ابو محمد، حسين بن سعيد بن حماد بن مهران اهوازي، يكي از شخصيت‌هاي بزرگ شيعه در قرن سوم هجري، در كوفه، شهر روات بزرگ شيعه، به دنيا آمد. او اصالتاً ايراني بود. رشد او در خانداني صورت گرفت كه ارادتمند و علاقه‌مند به اهل بيت رسول خدا صلي اللّه عليه و آله و سلم و از موالي امام زين‌العابدين عليه السلام به شمار مي‌آمد. او يكي از ياران امام رضا و امام جواد و امام هادي عليهم السلام مي‌باشد.

وي از راويان بزرگ حديث و از مشايخ جليل‌القدر روايتي به شمار مي‌آيد. روايات وي از اعتبار و شهرت خاصي در ميان فقهاي شيعه برخوردار است و در بسياري از مجموعه‌هاي بزرگ روايي مانند: اصول كافي، من لا يحضره الفقيه، تهذيب، استبصار، محاسن، وسائل الشيعه و بحارالأنوار از وي روايت نقل شده و به احاديث او استناد مي‌گردد.

حسين بن سعيد اهوازي محدث بزرگوار و فقيه و دانشمند عاليقدر و بلند آوازه شيعه است.

در کتب رجال حديث جامعه شيعه، حسين بن سعيد به عنوان يکي از مفاخر رجال حديث و شاگردان موثق و مورد احترام سه تن از ائمه اطهار عليهم السلام، نام برده شده است، و همه جا به نيکي و عظمت و عدالت و وثاقت و تاليفات نيکو شناخته شده است.

معمولاً در کتب رجال از وي و برادر بزرگش «حسن» به خصوص هنگام نام بردن از تاليفات حسين، يک جا نام مي‌برند، و مي‌نويسند: «حسن و حسين بن سعيد اهوازي» سي کتاب مشهور به «حسين» را کار هر دو برادر مي‌دانند، با اين فرق که «حسن» تاليفات بيشتري داشته است.

ولي چون نام «حسين» بيشتر بر سر زبان و قلم فقها و محدثين بوده و هست، سي کتاب معروف دو برادر به نام «کتب حسين بن سعيد» شهرت دارد.

ابن نديم در کتاب مشهور خود «فهرست» ضمن شمارش مؤلفان شيعه از هر دو برادر نام برده و مي‌نويسد: «حسن و حسين اهوازي، فرزندان سعيد، از مردم کوفه، و موالي علي بن الحسين(ع) و هر دو برادر از اصحاب رضا(عليه السلام) بوده‌اند. دانش اين دو برادر در زمان خود از هر دانشمند ديگري در فقه و آثار و مناقب و ساير علوم وسيع‌تر بود. اين دو پسران سعيد بن حماد بن سعيد مي‌باشند که با ابوجعفر ابن الرضا(امام محمدتقي عليه السلام) نيز مصاحبت داشتند. حسين مؤلف اين کتابهاست، سپس 12 کتاب او را نام مي‌برد.

آيت‌الله خوئي مي‌نويسد: «حسين بن سعيد» در اسناد بسياري از روايات که بالغ بر 5026 مورد است، بچشم مي‌خورد.

از تعداد روايات نقل شده از حسين بن سعيد، به خوبي مي‌توانيم پي به کوشش اين محدث بردبار استاد ديده و سرد و گرم زمانه چشيده و شهرها و کشورها گشته به خوبي پي ببريم، و شخصيت ديني و علمي او را در عصري که مي‌زيسته است يعني نيمه اول سده سوم هجري در ميان انبوه محدثان و فقهاي خاصه و عامه، چنان که مي‌بايد درک کنيم.

حسين بن سعيد اهوازي، اين ثقه جليل القدر و پرکار گذشته از شاگردي و افتخار مصاحبت سه امام معصوم يعني حضرت رضا، امام جواد و امام هادي ـ عليهم السلام ـ، نزد بسياري از شاگردان بزرگ امام رضا و حضرت موسي بن جعفر و امام صادق ـ عليهم السلام ـ نيز شرايط شاگردي و کسب فقه و حديث و تفسير قرآن و اخلاق و معالم حلال و حرام، به جاي آورده است.

از جمله استادان او عبارتند از؛

حريز بن عبدالله، عثمان بن عيسي، فضاله بن ايوب، نضر بن سويد، ابوالجهم ثوير بن ابي فاخته، ابوعلي بن راشد، ابو علي خزّاز ، ابوالفضيل، ابو محمد انصاري، عبدالرحمن ابن ابي نجران، ابان بن عثمان، ابراهيم بن ابي البلاد، ابراهيم بن ابي محمود خراساني، ابراهيم بن سفيان، ابراهيم بن عبدالحميد، ابراهيم بن اسحاق.

شاگردان او؛

حسين بن سعيد اهوازي چندان که در شهرها و کشورها به دنبال مشايخ حديث و استادان اخبار و روايت و ضبط و ثبت آثار آنان و تاليف و تصنيف اندوخته‌هاي علمي خويش بوده، کمتر توفيق يافته که معلومات خود را به شاگردان بسيار منتقل سازد. به همين جهت مي‌بينيم افراد اندکي از وي اخذ حديث کرده‌اند. البته اين بدان معني نيست که او معلومات خود را ناگفته گذاشته است. زيرا افرادي را که در زير نام مي‌بريم و همگي از اعاظم محدثان و فقها و علماي شيعه بوده‌اند، و از شاگردان او به شمار مي‌روند مجموع روايات و کتب او را يا با قرائت بر وي يا با اجازه از او نقل کرده و دانش او را به يادگار گذارده‌اند و اينان: احمد بن محمد بن عيسي، حسين بن حسن بن ابان قمي، فرات بن ابراهيم، محمد بن خالد برقي، عبدالرحمن بن ابي نجران، احمد بن حسين سعيد (پسرش) ابراهيم بن هاشم قمي، احمد بن محمد بن خالد برقي، بکربن صالح، سهل بن زياد آدمي رازي، علي بن حکم، علي بن مهزيار، محمد بن علي بن محبوب، محمد بن عيسي عبيدي، علي بن ابي حاتم قزويني، ابراهيم بن مهزيار اهوازي، ابو محمد بن ابي جهم، احمد بن قتيبه، احمد بن محمد بن سکن قرشي، احمد بن محمد دينوري، سليمان بن سفيان معروف بن ابو داود مسترق، محمد بن جعفر بن بطه قمي و محمد بن حسين بن ابي الخطاب، جمعا 23 نفر و شايد بيش از اينان.

تأليفات حسين بن سعيد؛

به طوري که از شيخ و نجاشي نقل کرديم حسين بن سعيد داراي سي کتاب معروف بوده است که برادرش حسن بن سعيد هم در روايت آن شرکت داشته است. سي کتاب حسين بن سعيد که بيشتر کتاب‌هاي فقهي است چنان متقن و مستند و با دقت نظر و اطلاع وسيع و اعتماد و اطمينان تصنيف شده بود، و مورد توجه معاصران و دانشمندان قرار داشت، که در پختگي و خوبي نمونه بود و ضرب المثل شد.

چنان‌که فهرست شيخ و رجال نجاشي نوشته‌اند در همان اوقات که اين سي کتاب تدوين گرديد، ساير دانشمندان نيز در همان زمينه‌ها سي کتاب نوشتند، بعدها نيز ديگر محدثين بزرگ به تقليد از وي سي کتاب تصنيف کردند.

اين معني به خوبي شخصيت حسين بن سعيد و نفاست و محتواي کتب او را روشن مي‌سازد، و ما را از توضيح بيشتر بي‌نياز مي‌گرداند، و اينک فهرست سي کتاب مشهور حسين بن سعيد؛

کتاب وضو، کتاب صلوه، کتاب زکات، کتاب صوم، کتاب حج، کتاب نکاح، کتاب طلاق، کتاب عتق و تدبير و مکاتبه، کتاب ايمان (قسم‌ها) و نذور (نذرها)، کتاب تجارات و اجارات، کتاب خمس، کتاب شهادات، کتاب صيد و ذبائح، کتاب مکاسب، کتاب اشربه (نوشيدني‌ها)، کتاب زيارات، کتاب تقيه، کتاب رد بر غلات، کتاب مناقب، کتاب مثالب، کتاب زهد، کتاب مروت، کتاب حقوق مؤمنين و فضيلت آنها، کتاب تفسير قرآن، کتاب وصايا، کتاب فرايض، کتاب حدود، کتاب ديات، کتاب ملاحم، و کتاب دعا.

فهرست دو کتاب حسين بن سعيد؛

از سي کتاب حسين بن سعيد تاکنون دو کتب آن چاپ و منتشر شده است. نخست کتاب «المؤمن» او که با ترجمه اردو در هند چاپ شده و ديگر کتاب «الزهد» که اخيرا در قم انتشار يافته است. نسخه خطي کتاب «الصوم» او نيز در کتابخانه مرحوم آيت‌الله حکيم در نجف اشرف موجود است.

منبع: پايگاه انديشه قم مركز مطالعات و پژوهش‌هاي فرهنگي حوزه علميه

انتهاي پيام