اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد گزيده‌اي است از 2 پژوهش «بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك درايران وجهان» و هم‌چنين «كشاورزي زيستي» كه پيش از اين در موسسه‌ي  پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي  انجام گرفته است.
اجراي كشاورزي پايدار علاوه بر آن‌كه منجر به سود بخشي اقتصادي- اجتماعي مي‌شود، مانع از پيدايي آلودگي‌هاي آب و خاك شده و با حفاظت از محيط زيست از به خطر افتادن حيات گياهان، حيوانات و انسان‌ها جلوگيري خواهد كرد. اين در حالي است كه الگوهاي كشاورزي متداول خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به منابع زيستي كشور وارد آورده و درصورت غفلت سياست‌گذاران از اصلاح سياست‌هاي جاري توسعه‌ي بخش كشاورزي، پيش‌بيني مي‌شود اين روند مخرب به نحو روزافزوني ادامه يابد.
با توجه به آن‌كه کشاورزي ارگانيک (کشاورزي زيستي) شاخه‌اي از کشاورزي پايدار است بنابراين در تكميل كارگاه‌ها و مقالات سياست‌هاي توليد محصول سالم به توضيح اين نوع از نظام كشاورزي پرداخته مي‌شود. در كشاورزي ارگانيك کاربرد مواد شيميايي مصنوعي ممنوع و تمام مراحل توليد، فرآوري و بازاريابي محصولات  داراي استاندارد‌هاي خاصي‌ است. اجراي اين استانداردها در توليد محصولات كشاورزي ارگانيك توسط يک موسسه‌ي گواهي کننده، نظارت مي‌شود.
 گفتني‌ست در کشاورزي ارگانيک تاکيد بيشتري بر استفاده از نهاده‌هاي درون مزرعه‌اي و طبيعي همانند کود سبز، کود دامي، بقاياي گياهي، تناوب زراعي، کشت مخلوط و... مي‌شود و محصول سالم  با کيفيت مطلوب و طبيعي در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرد. اين نوع محصولات براي خريداران با برچسب ارگانيك يا زيستي مشخص مي‌شوند و قيمت آن‌ها در بازار گرانتر از ساير محصولات است.
توصيه‌هاي پزشكان و متخصصان سلامت غذايي درباره خطرات فراوان باقيمانده‌ي غير مجاز كود و سم شيميايي در محصولات كشاورزي و هشدارهاي كارشناسان محيط زيست درباره‌ي آلودگي‌هاي خطرناك طبيعت از جمله آلودگي مخازن آب زيرزميني و خاك مزارع به خوبي نشان مي‌دهد كه اين نوع كشاورزي بايد به عنوان يكي از اولويت‌هاي سياست‌هاي عمومي بخش كشاورزي، مورد توجه سياست‌گذاران قرار گيرد.
گفتني است در اولين ماده‌ي سياست‌هاي كلان نظام در بخش كشاورزي آمده است؛ توسعه‌ي پايدار كشاورزي با حفاظت از منابع طبيعي پايه توليد و صيانت و توانمندسازي منابع انساني بوده و از سوي ديگر در ماده‌ي 8 اين سياست‌ها مراعات معيارهاي زيست محيطي، به عنوان يكي از اهداف تخصيص يارانه هدفمند به بخش كشاورزي مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.
هم‌چنين در بخش امور كشاورزي، دام و آبزيان شرح وظايف تفصيلي وزارت جهاد كشاورزي مصوب 1379 بر موضوع نظارت بر ورود، توليد، توزيع و مصرف سموم مورد نياز بخش كشاورزي با رعايت شاخص‌هاي زيست محيطي كشور تاكيد دارد.

*توليدات ارگانيك*

آسيا
در بيشتر کشورهاي آسيايي توليدات ارگانيک گواهي شده در سطوح کوچک بوده و در اكثر مواقع به‌منظور رسيدن به خودکفايي در توليد غذا با افزايش حاصل‌خيزي خاک و صادرات اين محصولات انجام مي‌شود.
در كشورهاي آسيايي سطوح زيرکشت ارگانيک در مقايسه با ديگر كشورها كم بوده و از اين ميان بيشترين توليد محصولات ارگانيك به كشورهايي همانند هند، اکراين، چين، اندونزي و رژيم اشغالگر قدس اختصاص دارد. گفتني‌ست در بيشتر کشورهاي آسيايي تصوير مشخصي از وضعيت کشاورزي ارگانيک در دسترس نيست. (جدول 5 توليدات و واردات برخي كشورهاي آسيايي)

هند
در هند کشاورزان توليد کننده محصولات ارگانيک به سه گروه تقسيم مي شوند.
1. گروه اول کشاورزاني هستند که بيشتر از دانش بومي و تکنولوژي توسعه يافته هزاران سال پيش پيروي مي‌کنند، هدف اين افراد از كشاورزي توليد به ميزان نيازشان است و مي‌توان گفت فروش قابل توجهي از اين محصولات ندارند.
2. گروه دوم کشاورزاني هستند که با توجه به ابعاد مزارعشان (کوچک تا متوسط) به دو گروه تقسيم مي شوند:
الف: آنهايي که براي زنده كردن عمليات وابسته به کتاب مقدس هندوها کشاورزي مي کنند.
ب: آنهايي که از سيستم‌هاي کشت ارگانيک مدرن پيروي کرده و به‌طور معمول مازاد توليد دارند و گاهي آنها را صادر مي‌کنند.
3. گروه سوم شرکت‌هاي خصوصي هستند که باتوجه به تقاضاي بازار، کشاورزي ارگانيک را در ابعاد و مقياس‌هاي بزرگ انجام مي‌دهند و به‌طور فعال در ارتقاء بخشيدن کشاورزي ارگانيک جهت صادرات نقش دارند.
هند محصولات اوليه‌ي ارگانيک را توليد کرده و در سطح محدودي آنها را فرآوري مي‌کند. محصولات ارگانيک اصلي که در مناطق آب و هوايي گوناگون رشد مي‌کنند شامل قهوه، چاي، چاشني‌ها، ميوه‌جات، سبزيجات، غلات، عسل، پنبه مي باشد؛ لازم به توضيح است در هند توليد دام و طيور و شيلات به روش ارگانيک وجود ندارد.
در تمام بازار هند با توجه به سطح توسعه يافتگي منطقه محصولات ارگانيک به‌طورمستقيم از توليد کننده به مصرف کننده مي‌رسد. 

چين
چين با وجود آن‌که بيشترين سطح ارگانيک در آسيا را داراست اما کشاورزي ارگانيک در اين کشور در مراحل ابتدايي مي‌باشد. حدود دو سوم استان‌ها و مناطق خودگردان چين در توليد، فرآوري و تجارت ارگانيک درگير هستند.
درسال 1994 در راستاي توسعه‌ي محصولات ارگانيک در حفظ محيط روستا از آلودگي، سازمان اجرايي حفاظت از محيط زيست چين، مرکز توسعه‌ي غذاي ارگانيک را تاسيس كرد. اين مرکز مجموعه‌ي جامعي از توليدات مزارع ارگانيک و استانداردهاي فرآوري غذا و آئين نامه‌هاي مديريت برچسب گذاري محصولات ارگانيک را آماده كرد. از اين استانداردها محصولاتي همانند محصولات زارعي، تخم مرغ، لبنيات، پرورش زنبور عسل، قارچ، جوانه‌ها، مجموعه‌ي گياهان وحشي، محصولات ارگانيک فرآوري شده، توزيع و فروش، انبارداري و بسته بندي، بازرسي و ارزيابي، آبياري و کيفيت آب را شامل مي‌شود. 

کره 
در سال 2001 محصولات ارگانيک (ميوه جات، سبزيجات و برنج) توليد شده تنها 2/0درصد از کل توليدات کشاورزي را تشکيل داده است. با اين حال تقاضا براي اين محصولات در حال افزايش است.
حدود 55 درصد مصرف کنندگان کره‌اي محصولات ارگانيک خريداري مي‌کنند زيرا بسياري از آنها به بهداشت و سلامت خود اهميت مي دهند و علاقه زيادي به خوردن غذاي‌هاي سالم و با کيفيت بالا دارند. در حال حاضر درآمدها و آگاهي توليد در زمينه ارگانيک بالا رفته و تقاضا براي محصولات فرآوري شده بيشتر شده و پيش بيني مي‌شود مصرف اين محصولات رو به افزايش باشد.(جدول 6 اراضي تحت ميريت ارگانيك و تعداد مزارع ارگانيك در آسيا) 

آمريکاي جنوبي
در بسياري از کشورهاي آمريکاي جنوبي مناطق ارگانيک 5/0% بوده و رشد آنها با توجه به کشت اين محصولات از سطوح پائين، بسيار چشم گير مي باشد. کل مناطق تحت مديريت ارگانيک در حال حاضر 7/4 ميليون هکتار مي باشد.
تقريبا" تمام کشورهاي آمريکاي جنوبي داراي کشت ارگانيک هستند اما سطح رشد و پيشرفت آن بين کشورهاي مختلف گوناگون است. در ميان کشورهاي آمريکاي جنوبي کشورهايي که بيشترين درصد زمينهاي ارگانيک را دارند آرژانتين، اروگوئه، برزيل و شيلي مي باشند. مهمترين بخش 2/3 ميليون هکتار اراضي ارگانيک در آرژانتين را چمنزارها تشکيل داده است، علاوه بر آن‌كه 1064275 هکتار تحت گواهي گياهان وحشي قابل برداشت مي باشد. (جدول 7 كشورهاي تحت مديريت ارگانيك و تعداد مزارع ارگانيك آمريكاي جنوبي)

در آفريقا انقلاب سبز موفقيت کمي در مناطق روستايي به‌دست آورد،  استفاده از نهاده‌ها در کشورهاي آفريقايي حتي با وجود استفاده از آن در بعضي از محصولات (همانند پنبه در زيمباوه)، کم مي باشد. با توجه به استفاده کم از نهاده‌ها در اکثر کشورهاي آفريقايي محصولات کشاورزي مي‌توانند در شرايط ارگانيک تهيه شوند.
کشاورزي ارگانيک در آفريقا به‌خصوص در کشورهاي جنوبي اين قاره در حال گسترش است. عوامل مهم گسترش اين نوع کشاورزي در آفريقا تقاضاي کشورهاي صنعتي براي محصولات و هم‌چنين بازسازي و باروري خاک در سرزمين‌هايي که تخريب خاک و زمين آنها را تهديد مي کند مي باشند.
لازم به توضيح است بشتر محصولات صادراتي  اين قاره قهوه، پنبه، کاکائو، ميوه هاي خشک، گياهان دارويي، آناناس، موز، وانيل، آکاوادو، نارگيل، بادام زميني و ... را شامل مي‌شود. بيش از 200هزار هکتار در آفريقا تحت مديريت ارگانيک بوده و علاوه بر آن 23351 هکتار تحت عنوان گياهان وحشي قابل برداشت، گواهي برداشت دارند.

آفريقاي جنوبي واوگاندا
در مقايسه با ساير کشورهاي جنوب صحراي آفريقا ، آفريقاي جنوبي و اوگاندار داراي بخش ارگانيک پيشرفته اي مي باشند. آفريقاي جنوبي علاوه بر آژانسهاي گواهي دهنده براي صادرات اين محصولات داراي بازارمحلي محصولات ارگانيک هم مي باشد.
سطح کشاورزي ارگانيک در آفريقاي جنوبي 45000 هکتار ودر اوگاندار 122000 هکتار را در برگرفته که به ترتيب شامل 250 و 28200 مزرعه مي شوند. در اوگاندا بخش اعظم توليدات ارگانيک به کشورهاي پيشرفته صادرمي شود و آژانسهاي گواهي دهنده اين محصولات در اين کشور در حال گسترش فعاليت خود مي باشند، محصولات ارگانيک اين کشور شامل ميوه جات ، سبزيجات تازه، پنبه و قهوه مي باشد. (جدول 8 كشورهاي تحت مديريت ارگانيك و تعدا مزارع ارگانيك در آفريقا)

*گواهي محصولات ارگانيك*

درسال‌هاي اوليه‌اي كه كشاورزي ارگانيك در حال رونق گرفتن بود تقريبا“ بيشتر محصولات ارگانيك توليد شده به مصرف محلي مي‌رسيد، در واقع تازگي محصول و بازار بدون واسطه به‌طورمعمول ماهيت اصلي توليدات ارگانيك را همراه با مشخصه‌ي اصلي آن يعني عدم مصرف مواد شيميايي در محصول تشكيل مي‌داد.
 گسترش بازار ارگانيك از سال 1970 منجر به وسيع تر شدن چرخه‌ي عرضه‌ي محصولات ارگانيك درجهان شد در اين هنگام اين  احتمال بوجود آمد كه محصولات ارگانيك براي رسيدن به مصرف كننده بايد مسافتهاي طولاني از طريق واسطه هاي متعدد سپري كند. باتوجه به شرايط بوجود آمده مصرف كننده بايد اطمينان حاصل كند، محصولي را كه خريداري كرده صدردرصد ارگانيك است.
براي تضمين محصولات ارگانيك و اطمينان خريداران از سالم بودن محصول و جلوگيري از مشكلات بعدي آن از سال 1990 استانداردهاي مشخصي براي محصولات ارگانيك تعيين شد.
 اين امر منجر به دريافت گواهي كشاورزان درصورت گذراندن دوره‌هايي زير نظر آژانس‌هاي گواهي دهنده شد كه شامل رعايت استانداردهايي در توليد و رشد محصول، بذر ونهال محصولات، مديريت كنترل آفات و علف‌هاي هرز درمزرعه، مديريت و نظارت بر بسته بندي، آماده سازي، شستشو، انبارداري، حمل و نقل و روش‌هاي برچسب گذاري است.مهمترين مزيت دريافت گواهي ارگانيك دسترسي به بازار محصولات ارگانيك است كه به طورمعمول به اين محصولات در بازار بيمه تعلق مي‌گيرد.
از سوي ديگر كاهش هزينه‌ي نهاده‌ها، ساخت و بهبود كيفيت خاك، افزايش سلامتي با كاهش استفاده از مواد شيميايي، كاهش آفات و علف‌هاي هرز و ... ازجمله مزيت‌هاي ديگر محصولات ارگانيك است كه اين اطمينان را به مصرف كننده مي‌دهد كه هر كجا محصولي با گواهي برچسب ارگانيك مصرف كنند عاري از مواد شيميايي و سموم و تضمين كننده‌ي سلامت آنها مي‌باشد. 
به دليل پيدايي اعتماد و جلب رضايت مصرف كننده به كالاهاي ارگانيك طرح‌هاي نماديني كه كشاورزان، عمده فروشان و توليدكنندگان كالا را به يكديگر مرتبط سازد از ويژگي‌هاي اصلي قوانين ارگانيك است. گفتني‌ست هنگامي‌كه طرحي توسط گروه ناظر موردتائيد قرار گرفت و گواهي شد توليدكنندگان و كشاورزان مجاز به استفاده از نماد مربوط به آن هستند.
مجموعه استانداردهاي ارگانيك قوانيني را در برمي گيرند كه ماهيتي جهاني داشته و مرزهاي ملي را پشت سر گذاشته باشند و برخي از كشورهاي عمده مصرف كننده و توليد كننده محصولات ارگانيك، استانداردهاي ملي بـراي گواهي اين محصولات را تدوين كرده باشند.
شايان ذكر است فرانسه اولين كشور اروپايي بود كه برچسب دولت AB مخفف Agricultural Biological را براي غلات، ميوه جات و سبزيجات ارگانيك ارائه داد. AB به مفهوم كشاورزي بيولوژيك و مصرف كنندگان فرانسوي علامت AB را شناخته و درنظر دارند در فروشگاه‌هاي بزرگ، ميوه‌جات و سبزيجات تازه‌ي ارگانيك حتما“ داراي علامت AB  باشند.
 از ساير استانداردهاي كه در كشورهاي ديگر جهان براي گواهي محصولات ارگانيك به‌كار مي رود مي توان به UKROFS كه در بريتانيا مورد استقاده قرار مي گيرد، اشاره كرد. استفاده از نشانه گواهي UKROFSبه اين معنا نيست كه ساير نمادهاي مشخص كننده‌ي ماهيت ارگانيك محصول كنار گذاشته شود بلكه مي توان از اين نشانه در كنار نمادهاي ديگر و به‌منظور تاييد شرايط لازم ارگانيك كالا استفاده كرد.
وضع قوانين اتحاديه‌ي اروپا بر تعداد استانداردهاي تصويب شده كشورهاي عضو تاثير عمده‌اي به‌جا گذاشت و در حال حاضر ورود محصولات ارگانيك به اتحاديه اروپا تنها از كشورهايي مجاز مي باشد كه در ليست توليد كنندگان ارگانيك مصوب اتحاديه اروپا قرار داشته باشند اين كشورها بايد از قوانين توليد ارگانيك اتحاديه اروپا پيروي كنند.
در ايالات متحده امريكا نيز قوانين براي توليد مواد غذايي ارگانيك در سال 1990 به تصويب رسيد. اين قوانين براي اعمال استانداردهاي مواد غذايي گياهي و ارگانيك در سطح ملي و نيز تدوين و تنظيم مراحل گواهي محصول فراهم است. 
باتوجه به وجود برخي مشكلات، قوانين مزبور در سال 1993 لازم الاجرا شدند، از سوي ديگر كوشش‌هايي به‌منظور تدوين قوانين براي توليد و مصرف محصولات ارگانيك در سطح جهاني توسط فدراسيون بين المللي جنبش كشاورزي ارگانيك(IFOAM) به‌عمل آمد. IFOAM درسال 1979 تاسيس شد و ستاد مركزي آن در آلمان است.
اكثر موسسات و نهادهايي كه در سطح اروپا در رابطه با محصولات ارگانيك فعاليت دارند وابسته به IFOAM هستند: IFOAM مجموعه‌اي از حداقل استانداردهاي توليد را براي محصولات ارگانيك عمده تعيين كرده است كه تمامي اعضا بايد در اصول به آنها متعهد باشند. مجموعه حداقل استانداردهاي IFOAM به‌عنوان مباني براي قوانين اتحاديه‌ي اروپا و ساير كشورها مورد استفاده قرار گرفته است. هدف IFOAM ايجاد يك “علامت ارگانيك“ جهاني به دور از هر گونه قيد ملي و يا اتحاديه‌اي است.
در سطح بين المللي، سازمان خواروباركشاورزي(FAO) نيز نسبت به رشد بخش كشاورزي ارگانيك و نياز به وجود مـعيارهايي براي گواهي اين محصولات عكس العمل نشان داد و به‌عنوان بخشي از مجموعه قوانين مربوط به تغذيه FAO’S codex Alimentarius پيشنهاداتي را براي استانداردهاي ارگانيك بين المللي فراهم آورده است. (جدول 9 وضعيت كشورهاي مختلف دنيا در خصوص قوانين اجرايي ارگانيك)

ادامه دارد...