دكتر باقر آيت‌الله‌زاده شيرازي ـ استاد پيشكسوت رشته‌ي مرمت و معماري ـ ساعت 19:15 دقيقه‌ي روز 28 مردادماه 1386 در دقايق پاياني مراسم بزرگداشت‌اش كه در مركز هنرپژوهي نقش جهان برگزار شده بود، دچار حمله‌ي قلبي شد و درگذشت.

عادل فرهنگي، يكي از همكاران مرحوم شيرازي كه از سال 1357 همكاري جدي خود را با او در سازمان ملي حفاظت از آثار باستاني آغاز كرده بود، در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) درباره‌ي دكتر شيرازي و عقايدش در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، توضيح داد: مرحوم دكتر شيرازي اعتقاد داشت كه راه توليد از مرمت مي‌گذرد و چيزي را نمي‌توان توليد كرد، مگر اين‌كه قبلا حوزه‌هايي را مرمت كرده باشيم.

اين كارشناس ارشد مرمت با بيان مثالي در توضيح مرمت، از مردمي ياد كرد كه در گذشته سوراخ‌هاي درياچه‌ را براي جلوگيري از هدر ‌رفتن آب پر مي‌كردند و اظهار داشت: اين مثال، همان مفهومي است كه مرحوم شيرازي از مرمت به‌عنوان معبر وارد شدن به توليد داشت و هميشه اشاره مي‌كرد كه اگر جامعه‌اي به فكر حفاظت و نگهداري از آن چيزهايي كه دارد، نيفتد و آن‌ها را مرمت نكند، آن جامعه به توليد نمي‌رسد.

وي ادامه داد: كشوري مانند انگليس ساختمان‌هاي دو طبقه‌ي ارزشمند خود را به‌طور دايم مرمت و رنگ‌آميزي مي‌كند تا از آن‌ها بتواند استفاده كند، چون آن ساختمان، ارزش فرهنگي و مالي دارد؛ ولي ما در ايران به‌راحتي يك ساختمان دو طبقه را تخريب مي‌كنيم و به‌جاي آن ساختماني پنج طبقه مي‌سازيم. دكتر شيرازي به‌طور اساسي با اين نوع حركت مخالف بود و اعتقاد داشت كه بايد از چيزهايي كه داريم، در طول تاريخ به بهترين وجه استفاده كنيم، هيچ‌گاه چيزي را دور نريزيم تا به چيز بزرگ‌تري دست يابيم، بلكه آن مورد را به‌عنوان بخش كوچك‌تري از بخش بزرگ‌تر استفاده كنيم.

او بيان كرد: نمونه‌ي اين امر را در مساجدي مانند مسجد جامع اصفهان كه سطح وسيعي را دارد، مي‌بينيم كه بخش‌هاي زيادي از هسته‌ي وراي‌ قرن‌هاي سوم و چهارم آن هنوز وجود دارند و اين به آن معناست كه چيزي كه به يك‌صد تا دويست سال پيش متعلق بوده، هيچ‌گاه در طول تاريخ دور ريخته نشده است و از آن استفاده كرده و آن‌را توسعه داده‌ايم. مرحوم شيرازي نيز بر اين اساس به ميراث فرهنگي نگاه مي‌كرد و مي‌گفت، هرچند آن چيزي كه به ميراث فرهنگي مربوط است، از منظر هنري و اسناد تاريخي ارزشمند است، ولي خود في‌نفسه هنوز قابل اجراست، پس چرا آن‌را دور بريزيم و به‌جاي آن بتون و فلز بالا ببريم.

به گفته‌ي فرهنگي، دنيا نيز به اين ارزش‌ها اشاره دارد؛ ولي به‌دليل شرايط ويژه‌ي جامعه‌ي ما، همواره‌ اشاره‌ي مرحوم شيرازي اين بود كه راه توليد از مرمت مي‌گذرد.

اين كارشناس ارشد مرمت درباره‌ي اهداف و آرزوهاي مرحوم شيرازي در طول دوران كار خود با او، اظهار كرد: در دنيا و به‌خصوص در يونسكو و ايكوموس كه با بناها و محوطه‌هاي تاريخي درگير هستند، اين بحث وجود دارد كه راه توسعه، راه نوسازي نيست، بلكه توسعه به‌معني تلفيق نو با كهنه است و كهنه‌ها را نمي‌توان دور ريخت تا نو را جايگزين آن كرد و اين كار با ايران و ايراني كه خود قدمتي بيش از يك‌هزار سال دارد، سنخيت ندارد.

وي توضيح داد: اعتقاد مرحوم دكتر شيرازي اين بود كه هر اثر قديمي كه وجود دارد، بايد حفظ شود، چون عرصه‌هاي زيادي وجود ندارند و اگر از بين بروند، هويت تاريخي ماست كه از بين مي‌رود. پس او هميشه اشاره مي‌كرد كه بهترين حالت زندگي در ايران، مطابق با همين الگوهايي است كه در دنيا وجود دارند و بايد نو و كهنه را با هم و در كنار هم داشته باشيم و آن‌ها را در يك فاصله‌ي معقول با هم پيوند دهيم.

او ادامه داد: آن چيزي كه مرحوم شيرازي مي‌گفت، جداي از آنچه در دنيا گفته مي‌شود و ما نيز به‌عنوان دولت ايران امضا‌كننده‌ي آن هستيم، نبوده است. اين يك امر مثبت جهاني بود كه نه با مسايل سياسي درگير بود و نه با مسايل اقتصادي، بلكه نظر او بر اين اساس بود كه اين اتفاق بيفتد.

اين كارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي افزود: آنچه اكنون اتفاق افتاده، اين است كه ما در كوران و برنامه‌ي توسعه قرار گرفته‌ايم. ما در جامعه‌اي هستيم كه به‌شدت خواستار توسعه‌ي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي است. پس زماني كه توسعه شتاب مي‌يابد و خواسته‌ها زياد مي‌شوند، مرداب‌هايي به‌وجود مي‌آيند كه در آن‌ها معمولا ارزش‌ها فدا مي‌شوند.

وي جامعه‌ي هوشمند را جامعه‌اي دانست كه در ضمن توسعه‌اش، مراقب باشيم ارزش‌هايي را كه براي اين بحران‌ها وجود دارند، پاس بداريم، به‌خصوص ارزش‌هايي را كه تجديد نمي‌شوند.

به گفته‌ي او، دو عنصر تجديد ناشونده، محيط زيست و ميراث فرهنگي در جامعه‌ وجود دارند كه اگر از بين بروند، آن‌ها را نمي‌توان تجديد كرد. هرچند از لحاظ شكل ظاهر، آن‌ها را دوباره بتوان متولد كرد، ولي عمر رفته‌ي آن‌ها را نمي‌توان احيا كرد.

فرهنگي اظهار داشت: گفته مي‌شود، هر جامعه‌اي كه توسعه پيدا كند، محيط زيست و ميراث فرهنگي خود را بايد حفظ كند. اگر اين دو شاخصه‌ي مهم حفظ نشوند و 80 درصد محيط زيست از بين برود و با روند كنوني در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، 80 درصد ميراث فرهنگي نيز از ميان رفته باشد، ديگر در سال 1404 نمي‌توانيم توسعه‌يافته باشيم.

وي اضافه كرد: دكتر شيرازي بر اين اساس نظر مي‌داد كه اگر ميراث فرهنگي و محيط زيست را حفظ كنيم، توسعه خودبه‌خود ايجاد مي‌شود.

عادل فرهنگي از سال 1357 همكاري جدي خود را با مرحوم شيرازي در سازمان ملي حفاظت از آثار باستاني آغاز كرد. او با دكتر شيرازي نخستين‌بار در سال 1355 در بافت تاريخي اصفهان آشنا شد.

انتهاي پيام