از زاينده‌رود كه به سمت جنوب اصفهان بروي، در جنوب شرقي اين شهر تاريخي هر قدمي كه بر زمين بگذاري، ممكن است روي قبري باقي‌مانده از حدود 1400 سال پيش ايستاده باشي.

تخت فولاد يا «لسان الارض» اصفهان گورستاني باقي‌مانده از دوره‌ي پيش از اسلام است كه تا دوره‌ي معاصر نيز افرادي در آن دفن شده‌اند. اين قبرستان در سال‌هاي نخست به مرور روبه گسترش بود، به‌گونه‌اي كه پس از مدتي، بخش‌هاي زيادي از زمين‌هاي جنوب اصفهان را به خود اختصاص داد؛ ولي با گسترش شهرنشيني و به دلايل مختلف مانند خيابان‌كشي و ساخت‌وساز، يكسري از قبرها با خاك يكسان شدند و جاي آن‌ها را ساختمان‌ها و خيابان‌ها گرفتند.

به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در چند سال گذشته، شهرداري اصفهان طرحي را براي سامان‌دهي تخت فولاد پس از خيابان‌كشي‌ها و ساخت‌وساز‌هايي كه به مرور وضعيت اين منطقه و چشم‌انداز آن را نامناسبي كرده بودند، اجرا كرد. هم‌چنين شهرداري اقدام به سامان‌دهي قبور تاريخي براساس تكيه‌هاي موجود در اين قبرستان از لحاظ تقسيم‌بندي آن‌ها به تكيه‌هايي مانند ميرفندرسكي، مادرشازده، باغ طوبي، صاحب روضات، باباركن‌الدين و ... كرد و خود در راستاي تخريب قبرهاي قديمي، غيرتاريخي و بدون ارزش براي سامان‌دهي و ساخت‌وساز مردم در منطقه تلاش كرد.

اگر گذرت به اين گورستان پيش از اسلام خورده باشد، متوجه مي‌شوي كه اين تقسيم‌بندي‌ها براساس شهرت صاحبان قبور، خانواده‌ها و فاميل‌ها، قدمت قبرها و سن صاحبان آن‌هاست كه سبب ناميدن آن بخش‌ها يا تكيه‌ها به نام آن‌ها شده است.

از سوي ديگر، در چند سال اخير علاوه بر سامان‌دهي فضاي سبز تخت فولاد اصفهان توسط شهرداري، با نظر آن‌ها، قبرهاي باقي‌مانده در اين محوطه سامان‌دهي و هم‌سطح شده‌اند.

يك كارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي در اصفهان در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: هرچند شهرداري اصفهان تلاش‌هاي مناسب و خوبي را براي سامان‌دهي اين محوطه انجام داده، ولي 90 درصد عمليات سامان‌دهي و مرمت يكي از پنچ گورستان معتبر شيعيان، فقط با ديدگاه‌ها و نظرهاي شهرداري اصفهان انجام و به‌پايان رسيده است.

حميد مظاهري تهراني اين سامان‌دهي را ديدگاه خاص سازمان زيبا‌سازي شهرداري به‌عنوان مجري اين طرح دانست و ادامه داد: در مرمت و سامان‌دهي اين گورستان باارزش كمي اغراق شده است. از سوي ديگر، ارزش‌هاي تاريخي آن در اولويت قرار نگرفته‌اند.

وي نحوه‌ي تسطيح قبور تخت فولاد را يكي از بزرگ‌ترين لطمه‌ها و آسيب‌هاي وارد‌شده به ارزش‌هاي تاريخي اصفهان دانست و بيان كرد: قبور تخت فولاد هيچ‌گاه هم‌سطح نبوده‌اند و هر كدام ابعاد و ارتفاع مخصوص خود را داشته‌اند. علاوه بر اين، به‌گونه‌اي تقدم و تأخر زماني را نشان مي‌دادند و داراي ارزش باستان‌شناسي نيز بودند. مشخصات خانوادگي، شغلي، سطح زندگي و بسياري ديگر از مسايل جامعه‌شناسي هريك از قبور و صاحبان آن‌ها را در نحوه‌ي چينش و ارتفاع قبرها به‌راحتي مي‌شد ديد.

او ادامه داد: به‌نظر مي‌آيد، همه‌ي اين ارزش‌ها با تئوري هم‌سطح‌سازي قبور كاملا نابود شده‌اند، بخصوص در بقعه‌ي «باباركن‌الدين» كه از قديمي‌ترين بقعه‌هاي اين قبرستان است و با عمليات تسطيح آن مكان و محوطه‌هاي اطراف، كاملا مشخص است كه هويت اين مزار از بين رفته است، چون مردم و زائران اين قبرستان را با سنگ‌ قبر‌هاي ناموزون و غيرهم‌سطح مي‌شناختند.

وي عمليات سامان‌دهي قبور تخت فولاد را يك آسيب بزرگ و برگشت‌ناپذير ارزيابي و اظهار كرد: اين عمليات به‌جز در حجم كوچكي از مجموعه كه هنوز دست‌كاري نشده، در همه‌ي محوطه‌ي تخت فولاد به‌شكل كامل انجام شده است و فكر نمي‌كنم، ديگر جايي براي حرف باشد.

اين كارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي در اصفهان اغراق در فرم و رنگ در بسياري از بدنه‌سازي‌هاي تخت فولاد مانند گرايش پيدا ‌كردن به سمت رنگ قرمز يا يكنواختي اين قضيه در دوره‌هاي زماني از نظر اجرايي را از جمله مشكلات به‌وجود آمده در مرمت اين محوطه‌ي تاريخي ارزيابي كرد و افزود: ايجاد، طراحي و تزيينات روي ديواره‌هاي بخشي از تخت فولاد و اغراق در كاهگل‌هاي رنگي «سيم گل» به هيچ عنوان با فرم اين محوطه‌ي تاريخي هم‌خواني ندارند.

مظاهري با تأكيد بر اين‌كه بايد نوعي سادگي در اين مكان رعايت مي‌شد و اكنون مرمت تخت فولاد دچار اغراق شده و افراط يكي از آسيب‌هايي است كه به اين مكان تاريخي وارد شده است، گفت: با مسطح كردن قبور، نيمي از ارزش‌هاي تاريخي اين مكان روبه تخريب است.، تخت فولادي كه كالبدش قبلا توسط مصلاي اصفهان به‌نوعي نابود شده است.

به گزارش ايسنا، در كنار سامان‌دهي فضاي تخت فولاد، ساخت غولي آهني به‌عنوان مصلاي اصفهان در محوطه‌ي قبرستان با ارتفاع حدود 60 تا 70 متر، از حدود 10 سال پيش توسط استانداري آغاز شده و چشم‌انداز اين محوطه‌ي تاريخي را از بين برده است. بنايي كه هرچند از نظر معماري و طراحي زيبا به‌نظر مي‌رسد، ولي مكاني كه اين بنا در آن قرار گرفته، مهم‌ترين دليل براي نامناسب بودن ساخت آن است.

مظاهري تهراني در اين‌باره نيز به خبرنگار ايسنا گفت: ديدگاه خاص زيبا‌سازي شهرداري اصفهان باز هم براي ساخت مصلاي بزرگ در محدوده‌ي اين گورستان تاريخي مشكل‌ساز شده است. نخستين لطمه‌اي كه مصلا به تخت فولاد وارد كرده، نبود تناسب ميان بلندترين گنبد تخت فولاد با حداكثر 10 متر ارتفاع نسبت به ارتفاع مناره‌هاي مصلا در چند متري آن با حدود 60 تا 70 متر ارتفاع است.

وي تأكيد كرد: به‌نظر من، اصلا لزومي نداشت كه مصلاي اصفهان در قلب يكي از معتبرترين و بزرگ‌ترين قبرستان‌هاي جهان ساخته شود. اين كار، علاوه بر آسيب‌هايي كه به محوطه وارد كرده، مقياس را در اين فضا از بين برده است. در قبرستاني كه نهايت ارتفاع آن 10 متر است، از لحاظ منطقي و منظري، حق ايجاد يك ارتفاع 60 تا 70‌ متري را نداريم.

مظاهري بيان كرد: با وضعيت ايجادشده به‌نظر مي‌رسد، اين مكان به حالت «فيل و فنجان» درآمده است. در واقع، بقعه‌هاي تخت فولاد اصفهان در كنار اين اثر غول‌آسا بسيار كوچك‌اند و اصلا به‌چشم نمي‌آيند و با تكميل هرچه بيش‌تر مصلا، اين عدم تناسب بيش‌تر خود را به رخ مي‌كشد.

به اعتقاد او، ساختمان مصلاي اصفهان همه‌ي ارزش و اهميت تخت فولاد را زير سايه‌ي اين غول فولادي قرار داده است و با تكميل بيش‌تر اين اثر، اين قضيه خود را بيش‌تر نشان مي‌دهد.

اين كارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي با اشاره به آغاز اين پروژه از حدود دو دهه‌ي پيش، ادامه‌ي آن تاكنون و تكميل مصلا با توجه به روند سرعت كنوني تا 10 سال آينده، اظهار داشت: از چند سال پيش كه كار ساخت مصلا آغاز شده است، اين آسيب‌ها روبه گسترش بوده‌اند. اكنون نيز مسطح كردن قبور چيزي از تخت فولاد دوهزار ساله‌ي اصفهان باقي نمي‌گذارد.

مظاهري‌ ادامه داد: البته اين بدترين حالت براي تخت فولاد نيست، چراكه علاوه بر تسطيح قبور و ساخت مصلا، به‌نظر مي‌آيد تلاش مي‌كنند تا تخت فولاد را به‌عنوان يك محوطه‌ي فضاي سبز براي مصلاي بزرگ اصفهان آماده كنند. با توجه به كارهاي درحال انجام، به‌نظر مي‌آيد مصلاي اصفهان در اولويت بيش‌تري نسبت به تخت فولاد است. كاشت گياهان و چمن‌هايي كه به قبور باارزش آسيب وارد مي‌كنند، دليلي بر اين مدعاست. هريك از اين سنگ قبرها، به‌تنهايي ارزش حفظ و نگهداري به‌عنوان يك اثر تاريخي را دارند.

وي تأكيد كرد: با توجه به كارهاي درحال انجام در تخت فولاد، به‌نظر مي‌رسد قصد دارند، بافت مصلا را با تخت فولاد اصفهان يك‌دست كنند و فكر مي‌كنم تا حد زيادي در اين كار موفق شده‌اند، چون اكنون تخت فولاد اصفهان با سازه‌ي مصلا هماهنگ شده است و در اين شرايط، تخت فولاد را مي‌توان به منزله‌ي حياط خلوت مصلاي بزرگ اصفهان دانست.

به گزارش خبرنگار ايسنا، درحالي‌كه پايگاه تاريخي تخت فولاد زيرمجموعه‌ي شهرداري اصفهان است و همه‌ي اقدامات و مديريت آن توسط اين سازمان انجام مي‌شود، اين پرسش مطرح است كه نقش سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اصفهان در تصميم‌گري درباره‌ي اين مجموعه‌ي مذهبي ـ تاريخي چيست؟

انتهاي پيام