اگر گذرت به كوچه‌پس‌كوچه‌هاي قديمي تهران يا محلات قديمي ايران افتاده باشد و بوي خشت و عشق را از ميان كاهگل خانه‌هاي ديواركوتاه آن حس كرده باشي، در مقابل گنبدهاي فيروزه‌يي مساجد قديمي اين كوچه‌ها سر تواضع خم كرده‌اي. گنبدهايي كه تو را تسخير و سرگشته‌ي خود مي‌كنند. مگر نه اين‌كه اين مكان مقدس با نهادن خشت بر خشت و كاشي روي كاشي، پله‌پله راه را براي معراج دل‌ها مي‌گشايد، راهي كه هرچند بايد در وجود تو باشد، اما نيمي از آن به همين گنبدهاي قديمي و محراب‌هاي لاجوردي مساجد بسته است.
اما درباره‌ي همين بناي ارزشمند، برخي با ادعاي اين‌كه مي‌خواهند با تخريب آن، مسجدي نو و مدرن جايگزين كنند، آن‌را خراب مي‌كنند و البته در برخي موارد، زمين آن‌را به مصارف ديگري مي‌رسانند. مصارفي كه نمونه‌هاي بارز آن‌ها به‌تازگي قابل مشاهده است، مانند مسجد همت كه در روشني روز، تيرآهن‌هاي بنايي با كاربري تجاري در به‌جاي آن بالا رفتند يا مسجد سلمان كه پس از تخريب، طرح ايجاد مجتمعي تجاري ـ مذهبي براي آن مطرح شد.
نمونه‌ي ديگر، مسجد جامع پايتخت در بازار، يعني در قديمي‌ترين بافت مركزي تهران است كه به بهانه‌ي تعميرات، حياط را گودبرداري و يكي از شبستان‌ها را به مغازه‌اي تبديل كرده‌اند، تا سود آن‌را به جيب بزنند.
درباره‌ي اين مسجد، حتا سرپرست دفتر حقوقي و املاك سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران با اعتراض نسبت به وضعيت رسيدگي پرونده‌ي مساجد تهران در دادگاه‌هاي مربوط به خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) گفت: زماني كه پرونده‌اي براي شكايت ازسوي اين دفتر به دادگاهي فرستاده مي‌شود، پس از طي مراحل دادياري و بازپرسي و انجام تحقيقات در دادسرا به دادگاه مي‌رود و مدتي بعد، نتيجه‌ي آن پرونده ازسوي دادگاه اعلام مي‌شود.
كيانوش تكلو افزود: اين درحالي است كه پرونده‌ي مسجد جامع تهران با وجود پايان يافتن نه‌ماه از تحقيقات، هنوز در دادسراست و به دادگاه ارجاع نشده است.
او بيان كرد: براي پاسخ پرونده‌ها بايد فقط دو حالت وجود داشته باشد يا راي برائت داده مي‌شود، يا تكليف پرونده با كيفرخواست به دادگاه فرستاده مي‌شود. اين درحالي است كه هنوز در اين‌باره هيچ كاري صورت نگرفته است.
تكلو اظهار داشت: در طول شش‌ماه گذشته، سه مسجد تاريخي در پايتخت تخريب شدند كه متاسفانه بيشتر ديدگاه‌ها براي تخريب آن‌ها اقتصادي و تجاري بوده است. درحالي‌كه اين امر به هيچ‌وجه برازنده و در شان يك دولت اسلامي نيست.
تهران مساجد تاريخي متعددي در محله‌هاي قديمي دارد كه متاسفانه به مرور زمان و به‌دليل بي‌توجهي مسؤولان مربوط مانند اداره‌ي اوقاف و امور خيريه، هيات امنا و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري درحال تخريب بيشترند؛ مساجدي مانند سپهسالار قديم و جديد كه شيوه‌ي معماري سپهسالار جديد تلفيقي از سبك‌هاي معماري مسجد جامع اصفهان و مسجد اياصوفيه استانبول و نماسازي مدرسه‌ي چهارباغ اصفهان را دارد، يا مسجد مدرسه‌ي حكيم‌باشي، خان مروي و حتا مسجد دانشگاه تهران كه به‌عنوان يكي از مساجد مدرن با بهره‌گيري از سنت‌هاي قديم برپا شده است.
از پايتخت و مساجد قديمي آن كه هر روز ميزان تخريب‌شان بيشتر مي‌شود كه بگذريم، به سه مسجد قديمي در بافت قديمي دهدشت در استان كهكيلويه و بويراحمد مي‌رسيم؛ استاني كه فقط سه مسجد تاريخي دارد كه آن‌ها هم هنوز زير آوارهاي قديمي مانده‌اند و آستيني براي مرمت و نوسازي آن‌ها بالا زده نشده است.
مساجدي مانند مسجد جامع دهدشت كه طبق گفته‌ي مدير پايگاه آن، هنوز 20 تا 30 درصد مسجد زير آوار است و قدمت آن مشخص نيست، يا مسجد چهارايواني از دوره‌ي صفوي كه صددرصد تخريب شده است يا مسجد مورگ كه در يكي از محلات بافت دهدشت قرار دارد و شبيه مسجد نهرج دامغان است و قدمت آن‌را نيز به همان دوره نسبت داده‌اند، يا حتا مسجد امام حسين (ع) كه هنوز كاوشي در آن انجام نشده و فقط قدمت آن‌را به دوره‌ي ايلخاني نسبت داده‌اند.
از مساجد بافت تاريخي دهدشت با ويژگي برجسته‌ي آن‌ها كه فقط تخريب و بي‌توجهي را شامل مي‌شود كه چشم بنديم، به مساجد تاريخي و پرآوازه‌ي اصفهان مي‌رسيم. مساجدي كه اگر هر روز به آن‌ها چشم بدوزي، باز هم كم مي‌آوري.
به گفته‌ي يك كارشناس مرمت بناهاي تاريخي اصفهان، اين شهر با چهار مسجد معروف تاريخي، گوي سبقت را از ديگر شهرها ربوده است؛ چهار مسجدي كه گنبدهاي فيروزه‌يي آن‌ها، چشم و دلت را از خود بي‌خود و مسحور مي‌كند.
شراره مژدهي مسجد جامع عباسي يا مسجد امام (ره) را يكي از شاهكارهاي مهم معماري و كاشي‌كاري در قرن يازدهم دانست و به يكي از شاخصه‌ي مهم اين مسجد اشاره كرد: زماني كه زير گنبد مسجد جامع عباسي قرار گيريد، با هر صحبتي، صداي خود را به‌صورت اكو مي‌شنويد.
وي دليل اين اتفاق را ارتفاع 52 متري گنبد دانست و سنگ‌آب‌هاي نفيس مسجد را از ديگر شاخصه‌هاي اصلي مسجد ارزيابي كرد.
اين مسجد هنوز كاربري خود را براي برگزاري نماز حفظ كرده است و در ضلع جنوبي ميدان نقش جهان قرار دارد.
اين كارشناس مرمت آثار و بناهاي تاريخي يكي ديگر از مساجد تاريخي اصفهان را مسجد شيخ لطف‌الله و شاخصه‌ي اصلي آن‌را نداشتن مناره و حياط دانست.
مژدهي با بيان اين‌كه اين مساجد به دوره‌ي شاه‌عباس اول مربوط است، گفت: مسجد شيخ لطف‌الله با كاشي‌كاري‌هاي معرق و زيبا در ضلع شرقي ميدان نقش جهان قرار دارد.
به گفته‌ي او، مسجد جامع اصفهان يا عتيق يكي ديگر از مساجد تاريخي شه اصفهان است كه روي باقي‌مانده‌هاي آتشكده‌اي از دوره‌ي ساساني بنا شده است.
وي ادامه داد: اين مسجد مجموعه‌اي از تحولات معماري و آثار هنري دوره‌هاي مختلف تاريخ ايران قبل و بعد از اسلام را دارد.
اين كارشناس ارشد مرمت آثار و بناهاي تاريخي وجود دو گنبد بزرگ، يكي خواجه نظام‌الملك در ضلع جنوبي و تاج‌الملك در ضلع شمالي مسجد و محرابي گچي از دوره‌ي اولجايتو را در شمال غربي مسجد از ويژگي‌هاي بارز مسجد جامع عتيق دانست.
مژدهي مسجد مدرسه‌ي چهارباغ اصفهان را كه به نام مدرسه‌ي سلطاني نيز بوده است، باقي‌مانده از دوره‌ي صفوي ارزيابي و بيان كرد: اكنون در اين مسجد تدريس طلاب ديني صورت مي‌گيرد.
به گفته‌ي او، محور فرهنگي ـ تاريخي اصفهان 27 مسجد تاريخي ثبت‌شده در فهرست آثار ملي دارد. مساجدي مانند حكيم، پادرخت، ذوالفقاري و شيشه كه از شاخصه‌هاي اصلي شهرهاي اسلامي بوده‌اند و هستند.
در شهرهاي قديمي اسلامي، مسجد به‌عنوان يك شاخصه‌ي مهم مطرح بوده است. به همين دليل، فرمانده‌هاي جنگي، زماني كه به شهرها وارد مي‌شدند، در آتشكده‌ها يا كليسا‌ها كه به‌عنوان مكان‌هايي مقدس شناخته شده بودند، بناي مساجد را پايه‌گذاري مي‌كردند و گنبد يا مناره را به‌عنوان شاخصه‌هاي اصلي آن مسجد مد نظر قرار مي‌دادند.
مگر نه اين‌كه مسجد نيايشگاه و محل گردهمايي مسلمانان است، مگر نه اين‌كه اين مكان به ذات اقدس خداوند منسوب است، مگر نه اين‌كه آبي كاشي‌ها، تو را به عرش مي‌برد و مگر نه اين‌كه مسجد، بهشتي كوچك بر زمين است، پس اين همه تخريب و ويراني در مكاني كه نگاه تو را به تسخير رنگ‌هاي گنبد و حجم محراب درمي‌آورد، براي چيست؟
انتهاي پيام
نظرات