استان مركزي، جاذبه‌هاي طبيعي و تاريخي بسياري دارد؛ اما به گفته‌ي مدير كل ميراث فرهنگي و گردشگري اين استان، يا كسي آن‌ها را نمي‌شناسد يا كساني نمي‌خواهند، ما اين زيبايي‌ها را به مردم معرفي كنيم كه شايد منظور محمدحسين فراهاني از اين افراد،‌ دوست‌داران طبيعت و محيط زيست باشد كه هر بار به‌خاطر دست بردن در اماكن طبيعي در هر جاي كشور براي جذب گردشگر بيش‌تر و به‌دنبال آن تخريب محيط زيست، آهنگ اعتراض سرمي‌دهند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، استان مركزي داراي پناهگاه‌ها و زيستگاه‌هاي حيات وحش بسياري است. براساس اعلام اداره كل حفاظت محيط زيست استان مركزي، 333 گونه‌ي جانوري در اين مناطق زيست مي‌كنند. از اين ميان، تالاب ميقان يكي از جلوه‌هاي اكوتوريسمي استان مركزي به‌شمار مي‌آيد كه هر سال پذيراي پرندگان مهاجر داخلي و خارجي مانند مرغابي سانان، فلامينگو،‌ غاز وحشي، حواصيل، چكاوك، كاكايي، آنقوت سرخرمايي و درناي خاكستري است.

تالاب فصلي ميقان در واقع ميان دشتي شبيه كوير قرار دارد و وسعت آن، 5400 كيلومترمربع است. مسؤولان محيط زيست استان معتقدند، اين تالاب با توجه به اين‌كه اكنون زيستگاه بسياري از پرندگان كشور و پرندگان مهاجر است،‌ امكان ثبت در كنوانسيون رامسر را دارد و به‌نظر قرار است، تلاش‌هايي را براي ثبت اين تالاب انجام دهند.

اما اكنون همه‌ي سهم اين تالاب از محافظت، فقط مجوز منطقه‌ي شكار ممنوع است و ديگر هيچ حريم محافظتي ندارد و هيچ نگهباني در منطقه ديده نمي‌شود. اگرچه گفته مي‌شود، محيط بان‌ها در تالاب حضور دارند. راه دسترسي هم براي مردم به اين تالاب آزاد است و تورها به‌راحتي مي‌توانند به اين منطقه وارد شوند.

اين تالاب آخرين حلقه‌ي اکولوژيک حوزه آبريز دشت اراک به‌شمار مي‌آيد و ايجاد كارخانه‌ي املاح معدني (سولفات سديم) در نزديكي آن و احتمال ورود فاضلاب اين كارخانه به داخل تالاب، عامل تهديدكننده اي براي آن به‌شمار مي‌آيد كه شايد كار ثبت آن را سخت‌تر كند. البته مسؤولان محيط زيست منطقه تأكيد دارند كه فاضلاب كارخانه پيش از ورود به تالاب تصفيه مي‌شود.

امير انصاري ـ معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست استان مركزي ـ درباره‌ي تلاش‌هاي صورت‌گرفته براي ثبت اين تالاب در كنوانسيون رامسر، به خبرنگار ايسنا ‌گفت: براي اين كار بايد استانداردهاي مثبت رعايت شوند. فاضلاب كارخانه‌ي املاح معدني تصفيه مي‌شود، اما تصفيه‌ي آب فاضلاب شهري مشكل اين تالاب است كه بايد براي آن اقداماتي صورت گيرد.

مجتبي رضواني ـ ‌معاون گردشگري اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان مركزي ـ نيز درباره‌ي اين‌كه آيا قرار نيست، براي حفاظت بيش‌تر از اين منطقه‌ي اكوتوريستي فعاليت اين كارخانه متوقف شود؟ به خبرنگار ايسنا گفت: سند مالكيت اين كارخانه‌ي املاح معدني پيش از انقلاب صادر شده است و اداره‌هاي حفاظت محيط زيست و ميراث فرهنگي و گردشگري استان براي اين موضوع نمي‌توانند كاري انجام دهند تا وقتي كه سند اين كارخانه باطل شود. البته وجود اين كارخانه هم نياز منطقه است؛ اما محدوده‌هاي جلوتر در تالاب در اختيار اداره‌ي منابع طبيعي استان و روستايي‌هاي منطقه است و براي بهبود شرايط اين تالاب در اين محدوده‌ها، برنامه‌هايي در نظر گرفته شده است.

رضواني ادامه داد: قرار است، اين منطقه با محوريت پرنده‌نگري و گردشگري مسؤولانه با رعايت الگوهاي توسعه‌ي گردشگري روستايي و با استفاده از ظرفيت‌هاي بومي منطقه تعريف شود.

او تأكيد كرد كه قرار نيست در اين منطقه، اقامتگاهي ايجاد شود و از اقامتگاه‌هاي روستايي براي پذيرايي از گردشگران استفاده مي‌شود.

در سال 1384، جمعي از دوست‌داران طبيعت و محيط زيست كميته‌اي را به نام «ميقان سبزانديشان» تشكيل دادند تا براي كاهش سرعت تغييرات مخرب در اين تالاب تلاش كنند و بر تصميم‌سازي‌ها و تصميم‌گيري‌ها تأثير بگذارند.

از نظر اين كميته، علاوه بر ورود سرريزهاي فاضلاب‌هاي خانگي و صنعتي اراك، احداث سد در حوزه‌ي آب‌ريز تالاب روي رودهاي ورودي و رعايت نكردن حق آبه تالاب، برداشت غيراصولي مواد معدني توسط كارخانه‌ي املاح معدني، رسوب‌گذاري در تالاب بر اثر جابه‌جايي خاك و معدن‌كاوي توسط كارخانه‌ي املاح معدني، احداث جاده و راه‌هاي دسترسي توسط كارخانه‌ي املاح معدني در قلب تالاب كه در عمل، تالاب را به دو قسمت تقسيم كرده است، تغيير وضعيت اكوسيستم و از بين رفتن امنيت منطقه براي حضور پرندگان، شكار و صيد بي‌رويه و غيرمجاز، چراي بي‌رويه‌ي دام و نداشتن مديريت جامع و يكپارچه در منطقه از عوامل تهديدكننده‌ي تالاب ميقان است.

هم‌چنين اين كميته براي حيات تالاب، پيوستن منطقه به كنوانسيون رامسر براي حفاظت از تالاب، مديريت يكپارچه روي منطقه، بررسي و تعريف حق آبه تالاب براي حفظ حيات آن و رعايت ملاحظات زيست‌محيطي در بهره‌برداري صنعتي از منطقه را توصيه كرده است.

وجود جاده در ميان تالاب ميقان كه شايد اكنون راه دسترسي به اين تالاب و تماشاي پرندگان از فاصله‌ي نزديك‌تر را فراهم كرده، در واقع، آسيبي براي محيط زيست منطقه بوده است.

انصاري درباره‌ي اين جاده به خبرنگار ايسنا، ‌گفت: جاده‌ي ميان تالاب ميقان كه آن را به چند بخش تقسيم كرده، به كارخانه‌ي املاح معدني متعلق است كه البته اكنون ساخت آن را متوقف كرده‌اند.

در هر صورت، تالاب ميقان منطقه‌اي جذاب براي اكوتورها و پرنده‌نگر‌هاي داخلي و خارجي است؛ اما قطعا تبديل كردن آن به محصول گردشگري، رعايت ضوابط و استانداردهايي را هم مي‌طلبد تا به تخريب بيش‌تر آن منجر نشود. به واقع، الگوهاي بين‌المللي بسياري براي تبديل تالاب ميقان به محصولي گردشگري وجود دارند كه با در نظر گرفتن آن‌ها مي‌توان محصولي جذاب را براي حوزه‌ي گردشگري طبيعت با حفظ محيط زيست منطقه و رعايت استانداردهاي جهاني داشت.

از تالاب ميقان و پرنده‌هاي مهاجر آن كه بگذريم، چال نخجير به‌عنوان دومين غار زيباي ايران و يكي ديگر از ظرفيت‌هاي اكوتوريستي استان مركزي براي گردشگران علاقه‌مند به طبيعت جلوه‌گري مي‌كند. غاري كه به گفته‌ي مدير پروژه‌ي گردشگري آن، هر ساعت 100 نفر بازديدكننده دارد و در نوروز اين جمعيت در هر ساعت تا 150 نفر قابل افزايش است.

چال نخجير از جمله غارهايي است كه در زمان ساخت‌وساز فضاي داخلي آن و بخصوص باز كردن دهانه‌اي كه فقط طول و عرض آن 50 و 20 سانتي‌متر بود، فرياد دوست‌داران طبيعت و محيط زيست و غارنوردها را درآورد. دهانه‌ي كنوني اين غار كه 70ميليون سال قدمت دارد، دست‌ساز است و طراحي آن نيز چندان با كوه‌هاي اطراف و داخل غار تناسبي ندارد.

غار نخجير در هشت كيلومتري شرق شهر دليجان و سه كيلومتري جاده‌ي آسفالته‌ي دليجان ـ نراق و در دامنه‌ي كوهي كم‌ارتفاعي قرار دارد. چال نخجير از سال 1381 به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري واگذار و در سال 1384 توسط شوراي عالي حفاظت محيط زيست به‌عنوان اثر طبيعي ملي ثبت شد.

مسؤولاني كه اكنون پروژه‌ي گردشگري نخجير را در دست دارند، مي‌خواهند در بهره‌برداري از آن، الگوهاي زيست‌محيطي را رعايت كنند تا به‌عنوان اثري طبيعي كه زماني با تخريب بسيار مواجه شد، كم‌تر دچار آسيب شود.

شايد براي يك گردشگر عادي، چال نخجير با وجود كف‌سازي‌ها، پله‌كشي‌ها و نورپردازي‌هاي سبز،‌ آبي، صورتي، زرد و سفيد، غاري جذاب، راحت و دل‌نشين باشد؛ اما با توجه به بي‌نظير بودن شرايط غارهايي مانند نخجير، شايد توجه به استانداردهاي بين‌المللي در فضاسازي داخلي و حتا خارجي غارها به ماندگاري بيش‌تر اين آثار باارزش طبيعي كه تاريخي بسيار طولاني‌تر از آثار تاريخي كشور دارند، كمك كند.

تقريبا 1200 متر از ورودي اين غار كف‌سازي شده است و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تصميم دارد، 400 متر ديگر را هم كف‌سازي كند تا مسير براي رفت و آمد مردم آماده شود. البته تمام قسمت‌هاي اين غار براي بازديد مردم باز نيست و برخي قسمت‌هاي حساس و آسيب‌پذير از دسترسي دور هستند كه اين، اقدامي قابل توجه است.

اسماعيلي ـ‌ مدير پروژه‌ي گردشگري نخجير ـ‌ درباره‌ي كف‌سازي اين غار به خبرنگار ايسنا گفت: براي اين كف‌سازي چاره نبود. با اين حال، به محل عبور كابل، لوله و سيم‌ها بسيار توجه شده است تا آسيبي وارد نشود، به‌طوري كه بازديدكنندگان متوجه آن‌ها نمي‌شوند. البته گاهي مجبور شده‌ايم، آن‌ها را از رو كار كنيم.

وي افزود: اين كف‌سازي از سوي مهندسان ناظر پروژه تأييد شده است و اكنون هيچ كف‌سازي و ساخت و ساز ديگري در داخل غار انجام نمي‌شود.

نكته‌ي جالب ديگر اين غار، قانوني است كه به‌تازگي اجرا مي‌شود. هنگام ورود به غار هيچ وسيله‌اي از جمله مواد خوراكي، دوربين و حتا كيف دستي بانوان نبايد همراه بازديدكننده باشد.

مدير پروژه‌ي گردشگري نخجير نيز چند بار تأكيد كرد كه به هيچ عنوان اجازه‌ي ورود اين وسايل به غار داده نمي‌شود، چون در صورت ورود اين وسايل به داخل غار، احتمال آسيب‌ها افزايش مي‌يابد.

با اين حال، اسماعيلي گفت: با وجود اين كنترل‌ها و راهنماهاي داخل غار، در تعطيلات نوروز روزانه سه تا چهار كيسه زباله از داخل چال نخجير خارج مي‌كرديم. بنابراين حدود يك‌ماه است كه ورود هر نوع وسيله به داخل غار ممنوع شده است، چون مي‌خواهيم حفاظت در حد عالي باشد.

او درباره‌ي نورهاي به كار رفته و احتمال آسيب رسيدن به بلورهاي اين غار از اين طريق نيز اظهار كرد: نورهاي استفاده‌شده از طيف سرد است و كم‌تر آسيب وارد مي‌كند؛ اما نورهايي مانند فلاش عكاسي تخريب اين بلورها را پنج تا شش برابر سريع‌تر مي‌كند.

در مسير بازديد از غار، يادگارنويسي‌هاي كم‌رنگ و اثر اسپري‌هاي رنگ را روي برخي بلورها كه در واقع جاذبه‌ي اين غار زنده هستند، مي‌توان ديد كه اسماعيلي در اين‌باره معتقد است: اين تخريب‌ها به پيش از سال 1381، يعني پيش از واگذاري اين مجموعه‌ي طبيعي به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تعلق دارد. البته اين آثار به‌دنبال رشد بلورهاي اين غار زنده در طول زمان كم‌رنگ‌تر مي‌شوند و از بين مي‌روند.

با وجود اين‌كه مسؤولان پروژه تأكيد دارند، براي حفاظت از اين غار بسيار تلاش مي‌شود، اما گاهي نشان يادگارنويسي جديدي را روي بلورهايي كه تقريبا زنده‌اند، مي‌توان يافت. همچنين حتا با وجود راهنما در داخل غار، برخي در كندن تكه‌اي از بلورها كه رشد يك سانتي‌متر از آن‌ها 300 سال طول مي‌كشد، اصرار فراوان دارند.

اين رفتارها نه‌تنها از نظر گردشگران و غارنوردان حرفه‌يي عجيب است، بلكه مديران پروژه‌ي گردشگري و راهنماها را كه تمام روز در غار حضور دارند و مي‌خواهند از اين پديده‌ي ارزشمند حفاظت كنند، مأيوس مي‌كند.

مدير پروژه‌ي گردشگري چال نخجير گفت: معمولا براي هر 25 نفر كه دو ساعت يك‌بار به غار وارد مي‌شوند، 18 راهنما وجود دارد و اين تعداد براي مناسبت‌هايي مانند نوروز تا 40 نفر افزايش مي‌يابد. گاهي نيز مجبوريم براي كنترل بيش‌تر بازديدكنندگان، از نيروي انتظامي در داخل غار استفاده كنيم.

اسماعيلي با اشاره به فرهنگ و برخورد عموم بازديدكنندگان چال نخجير، بيان كرد: متأسفانه در فرهنگ‌سازي اصلي و لذت بردن از زيبايي‌هاي چنين پديده‌هايي مشكل داريم. گاهي افرادي هستند كه از سر بي‌كاري براي بازديد به اين غار مي‌آيند و ما مجبوريم نيروي انتظامي را همراه آن‌ها به داخل غار بفرستيم.

در مسير رفت و آمد بازديدكنندگان و حتا روي بلورهاي قديمي، تكه بلورهاي جداشده و مرده‌اي ديده مي‌شود كه گاهي گردشگران به اميد داشتن تحفه‌اي از اين غار بدون آن‌كه آسيبي وارد كنند، اين تكه بلورهاي خردشده را از غار خارج مي‌كنند. درحالي‌كه به گفته‌ي اسماعيلي، همه‌ي اين بلورهاي مرده و جداشده قابل رشد هستند، چون غار نخجير زنده و همواره در حال تغيير است.

او توضيح داد: بلورها در صورتي كه فضاي داخل غار مرطوب باشد، 300 سال طول مي‌كشد تا يك سانتي‌متر رشد كند؛ اما در صورت خشك بودن اين فضا، رشد آن‌ها از 300 تا سه‌هزار سال طول مي‌كشد. بنابراين اگر هر فردي تكه‌اي از اين بلورها را جدا و خارج كند، غار نخجير تا هفت هشت سال ديگر نابود مي‌شود.

چال نخجير قرار است، دهنه‌ي ديگري هم داشته باشد كه اكنون به‌دليل آسيب ناشي از جريان هوا به بلورهاي داخل غار، اين دهنه بسته شده است. البته از نظر دوست‌داران محيط زيست استان مركزي، نبايد كاري كه براي دهنه‌ي ورودي غار و تغيير اندازه‌ي آن براي جذب گردشگر بيش‌تر انجام شد، دوباره تكرار شود، چون اين اقدام آسيب بزرگ‌تري را وارد مي‌كند.

اسماعيلي در اين‌باره گفت: باز كردن دهانه‌ي دوم غار، بلورها را خشك و تخريب مي‌كند و براي آن بايد چاره‌اي انديشيد كه در حال مشاوره با پيمانكار پروژه هستيم.

غار نخجير به‌جز مسير اصلي كه محل عبور بازديدكنندگان از آن است، چهار فرعي ديگر با تالارهايي به نام عروس، سفره‌ي عروس، بال فرشته، كله اسبي، چهل‌چراغ، ماكاروني و فوتباليست دارد. البته در طول مسير، اشكال بسيار جالبي را از بلورها و پايه‌ي بلورها كه شبيه حيواناتي مانند تمساح، كرگدن،‌ بچه‌فيل و لاك‌پشت هستند، مي‌توان مشاهده كرد؛ اما نكته‌ي قابل توجه، چشم و دهاني است كه با ذغال روي سر لاك‌پشت كشيده‌اند. گفته مي‌شود، اين هم از ذوق پيمانكار پروژه‌ي فضاسازي داخل غار نخجير سرچشمه گرفته است. همچنين از ديگر سليقه‌هاي پيمانكار مي‌توان به فرو كردن دو ميخ بزرگ داخل يكي از پايه‌هاي بلورها اشاره كرد.

البته به گفته‌ي مدير پروژه‌ي گردشگري چال نخجير، پيمانكار فعاليت‌هايي را براي محافظت از اين بلورها در صورت تخريب و ايجاد شكاف در آن‌ها انجام مي‌دهد. اسماعيلي محافظت از بلورها دربرابر تخريب‌هاي طبيعي و غيرطبيعي را يكي از اقدامات محافظتي پيمانكار دانست و گفت: اگر شكاف بلورها با جوش طبيعي كه از پديده‌هاي اين غار است، ترميم نشود، پيمانكار از روش نيلينگ استفاده مي‌كند تا بلورها ماندگار بمانند؛ اما اگر اين روش هم مفيد نبود، پيمانكار آن سنگ بلوري را جدا مي‌كند تا از دسترس مردم و تخريب بيش‌تر در امان بماند و جاي خالي برخي بلورها را با دقت بيش‌تر مي‌توان در اين غار ديد.

چال نخجير كه گفته مي‌شود شبيه ناي انسان با هزاران فرعي است،‌ غاري سه طبقه به‌شمار مي‌آيد كه دو طبقه از آن با ايجاد مسيرها و پله‌هايي كه گاهي تعداد آن‌ها به 47 پله مي‌رسد، براي بازديد گردشگران آماده شده است. طبقه‌ي زيرين اين غار 61 متر پايين‌تر از سطح طبقه‌ي دوم غار است و درياچه‌اي چندهزار مترمربعي دارد كه به گفته‌ي اسماعيلي قرار است، سال آينده اين طبقه براي قايق‌راني آماده شود.

مدير پروژه‌ي گردشگري غار نخجير اظهار داشت: مديران اميد دارند، با اين سرمايه‌گذاري‌ها و تبليغ بيش‌تر، چال نخجير را به غار نخست كشور تبديل كنند.

محمدحسين فراهاني ـ مدير كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان مركزي ـ نيز پس از بازديد جمعي از خبرنگاران از اين غار، گفت: چال نخجير كه چهارده پانزده سال مردم از ديدن آن به‌عنوان پديده‌اي منحصربه‌فرد محروم بودند و در مدت سه‌ماه آماده شده است، بايد از سوي رسانه‌ها بيش‌تر معرفي شود.

او ادامه داد: تمام نيت ما در اجراي پروژه‌ي گردشگري غار نخجير، لذت بردن مردم است. البته در اين پروژه به آسيب‌ها و اكوسيستم غار نيز توجه داريم؛ ولي عده‌اي حاضر نيستند ما زيبايي‌هاي اين غار را به مردم معرفي كنيم، در حالي كه براي آماده كردن اين غار زحمت بسياري كشيده شده است؛ اما برخي همه‌ي زيبايي‌هاي آن را رها كرده‌اند و فقط به آسيب‌هاي آن مي‌پردازند.

فراهاني در ادامه‌ي سخنان خود، به ديگر جاذبه‌هاي استان مركزي اشاره كرد و يادآور شد: براي ثبت غار نخجير، مسجدجامع ساوه و معجزه‌ي ساروق فراهان، يعني پيرمردي كه يك‌شبه حافظ قرآن شد، در يونسكو اقدام مي‌كنيم.

او هم‌چنين توجه گردشگران را به ديگر جاذبه‌هاي استان مركزي جلب كرد و افزود: اين استان زادگاه بسياري از انديشمندان مانند امام راحل بوده است؛ اما بسياري از اين جاذبه‌ها محروم واقع شده‌اند و بايد تلاش كرد، با معرفي اين جذابيت‌ها، گردشگران بسياري را جذب كرد.

يكي ديگر از جذابيت‌هاي اين استان، شهرستان خمين است كه در 65 كيلومتري اراك واقع شده است و خانه‌ي كودكي‌هاي امام خميني (ره) در آن قرار دارد. اين خانه‌ي 200 ساله كه در مناسبت‌هايي مانند تعطيلات نوروزي 250هزار بازديدكننده دارد، توسط پدربزرگ امام خميني (ره)، سيداحمد به مبلغ 100 تومان خريده شده بود. بناي اين خانه، چهارهزار و 336 مترمربع مساحت دارد و داراي بخش‌هايي مانند اندروني، بيروني و مدرسه‌ي طلاب است.

به گفته‌ي مجتبي رضواني ـ معاون گردشگري استان مركزي ـ اين خانه به‌عنوان منزل پدري امام خميني (ره) به خانواده‌ي امام راحل تعلق دارد. البته قسمتي از آن، حوزه‌ي طلاب خمين و بخشي نيز اندروني و بيروني است كه مديريت آن با دفتر نشر آثار و افكار امام راحل است.

خانه‌ي دوران كودكي امام خميني (ره) اكنون درحال مرمت است؛ اما در اين شرايط هم بازديدكننده دارد. رضواني درباره‌ي مرمت اين بنا، گفت: اين مرمت با اعتبار و نظارت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري انجام و امسال مرمت بخش اصلي آن تمام مي‌شود.

ديوارهاي اين خانه هم كه به‌تازگي رنگ كاه‌گِل گرفته‌اند و روي تمام آن‌ها تابلوي «لطفا يادگاري ننويسيد» نصب شده است، مانند تمام آثار فرهنگي، تاريخي و طبيعي كشور به دست خط‌هاي متفاوتي از اثر زغال، گچ و تيغ مزين شده‌اند. اين دست‌خط‌ها حتا در قسمت‌هايي كه پيمانكار هنوز درحال مرمت است هم ديده مي‌شود و تا بيرون خانه و در قديمي آن ادامه دارد.

استان مركزي به‌دليل وجود كارخانه‌هاي صنعتي و ماشين‌سازي، بيش‌تر جلوه‌اي صنعتي دارد و شايد گردشگران به قابليت‌هاي گردشگري اين استان كم‌تر پي برده باشند؛ اما استان مركزي فراي غار نخجير، خانه‌ي امام (ره) و تالاب ميقان، جاذبه‌هاي ديگري مانند شهر زيرزميني ذلف‌آباد، بازار تاريخي اراك، قلعه‌ي مستوفي‌الممالك، باغ‌هاي گل و آب گرم محلات را نيز دارد و زادگاه مشاهيري مانند اميركبير، قائم‌مقام فراهاني، پروفسور حسابي و مصطفي چمران است كه شايد با ظرفيت‌سازي بيش‌تر و بهتر بتوان اين استان را به‌عنوان يك محصول گردشگري در مركز ايران تعريف كرد.

گزارش از خبرنگار ايسنا: سميه حسنلو

انتهاي پيام