اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد گزيده‌اي است از 2 پژوهش «بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك درايران وجهان» و هم‌چنين «كشاورزي زيستي» كه پيش از اين در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي  انجام گرفته است.
اجراي كشاورزي پايدار علاوه بر آن‌كه منجر به سود بخشي اقتصادي- اجتماعي مي‌شود، مانع از پيدايي آلودگي‌هاي آب و خاك شده و با حفاظت از محيط زيست از به خطر افتادن حيات گياهان، حيوانات و انسان‌ها جلوگيري خواهد كرد. اين در حالي‌ست كه الگوهاي كشاورزي متداول خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به منابع زيستي كشور وارد آورده و درصورت غفلت سياست‌گذاران از اصلاح سياست‌هاي جاري توسعه‌ي بخش كشاورزي، پيش‌بيني مي‌شود اين روند مخرب به نحو روزافزوني ادامه يابد.
با توجه به آن‌كه کشاورزي ارگانيک (کشاورزي زيستي) شاخه‌اي از کشاورزي پايدار است بنابراين در تكميل كارگاه‌ها و مقالات سياست‌هاي توليد محصول سالم به توضيح اين نوع از نظام كشاورزي پرداخته مي‌شود. در كشاورزي ارگانيك کاربرد مواد شيميايي مصنوعي ممنوع و تمام مراحل توليد، فرآوري و بازاريابي محصولات  داراي استاندارد‌هاي خاصي‌ است. اجراي اين استانداردها در توليد محصولات كشاورزي ارگانيك توسط يک موسسه‌ي گواهي کننده، نظارت مي‌شود.
 گفتني‌ست در کشاورزي ارگانيک تاکيد بيشتري بر استفاده از نهاده‌هاي درون مزرعه‌اي و طبيعي همانند کود سبز، کود دامي، بقاياي گياهي، تناوب زراعي، کشت مخلوط و... مي‌شود و محصول سالم  با کيفيت مطلوب و طبيعي در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرد. اين نوع محصولات براي خريداران با برچسب ارگانيك يا زيستي مشخص مي‌شوند و قيمت آن‌ها در بازار گرانتر از ساير محصولات است.
توصيه‌هاي پزشكان و متخصصان سلامت غذايي درباره خطرات فراوان باقيمانده‌ي غير مجاز كود و سم شيميايي در محصولات كشاورزي و هشدارهاي كارشناسان محيط زيست درباره‌ي آلودگي‌هاي خطرناك طبيعت از جمله آلودگي مخازن آب زيرزميني و خاك مزارع به خوبي نشان مي‌دهد كه اين نوع كشاورزي بايد به عنوان يكي از اولويت‌هاي سياست‌هاي عمومي بخش كشاورزي، مورد توجه سياست‌گذاران قرار گيرد.
گفتني است در اولين ماده‌ي سياست‌هاي كلان نظام در بخش كشاورزي آمده است؛ توسعه‌ي پايدار كشاورزي با حفاظت از منابع طبيعي پايه توليد و صيانت و توانمندسازي منابع انساني بوده و از سوي ديگر در ماده‌ي 8 اين سياست‌ها مراعات معيارهاي زيست محيطي، به عنوان يكي از اهداف تخصيص يارانه هدفمند به بخش كشاورزي مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.
هم‌چنين در بخش امور كشاورزي، دام و آبزيان شرح وظايف تفصيلي وزارت جهاد كشاورزي مصوب 1379 بر موضوع نظارت بر ورود، توليد، توزيع و مصرف سموم مورد نياز بخش كشاورزي با رعايت شاخص‌هاي زيست محيطي كشور تاكيد دارد.

*سياست‌هاي حمايتي دولت‌ها از كشاورزي زيستي*

امروزه در دنيا با آشكار شدن زيا ن‌هاي مهلك سموم دفع آفات نباتي و كودهاي شيميايي، مردم جهان از كشاورزي متكي به مواد شيميايي فاصله گرفته و به كشاورزي زيستي كه بر پايه‌ي كودهاي زيستي و دفاع طبيعي نباتات در برابر آفت‌هاست، روي آورده‌اند. 
باتوجه به استقبال جهاني از كشاورزي زيستي، دولت‌هاي حاكم بر اين كشورها نيز همواره درصدد حمايت از اين نوع كشاورزي بوده‌اند به‌نحوي‌كه سالانه از سوي دولت‌هاي آمريكا، ژاپن،آلمان و ساير كشورهاي اروپايي،كه از بزرگترين توليدكنندگان محصولات زيستي در جهان هستند، سياست‌هاي حمايتي درجهت تبديل كشاورزي بر پايه‌ي مواد شيميايي به كشاورزي زيستي انجام مي‌پذيرد. از جمله اين سياست‌ها، پرداخت يارانه، تخصيص وام‌هاي بلندمدت، احداث مركز تحقيقاتي به‌منظور پيشبرد كشاورزي زيستي و بازاريابي است.
امروزه با رشد شگفت انگيز كشاورزي زيستي در آمريكا، اروپا و ژاپن به‌منظور افزايش قابليت رقابت با كشورهايي همانند آلمان، يارانه‌هايي براي تبديل كشاورزي متكي به مواد شيميايي به كشاورزي زيستي مي‌پردازند. اين يارانه‌ها منجر به رشد هرچه بيشتر اين كشاورزي شده‌است به‌نحوي‌كه از سال 1989 تا سال 1992 دولت آلمان به‌منظور كاهش تاثيرات زيست محيطي كشاورزي و برآوردن نياز مصرف كنندگان به غذاي سالم، به هر كشاورزي كه به كشاورزي زيستي روي مي آورد، به‌ازاي هر هكتار 300 الي 500 مارك (190 تا 316 دلار آمريكا) يارانه پرداخت مي‌كرد. يارانه‌ها در دوران سخت انتقال يعني هنگامي‌كه ميزان برداشت محصول به‌دليل قطع وابستگي زمين به كودهاي شيميايي كاهش مي‌يابد و زماني‌كه محصولات زيستي نمي‌تواند سودآور باشند يا منتظر دريافت گواهي تأييد هستند بسيار كمك مي‌كند. درنتيجه اين يارانه‌ها در سرتاسر آلمان متحد جديد، تعداد مزارع زيستي شش برابر شده و ميزان منطقه تحت كشاورزي زيستي ده برابرافزايش يافت.

*محدوديت استفاده از كودهاي شيميايي*

دردهه‌ي گذشته، كشاوزي زيستي رشد بسياري كرده‌است و در بسياري از كشورها اكنون به‌عنوان صنعتي با سرعت رشد بالا محسوب مي‌شود. در اروپاي متحد، سطح زير كشت كشاورزي زيستي 4 برابرشده است؛ در كشاورزي زيستي مصرف محدود كودهاي شيميايي و سموم آفات نباتي در جلوگيري از آلودگي محيط زيست بسيار موثر مي‌باشد. در تقويت حاصل‌خيزي زمين‌هاي زراعي غير از كودهاي شيميايي، عوامل بيولوژيك نيز بسيار موثر است. يكي از عوامل بيولوژيك موثر در حاصل‌خيزي خاك‌ها، مواد آلي، به‌خصوص هوموس خاك مي‌باشد. در كشورهاي اروپايي در چند ساله اخير فروش كودهاي شيميايي كاهش يافته و در مقابل فروش كودهاي آلي و معدني افزايش يافته است. كود آلي باكتوسول داراي ازت، فسفر و درصد بالايي ماده‌ي آلي بوده و اثرات مثبت بر هوموس خاك، افزايش جمعيت موجودات خاك وتحريك ريشه و افزايش مقاومت گياه به آفات دارند. تمام اين عوامل در كشاورزي پايدار اهميت دارد؛ در هر يك از استانداردهاي محصولات كشاورزي زيستي، استفاده از برخي آفت‌كش‌ها و كودها بدون استفاه معرفي مي‌شوند در زير به برخي از آنها  اشاره مي‌شود(نيكبخت، 1382 )

*مبارزه‌ي بيولوژيكي*

با مطالعه در چرخه‌ي مبارزه‌ي بيولوژيك (دفاع طبيعي) در دنيا به سه دوره مشخص مي‌توان پي برد:
دوره‌ي اول: دوره‌اي كه هنوز سموم شيميايي پيدا نشده بود و حشرات، باكتري‌هاي مفيد (دشمنان طبيعي) و پرندگان، آفات را از بين مي‌بردند و تعادل لازم را در طبيعت برقرار مي‌كردند.
دوره‌ي دوم: با پيدايي سموم دفع آفات نباتي، اين دوره آغار مي شود. استفاده آسان و عملي ازسموم و تأثير سريع آن بر روي آفات نباتي موجب شد كه استفاده از سم به سرعت در سراسر جهان گسترش يابد و تا هنگامي‌كه آثار مخرب و منفي سموم شيميايي ظاهر نشده بود، بيشتر افراد بر اين باور بودند كه بهترين و موثرترين شيوه را براي از بين بردن آفات كشاورزي يافته‌اند اما آثار منفي و زيان آور سموم دفع آفات نباتي آشكار شد و به‌تدريج بيش از 400 گونه از آفات در مقابل سم‌هاي شيميايي مقاوم شدند. اين امر به آلودگي بيش از حد محيط زيست و نابودي حشرات مفيد وآفت خوار  توسط سموم شد.
دوره‌ي سوم: اين چرخه پس از آن‌كه زنگ خطر در سراسر جهان به صدا درآمده بود آغاز شد. رويكرد جهاني استفاده از دشمنان طبيعي و دفاع بيولوژيك، حاصل يك تجربه‌ي تلخ و زيانبار بود. امروزه در دنيا 400 آفت فراگير گياهي وجود دارند كه در برابر سموم شيميايي مقاوم شده‌اند. در سال 1888ميلادي اروپائيان توانسته بودند با استفاده از سموم شيميايي تمام آفات و بيماري‌هاي مزارع و ميوه‌ها را از بين ببرند، اما در اين سال شپشك استراليايي بر سراسر قاره‌ي اروپا سايه افكند، هيچ سمي قادر به ازبين بردن اين آفت نبود؛ در اين زمان كارشناسان با بررسي حشرات مفيد و ضد آفت پي به نوعي كفشدوزك، بنام ودال كاردينالز بردند. پس از آن، نخستين زنگ خطر استفاده‌ي بي رويه از سموم دفع آفات نباتي در سال 1992 در كنفرانس ريو به صدا درآمد و  شيوه‌هاي تلفيقي در مبارزه با آفات جانشين استفاده از سموم شيميايي و شيوه‌هاي زراعي، مكانيكي و شيميايي به كار گرفته شدند، در اين زمان  مبارزه‌ بيولوژيكي (دفاع طبيعي) بسيار مورد توجه قرار گرفت. 
 باگذشت بيش از 5 دهه مردم جهان خواستار ميوه‌ها و سبزي‌هايي هستند كه بدون استفاده از سموم دفع آفت نباتي تهيه شده و در واقع كشاورزي زيستي در جهان خواستار بسياري پيدا كرده است. امروزه انسان پي برده است كه بايد بستر را براي بازگشت دوباره‌ي دشمنان طبيعي فراهم كند و كاربرد سموم شيميايي را متوقف كند.
در كشور ما نيز حشرات مفيد توسط سازمان تحقيقات گياه‌پزشكي كشور در قالب طرح‌هاي دفاع بيو لوژيكي پرورش يافته و به توليد انبوه رسيده و توسط سازمان حفظ نباتات وزارت كشاورزي براي مبارزه با آفات به‌كار گرفته شده است.
با حمايت وزارت كشاورزي از سال 1372 به بعد 20 مركز پرورش حشرات مفيد ايجاد شده است و حدود 20 هزار هكتار از مزارع كشاورزي تحت پوشش دفاع طبيعي قرار گرفته است.

*نقش كشاورزي پايدار در توليد محصول سالم*

در سال‌هاي اخير با تشديد روند رو به تخريب اكوسيستم‌هاي طبيعي، ضرورت برنامه ريزي براي پيدايي تعادلي پايدار مورد تاكيد قرار گرفته است. به‌عبارت ديگر زيان‌هاي محيطي و مشكلات ناشي از استفاده‌ي نامعقول از منابع طبيعي و به‌خصوص خاك در اثر عمليات كشاورزي نوين(آلودگي آب، محيط زيست و يا فرسايش خاك) دانشمندان را به فكر چاره انديشي انداخته و به‌همين دليل كشاورزي پايدار مطرح شد. كشاورزي پايدار را مي‌توان كشاورزي اقتصادي بيان كرد كه با حداقل تخريب وآلودگي محيط زيست همراه است به‌نحوي‌كه بتواند مواد غذايي و كشاورزي مورد نياز بشر را تامين كند.
بر اساس ديدگاه بيان شده، دوران بهره‌برداري بدون قيد و شرط خاك و اتكاي محض به تكنولوژي كود و سم پايان يافته و راه براي توسعه‌ي بيوتكنولوژي خاك به‌منظور استفاده از حداكثر كارآيي موجودات خاكزي هموار شده است. با اين نگرش به خاك‌ها به‌عنوا ن اكوسيستم‌هاي طبيعي مي‌نگرد و موقعيت و نقش حساس موجودات خاكزي مورد توجه قرار مي‌گيرد؛ لازم به توضيح است بررسي‌ها در زمينه‌ي بهره‌گيري ازكارآيي اين موجودات در ابعاد وسيع روبه گسترش نهاده است. دلايل اصلي اوج گيري اين‌گونه بررسي‌ها را مي‌توان در دو مورد خلاصه كرد:
الف- بروز مشكلات اقتصادي و زيست محيطي ناشي از مصرف بي رويه‌ي كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات
ب - افزايش ميزان امراض ناشي از مصرف بيش از حد كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات
ج - پيشرفت‌هاي شگرف در علوم پايه و مهندسي ژنتيك
امروزه توليد مواد غذايي در سطح جهاني بايد براساس اجراي سيستم كشاورزي پايدار و حفظ محيط زيست پايه گذاري شود و يكي از راه‌هاي سالم نگه داشتن محيط زيست، كاهش مصرف سموم و كودهاي شيميايي و جايگزيني روش‌هاي بيولوژيك به‌جاي روش‌هاي شيميايي در توليدات كشاورزي زيستي است.

*به‌ چه دليل بايد به كشاورزي زيستي بيشتر توجه شود؟* 

1- هزينه‌هاي توليد محصولات كشاورزي زيستي، به دليل استفاده‌ي محدود از آفت كش‌ها، كودهاي شيميايي، پرتوافكني و محافظ‌ها در تمام مراحل زنجيره‌ي غذايي نسبت به كشاورزي مرسوم پايين‌تر است.
2- تقاضا براي نيروي كار در كشاورزي زيستي نسبت به كشاورزي مرسوم بالاست.
3- خدمات رساني كشاورزي زيستي به محيط زيست بسيار چشمگير است.
4- استاندارد كردن محصولات كشاورزي به‌دليل ايجاد فضاي سالم به‌منظور رقابت و اطمينان مصرف كننده منجر به افزايش توليد اين محصولات مي‌شود.
5- محصولات زيستي به‌علت عدم تجانس ميان عرضه و تقاضاي اين محصولات گران‌تر مي باشد.
6- حمايت‌هاي دولتي از توليد محصولات زيستي به صورت پرداخت يارانه، استاندارد كردن، ايجاد كارگاه‌ها، ايجاد مراكز تحقيقاتي، بازاريابي، سياست‌هاي تشويقي و كمك به صادرات، منجر به افزايش رشد اين‌گونه از محصولات مي‌شود.
7- افزايش توليد محصولات زيستي منجر به حفظ امنيت غذايي و ايجاد غذاي سالم مي‌شود.
8- توليد محصولا ت زيستي به‌دليل كاهش هزينه‌هايي همانند زيست محيطي، بيماري‌ها و ... درجهت رشد و توسعه‌ي اقتصادي، اجتماعي و سياسي جامعه موثر هستند.
9- محصولات زيستي فرآيند محور هستند نه توليد محور.
10- امروزه با گسترش تقاضا براي محصولات زيستي، مشكلات عرضه‌ي اين محصولات همانند انبارداري، فسادپذيري و غيره كاهش يافته است.
11- خريداران محصولات كشاورزي طبيعي براي اين محصولات در مقايسه با محصولاتي كه درتوليد آنها از كود شيميايي و سموم دفع آفات نباتي استفاده شده، بين 30 تا 70 درصد بهاي بيشتر مي‌پردازند،  اما هم‌چنان تقاضا براي اين محصولات بالاست.

ادامه دارد......