مهشيد فخرايي گفت: اسطوره زال در شاهنامه فردوسي از ويژگي‌هايي برخوردار است که آن را از ديگر اساطير ايراني متمايز مي‌سازد. به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خراسان، عضو پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در دومين همايش پژوهشي آثار و احوال حکيم ابوالقاسم فردوسي با موضوع «بررسي ريشه‌شناختي واِِِِِژه دستان و کاربردهاي آن» اظهار داشت: يکي از اين ويژگي‌ها، تجلي روش و آشکار بن‌مايه اساطير ايراني، تقابل جنبه‌هاي اهورايي و اهريمني است؛ تقابلي که در اصل اسطوره نيست، اما در بيان انديشه و شخصيت‌هاي داستان به خوبي نمود دارد. او افزود: سپيدي موي گرچه غير طبيعي نيست و اصولا سپيدي نماد پاکي و بي‌رنگي است، اما در نوزادي که در خاندان سام زاده شده است، نامبارک تلقي شده و از جلوه‌هاي اهريمني و نشانه پليدي و ناپاکي تصوير شده است. عضو پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي با بيان اين‌که در اين باور اطرافيان سام نيز هم‌داستان هستند، گفت: زماني که نوزاد سپيدموي را مي‌بينند، تا يک هفته زادن او را از سام پنهان مي‌دارند، تا آن که زني از زنان خطر مي‌کند و سام را از تولد فرزند آگاه مي‌سازد. سام نه تنها از اين تولد شادان نيست، که خود را شرم‌ساز و سرافکنده مي‌بيند و نوزاد را ديوزاده مي‌شمارد و بر خداوند مي‌نالد. فخرايي ادامه داد: زال رانده‌شده از خانواده و جامعه، در پناه مرغي اسطوره‌يي و به شيوه اسطوره‌يي جواني برومند مي‌شود و باز هم اسطوره‌وار به آغوش خانواده بازمي‌گردد، تا همان پدري که داشتن او را به ننگ مي‌شمرد، به ديدار او دل‌خوش شود و همين موجود اسطوره‌يي، پهلواني نام‌دار و کاردان مي‌شود، تا حماسه نيز از وجود او رنگ و جلوه گيرد و بدين سان است که اسطوره زال را برزخ ميان اسطوره و حماسه مي‌دانند. وي ادامه داد: اگر ميان نام افراد و خويش‌کاري‌هاي آنان نوعي پيوند و ارتباط قايل باشيم، پس بايد ميان دو نام داده‌شده به زال يعني "زال زر" و "دستان"، با صفات و ويژگي‌هاي او پيوندي بيابيم. او گفت: زال خردمند و درمانگر است، پهلوان است و از نيروي جادويي و نوعي معجزه‌گري برخوردار است؛ نيرويي که از طريق سيمرغ به او منتسب است. پر سيمرغ دارد، يعني با جادو که پديده‌اي بسيار کهن در فرهنگ جامعه است، ارتباط دارد. ميرفخرايي با بيان اين که به نظر مي‌رسد اين ويژگي‌ها برخي در واژه "زال" و "زال زر" و پاره‌اي در اجتناب واژه "دستان" نمود يافته است، افزود: نخستين يعني زال را پدر به او داده است، آن هم در آغاز تولد که او را پير و فرسوده ديده و دومين را سيمرغ، يعني مرغي که از خرد و قدرت اعجازانگيز برخوردار است. او در اين گفتار، بر تکيه جلوه ديگري از دوگانگي دستان اشاره کرد و گفت: "زال زر" و "دستان سام" دو عنوان است که غالبا بدون تفاوت در شاهنامه براي ناميدن اين پهلوان به کار رفته است. عضو پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي تصريح کرد: اين هر دو نام، هر يک بر يکي از جنبه‌هاي شخصيتي زال تاکيد دارند؛ "زال" بر تجليت تني و مادي و "دستان" بر توانمندي‌هاي روحاني و معنوي، که اين را مي‌توان در معناي اصلي هر دو واژه نيز دريافت. وي با واکاوي ريشه‌شناختي دو واژه زال و دستان و بررسي کاربردهاي آن‌ها در زبان‌هاي ايران باستاني، گفت: با واکاوي ريشه‌شناختي اين دو واژه به اين نتيجه مي‌رسيم که نام زال، که به سبب سپيدي مو به فرزند سام نسبت داده شده است، درخشش زمان و روان را دربر مي‌گيرد. فخرايي افزود: واژه "دستان" نه تنها اين دايره را وسيع‌تر مي‌کند، که معرف توانمندي‌ها و شايستگي‌هاي غيرمادي او نيز مي‌شود و زال را با نيروي جادويي و شگفت ديگري که از طريق پرورنده اسطوره‌يي او، سيمرغ اعمال مي‌شود و نيرومندي و زورآوري که به ياري آن پهلواني‌ها از خود نشان مي‌دهد، و يا به زعم دشمنان از "دستان و مکر" برخوردار مي‌كند، توصيف مي‌کند. وي همچنين گفت: اشتقاق و معني لغوي "زال" مشخص و در فارسي نيز شناخته است. زال در ايران باستان ـ ZAR و در سنسکريت ـ JAR به معني پير شدن و فرسودن است. او ادامه داد: لقب ديگر زال، دستان است، که گه‌گاه در کلام فردوسي نوعي تکريم و بزرگ‌نمايي نيز دارد و بوي شکوه و بزرگي از آن به مشام مي‌رسد. مهشيد فخرايي با اشاره به اين‌که در فارسي واژه‌اي با کاربردهاي گوناگون است که درباره ريشه و معني آن سخني گفته نشده است، گفت: براي پي بردن به معني آن، لازم است کاربردهاي آن در فارسي طبقه‌بندي شود. عضو پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، دو نام زال و دستان را بيان‌گر تجليات مادي و معنوي زال دانست و گفت: اين دو نام با دقت درباره او به کار رفته‌اند و احتمال بسيار آن است که فردوسي لقب «دستان» را خود برگزيده و به زال «نام پدرنهاده» داده است. انتهاي پيام