پس از سال‌ها تلاش و پيگيري محققان ايراني در پروژه مكان‌يابي رصدخانه ملي، سرانجام قله «دينوا» در ارتفاعات جنوب قم به عنوان مكان نهايي احداث رصدخانه ملي ايران تعيين شد تا پس از گذشت سده‌ها از افول دوران طلايي نجوم در ايران، از بلنداي آن طلوع دوباره اين دانش را در كشور به نظاره بنشينيم.

دكتر محمد جواد لاريجاني، رييس پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي كه طرح رصدخانه ملي ايران در قالب پژوهشكده نجوم اين پژوهشگاه دنبال مي‌شود در پاسخ به خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) كه روند پيشرفت طرح و تعيين محل رصدخانه را جويا شد از پايان مكان‌يابي رصدخانه ملي ايران خبر داد و اعلام كرد: با توجه به نزديكي شرايط دو ارتفاع مورد بررسي در قم و كاشان، مطالعات و اندازه‌گيري‌هاي دقيقي براي انتخاب محل مناسبتر براي احداث رصدخانه ملي انجام شد كه سرانجام ارتفاعات دينوا در قم به دليل شرايط مناسبتر نجومي به عنوان گزينه نهايي براي راه‌اندازي رصدخانه ملي ايران انتخاب شد.

وي با اشاره به اين كه روشنايي آسمان از مهمترين پارامترها در انتخاب مكان رصدخانه بوده كه خصوصا در انتخاب گزينه برتر از بين دو كانديداي نهايي بيشترين نقش را داشته است، خاطرنشان كرد: بخشي از روشنايي آسمان مربوط به روشنايي غير طبيعي است كه در آينده با وزارت نيرو هماهنگي مي‌كنيم تا لامپ‌هاي روشنايي معابر عمومي را به نحوي پوشش دهند كه نور كمتري از آنها به آسمان برسد كه كاري شدني است و بخشي هم كه مربوط به عالم طبيعت و پارامتر ديدن بوده با مشخصات مختلف شامل غبار هوا، باران،‌ آب و هوا و عناصر موجود در فضا ارزيابي شده كه در نهايت كوه‌هاي دينوا بيشترين نمره را كرده است.

رييس پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي(IPM) با اذعان به اين كه طرح مكان‌يابي رصدخانه ملي ايران سال‌ها به طول انجاميده است، صرف اين زمان طولاني را با توجه به اهميت و ويژگي‌هاي مكاني مدنظر در احداث رصدخانه ملي كه بايد از دريچه آن به اعماق آسمان نفوذ كرد، ضروري خواند و تصريح كرد: مكان رصدخانه با وسواس و دقت علمي استاندارد بين‌المللي تعيين شده است. شايد مي‌توانستيم سريعتر تصميم بگيريم اما هر بار كه نتايج آماده شد، نشست‌هاي خوبي با حضور متخصصان خارجي برگزار شد و به نتيجه مي رسيديم كه بايد قدم ديگري براي افزايش دقت مكان‌يابي برداشته شود.

به گفته لاريجاني، مكان‌يابي رصدخانه‌ها واجد مهمترين تكنيك‌هاي فني است كه پژوهشگراني ايراني در روند پروژه به اين دانش دست يافته‌اند.

رييس پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي با بيان اينكه مراحل بعدي احداث رصدخانه مانند تعيين مشخصات فني تلسكوپ، آينه‌ها و ويژگي حمل انجام شده است به ايسنا گفت: شبكه رايانه‌يي كه بايد اطلاعات را منتقل كند طراحي شده و در حال گذارندن مراحل مقدماتي است و نيروي انساني مورد نياز آن هم در حال تربيت است و اميدواريم كه طبق برنامه‌ريزي انجام شده، تلسكوپ رصدخانه ملي ايران به لحاظ آينه تا سال آينده ساخته شده و طي سه سال آينده اولين رصدهاي علمي رصدخانه ملي ايران آغاز شود.

لاريجاني خاطرنشان كرد: آينه خام تلسكوپ در كشورهاي اروپايي صاحب اين تكنولوژي ساخته و ساير قسمت‌هاي آن در ايران ساخته مي‌شود و آزمايشگاه مربوطه نيز راه‌اندازي شده است.

وي افزود: اين رصدخانه با گذشت حدود يك هزار سال از ساخت رصدخانه معروف خواجه نصيرالدين طوسي احداث مي‌شود و طبعا نبايد پس از اين زمان طولاني، مجموعه‌اي درجه دو ساخته شود و لذا به دنبال احداث رصدخانه‌اي كاملا مدرن هستيم.

دكتر لاريجاني در پايان با بيان اينكه اين تلكسوپ قرار نيست آخرين تلسكوپ كشور باشد، بلكه بناست بعد از هزار سال وارد فعاليت‌هاي جدي رصدي شويم، خاطرنشان كرد: مطمئنا با تلسكوپ‌هاي كلاس دو يا سه متر كه در طرح رصدخانه ملي مدنظر قرار دارد مي‌توان كارهاي دسته اول علمي انجام داد.

به گزارش ايسنا، فعاليت مكان‌يابي رصدخانه ملي ايران در چند سال گذشته با نظارت مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه زنجان به رياست دكتر يوسف ثبوتي زير نظر دكتر سعدالله نصيري قيداري انجام شده است.

ابتدا با استفاده از داده‌هاي هواشناسي 33 منطقه در كشور كه بر اساس مشاهدات اوليه شرايط بهتري داشتند. چهار محل مناسب از لحاظ پوشش ابري، باد، زلزله شناسي انتخاب شد و سپس با ابزارهاي تخصصي تشخيص كيفيت شرايط رصدي (DIMM) وضعيت جو در آنها مورد بررسي قرار گرفت و سپس در مناسب‌ترين بلندي ممكن در هر محل يك گروه براي اندازه‌گيري‌هاي بعدي مستقر شد.

اين گروه‌ها در شرايطي دشوار در مناطقي دور افتاده در همه شب‌هايي كه آسمان صاف بوده به ثبت داده‌هاي كيفيت جو پرداخته‌اند.

نتايج اين بررسي‌ها منجر به انتخاب نواحي نامزد اصلي احداث رصدخانه ملي شده است. پيگيري اين اندازه‌گيريها همچنان فعاليت با اهميتي براي رصدخانه ملي است.

در تعيين محل مناسب براي استقرار رصدخانه بايد پارامترهاي متعددي را از عوارض زمين شناختي مانند وجود گسل‌ها و معادن گرفته تا جريان‌هاي باد و اختلاف فشار، آلودگي نوري، پايداري جوي و از اين قبيل منظور كرد.

اين اطلاعات مشخص خواهند كرد كه پارامتر ديد براي هر محل چقدر است و بنابراين چه ابزاري براي آن محل مناسب خواهد بود. به همين دليل داده‌هاي كيفيت جو براي طراحي فني تلسكوپ و بهره‌برداري بهينه از رصدخانه ضروري است. البته داده‌هاي گردآوري شده در اين بررسي مستقلا هم ارزش علمي دارند و مجموعه آنها شناسنامه مناطق ايران از لحاظ امكان استفاده از آسمان اين كشور براي دانش جهاني نجوم محسوب مي‌شود.

آسمان صاف هم گاه موهبتي است، مثلا برخورداري كشور شيلي از آسمان بسيار صاف باعث شد كه كشورهاي اروپايي در چارچوب سازمان رصدخانه جنوب اروپا از دهه 70 ميلادي به بعد ميلياردها دلار براي ساختن رصدخانه در اين كشور ــ عليرغم اوضاع بي‌ثباتش ــ سرمايه‌گذاري و درآمد ارزي هنگفتي نصيب آن كنند.

نكته مهم اين است كه با پايان گرفتن برنامه هشت ساله مكانيابي رصدخانه كه چهار سال آن هم با تحققات ميداني و داده‌گيري‌هاي محيطي همراه بوده، كشور ما به فن‌آوري و دانش پيشرفته‌اي از مكان‌يابي دست يافته است و از اين پس مي‌تواند اين دانسته‌ها و مهارت‌ها را به كشورهاي ديگر منتقل كند.

اين نخستين دانش پايه و فن‌آوري پيشرفته‌اي است كه طرح رصدخانه ملي ايران براي ايرانيان به ارمغان آورده است و مسلما پا به پاي تكميل مراحل بعدي باز هم خواهد آورد.

انتهاي پيام