پاها اين كار را انجام مي‌دهند، ريش‌سفيدان و كساني كه سن بالايي دارند، در ابتداي صف مي‌رقصند و ادامه‌ي صف را مردم روستا و انتهاي آن را كودكان تشكيل مي‌دهند.
او بيان كرد: گاهي اوقات گروه دف‌زن اشعاري را به زبان كردي و گويش «اورامي» مي‌خواند كه در مدح پيامبر اسلام (ص) و پير شاليار است. با نزديك شدن زمان غروب آفتاب، متوليان با قطع كردن صداي دف، پايان مراسم آن روز را اعلام مي‌كنند. روز دوم اين مراسم كه پنج‌شنبه برگزار مي‌شود، مانند روز قبل است و تفاوتي با آن ندارد.
وي ادامه داد: بعد از پايان مراسم در روز دوم، مراسم «شب نيشت» (شب‌نشيني و گردهمايي شبانه) در دو نوبت براي مردان و زنان به‌شكل جداگانه برگزار مي‌شود. در مراسم شب‌نشيني مردان، روحانيون به سخنراني و ديگر مردم به شعر‌خواني و ذكر آيين‌هاي سنتي اورامان مي‌پردازند. مردم در پايان آن گرد دف‌نواز‌ها شروع به زدن دف و خواندن اشعاري در مدح اوليا و بزرگان دين مي‌كنند. با پايان يافتن رقص و ذكر دراويش، لنگه گيوه‌ي پير شاليار كه درون پارچه‌اي سبزرنگ پچيده شده و در روي سكوي غربي اتاق و داخل صندوق فلزي سبز‌رنگي قرار دارد، توسط يك نفر بيرون آورده مي‌شود و مردم آن را مي‌بوسند و بر چشم‌ها و پيشاني خود مي‌مالند.
مردم‌شناس اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري كردستان اظهار كرد: با پايان يافتن مراسم شب‌نشيني مردانه، مجلس زنانه برگزار مي‌شود. در اين مجلس، دف نواخته نمي‌شود و معمولا زني كه داراي موقعيت اجتماعي بالا يا سخنوري خوبي است، شروع به صحبت مي‌كند. وجه اشتراك مجلس زنانه و مردانه در مراسم عروسي پير شاليار، خواندن قصيده‌هاي مذهبي است.
به گفته‌ي صادقي، در جمعه‌ي هفته‌ي بعد مراسم عروسي پير شاليار، زنان روستا نان مخصوصي به‌نام «گي ته مه ژگي» مي‌پزند و نان‌ها را در دستمال مي‌گذارند و بر سر مزار سه نفر از پيرهاي اورامان به‌نام‌هاي «پير شاليار»، «پير خالو» و «پير سياو» مي‌برند.
او توضيح داد: براساس مطالبي كه از پير شاليار در كتب مختلف آمده، او يكي از شخصيت‌هاي عرفاني قرن‌هاي پنجم و ششم هجري قمري بوده است. زادگاه او اورامان تخت بوده است و در كودكي پس از يادگيري قرآن كريم براي آموزش علوم ديني رهسپار عراق شد و پس از پايان دوران تحصيل در بغداد به تذهيب نفس پرداخت و بعد از كسب اجازه‌ي ارشاد، لقب «پيش‌الله يار» به او داده شد و براي ارشاد و تبليغ به زادگاه خود در اورامان تخت بازگشت.
اين مردم‌شناس اضافه كرد: گفته شده است كه پير شاليار گوش دختر پادشاه بخارا را شفا داده و با او ازدواج كرده است. براساس منابع موجود، پير شاليار پيش از مرگش وصيت كرد تا آخر دنيا مراسم سالگرد عروسي‌اش هر سال برگزار شود.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات