دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران طي ماههاي گذشته با دعوت ازبرخي استادان دانشكده‌هاي معماري و شهرسازي دانشگاه‌هاي تهران، شهيد بهشتي، علم و صنعت و ...، به همراه مدير نهاد تهيه كننده، مسوول هماهنگي مشاوران و مديرعامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران، 5 كارگاه بررسي و نقد اين طرح را برگزار كرد.
برگزاري اين كارگاه‌ها ضمن آن كه به گفته برخي از استادان شركت كننده، براي اولين بار در تاريخ شهرسازي، عرصه عمومي‌اي را براي گفتگو درباره يك طرح و برنامه شهري گشود، همچنين دستاورد‌هاي گران‌بهايي را در جهت مستند سازي تاريخ شهرسازي و روند توليد و تصويب طرح‌هاي شهري به دنبال داشت.
در طول ماههاي گذشته برگزاري اين كارگاه‌ها با واكنش‌هاي مختلفي از سوي مراجع مسوول مواجه شد. نماينده شهردار تهران با حضور در سومين كارگاه با اشاره به اينكه نقدهاي علمي اساتيد مورد مطالعه و بررسي شهردار تهران قرار گرفته است، اعلام كرد: از منظر شهردار تهران دغدغه‌هاي جامعه علمي و مراكز علمي – پژوهشي ما درباره طرح جامع تهران جدي است.
وي با اشاره به اينكه اگر شهردار نتواند به دغدغه‌هاي جدي مراكز علمي پاسخ منطقي و معقول بدهد، جاي ابهامات زيادي را براي مديريت شهر باقي مي‌گذارد، گفت: اين نويد را به شما مي‌دهم كه شهردار تهران تأكيد دارند تا زماني كه اين طرح مراحل ارزيابي خود را در شورايي علمي طي نكند هرگز به عنوان كارفرما آن را به شوراي عالي شهرسازي ارسال نخواهند كرد.
دكتر پورموسوي مشاور شهردار تهران در امور توسعه و مطالعات شهري كه خود از سوي شهردار تهران مسووليت تشكيل كميته علمي ارزيابي طرح جامع تهران را بر عهده دارد، با دعوت از استادان براي مشاركت در بررسي‌هاي اين كميته، به دانشگاهيان منتقد طرح جامع تهران اطمينان خاطر داد كه شهردار تهران قائل به رويكردي علمي است و قاطعانه معتقد است تأييد اين طرح تا زماني كه در معرض قضاوت كارشناسان، ذي‌نفعان و مردم قرار نگرفته است، درست نيست و تا زماني كه اجماع علمي براي تأييد اين طرح به وجود نيايد مسووليت آن را نخواهند پذيرفت.
وي همچنين تأكيد كرد: اين موضع قاطع شهردار است و مسووليت آن را هم مي پذيرد.
رييس كميته علمي ارزيابي طرح جامع تهران همچنين در خصوص بررسي هاي انجام گرفته در شوراي شهر و شوراي عالي معماري و شهرسازي نيز تصريح كرد: طرح نه به عنوان طرح خاتمه يافته از منظر شهردار تهران، بلكه در مراحل گزارش‌دهي مراحل انجام به شوراي عالي شهرسازي و شوراي اسلامي شهر تهران ارسال مي‌شود.
مهندس حبيب‌اللهيان مدير نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران پس از درخواست‌هاي مكرر دفتر مطالعات ايسنا، سرانجام در پنجمين كارگاه حضور يافت و ضمن پاسخ به برخي از نقدهاي دانشگاهيان و اذعان به وجود برخي از اشتباهات از جمله در فصل اهداف به عنوان فصل زيربنايي طرح، آمادگي خود براي اصلاح طرح قبل از تصويب آن اعلام كرد و از جمع استادان حاضردر جلسه براي مشاركت در روند اصلاح طرح دعوت كرد.
حبيب‌اللهيان همچنين اعلام كرد كه آمادگي دارد كليه اسناد و مطالعات طرح جامع تهران را براي ارزيابي دانشگاهيان در اختيار آنها قرار دهد.
مدير نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران خطاب به منتقدان دانشگاهي حاضر در پنجمين كارگاه نقد و بررسي طرح جامع تهران تأكيد كرد: حتي اگر مشاور ديد گاه‌هاي منتقدان را نپذيرد، از آن خواهد خواست، به گفت و گو با منتقدان بپردازد و خود شاهد و ناظر اين گفت و گو خواهد بود.
اما نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران كه وي مسووليت آن را بر عهده دارد، در نوشتاري كه در اختيار ايسنا قرار داده است، پاسخ‌هايي را براي نقدهاي صورت گرفته از سوي استادان دانشگاه‌هاي مختلف تهران در كارگاههاي بررسي و نقد طرح جامع تهران ارائه داده است.در اين نوشتار منتقدان به سه گروه تقسيم شده‌اند و گفته مي‌شود نقدهاي دو گروه اول و دوم در حد بضاعت اعمال شده يا آنكه منتقدان در گفت وگو با نهاد تهيه كننده طرح قانع شده‌اند، اما نقدهاي گروه سوم هم از حيث روش و هم از حيث منش محتوم به زياده خواهي، تماميت خواهي و غرض ورزي بوده است.
دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران ضمن در اختيار قرار دادن لينك اخبار گزارش‌هاي اجمالي و تفصيلي پنج كارگاه گذشته، متن كامل پاسخ نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران به منتقدان را به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي كند.
5 كارگاههاي بررسي و نقد طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا كه از خرداد ماه تا پايان مهرماه 1385 يرگزار شد به ترتيب به موضوعات: فرآيند و سازمان تهيه كننده طرح، روش شناسي، بررسي مقدماتي محتوا و اهداف طرح اختصاص داشت.
لينك كليه گزارش‌هاي اجمالي و تفصيلي كارگاههاي بررسي و نقد طرح جامع تهران
كارگاه اول
موضوع : فرآيند و سازمان تهيه كننده طرح
كارگاه دوم
موضوع: روش شناسي طرح
كارگاه سوم:
موضوع: بررسي مقدماتي محتواي طرح
كارگاه چهارم
موضوع: اهداف طرح
كارگاه پنجم
موضوع: اهداف طرح
مقالات
22- خداحافظ شهرسازي!
ناصر براتي: تاكيد صرف بر توسعه‌ي كالبدي، مخرب و بزرگ‌ترين مانع توسعه‌ي شهري است
در پي متن كامل پاسخ‌هاي نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران كه با عنوان « طرح جامع و تفصيلي جديد شهر تهران، بلوغ نظام شهرسازي و مديريت شهري كشور» از سوي اين نهاد در اختيار خبرگزاري دانشجويان ايران قرار داده شده است به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي گردد.
«نقد علمي» يكي از شاخصه هاي توسعه يافتگي است. نقد در ذات خود، تشخيص، تدقيق و تفكيك محاسن و معايب يك موضوع مشخص و واحد است. نقد علمي، تشخيص و تفكيك عالمانه سره از ناسره به منظور تدقيق عملِ علمي، توسعه علم و نهايتاً تحقق توسعه است. بنابراين نقد علمي برازنده كساني است كه عالِمِ به موضوع و روش و آگاه به شرايط و مؤدب به آداب نقد و حائز سلامت جسمي، روحي و رواني اند.
نقد در جوامع توسعه نيافته يا وجود ندارد و يا اگر هم وجود دارد، مسموم به بينش و روش عوام‌گرايانه، اهداف و اغراض شخصي و يا گروهي است. اين نوع نقد و اين جوامع، نه مدافعِ علم و عالم، كه قاتل و مقتلِ علم و عالمان اند. از اين‌رو ناقدان به ما هُوَ ناقد را در اين فضا مجالي نيست. جامعه ما نيز گرفتار چنين مضمومه اي است. بكوشيم تا خود را به آن صفات خداوندانه بياراييم. انشاءا....
حوزه شهرسازي و مديريت شهري مدرن كشور، به جهت عدم سابقه تاريخي و درون زايي و تقليد از نظام شهرسازي و مديريت شهري غرب، هميشه محل آزمونِ بدفهمي هاي كساني بوده كه به اصطلاح شهرساز ناميده مي شده‌اند. اين عارضه بدخيم، تاروپود شهرسازي و معماري سنتي كشور را از هم گسسته است. اما اگرچه ديرهنگام، هم اكنون همگان به اتفاق، بر حجف آن صحه گذاشته و به افشاي آن پرداخته اند. مدتهاست كه تشتِ آن از بام افتاده است. اما مخاطره جديدي بروز كرده است. اين مخاطره، انتخاب مسيرِ مناسبِ جايگزين بوده است. طرح جامع و تفصيلي جديد شهر تهران، نقطه اتفاقِ انتخابِ اين مسير درست بوده است. مسلم است كه اين اتفاق نمي تواند جامع و مانع باشد. اين كه آيا مسيري كه در اين خصوص انتخاب شده است، همه حقيقت است يا خير؟ پاسخ آن منفي است. اما اين مسير، آغاز درستِ يك تجربه است. اين شروع، متأثر از چند دهه تجربه آكادميك و اجرايي در زمينه شهرسازي و برنامه ريزي شهري كشور است. طرح جامع و تفصيلي جديد شهر تهران، خود گارگاه تجربه، تدقيق و تثبيت يك مسير درست است. اما راه ناهموار و افق بي منتهاست.
در خصوص طرح جامع جديد شهر تهران، تا كنون اظهار نظرهاي رسمي و غيررسمي متعددي شده است كه مي توان آنها را در سه دسته زير تقسيم بندي كرد:
1- گروهي كه به رسم و قاعده نقد علمي، ضمن نقاط قوت، نقاط ضعفي را به طرق مختلف يادآوري كرده اند كه اغلب آنها در حد بضاعت، امكانات و فرصت موجود و وظايف و مأموريت ها، در طرح هاي جامع و تفصيلي اعمال شده است.
2- گروهي كه از سر دلسوزي اما عجله و نا آشنايي، به انتقاداتي پرداخته اند كه اغلب آنها پس از مذاكره و يا رجوع به مسنتدات طرح جامع، به آن قانع شده اند.
3- گروهي كه علي رغم ناآگاهي يا به رغم آگاهي، انتقاداتي را بر طرح هاي جامع و تفصيلي جديد شهر تهران وارد كرده اند كه هم از حيث روش و هم از حيث منش، [...] و محتوم به زياده خواهي، تماميت خواهي و غرض ورزي بوده است. آنها به هيچ شأن و ساحتي، اعم از شأن و ساحت علم و اخلاق وفادار نبوده اند. اما آنها آنچه بافته اند، به دور خود تنيده و در آن گرفتار آمده‌اند.
طرح جامع و تفصيلي شهر تهران هر روز بيش از ديروز، سند وفاق جمعي شد و بيش از پيش بر حقانيت آن صحه گذاشته شده است. طرح جامع، مراحل بررسي هم‌زمان در چند مرجع مرتبط را پشت سرگذاشت و به مرحله تصويب نهايي نزديك شده است. «مكرو و مكرالله و الله خير الماكرين».
ما در تمام اين مراحل، با پيش گيري سنت حسنه صبر، هرگونه همراهي با آنها در شعله ورساختن آتش تفرقه و چالش را منتفي كرده ايم. اما هم اكنون زمان آن رسيده است كه براي تنوير افكار عمومي، مطالبي را به اطلاع برسانيم. در اين نوشتار، پاسخِ شفافي به اغلب انتقادات وارده ارائه داده ايم. روش اين نوشتار بر طرح انتقادات وارده و توضيح آنها به قرار زير است:
1- برخي بر اين عقيده اند كه طرح جامع جديد شهر تهران نيز مانند طرح هاي گذشته با رويكرد مكانيستي و بدون توجه به شرايط، فرهنگ و هويت ملي و محلي تهيه شده است؛
رويكرد مكانيستي مبتني بر رابطه علّيِ خطي است. از اين نگاه، شهر همانند ماشيني است كه از تأثيرگذاري خطيِ برخي عوامل فيزيكي- مهندسي بر هم، شكل گرفته است. هرگونه اختلال در يك عامل، موجب ميرايي و يا اختلال جدي كل دستگاه شهر مي گردد. در اين ديدگاه، تعامل سيستماتيك عوامل متكثّرِ طبيعي و انساني ناديده گرفته مي شود. در نظام هاي شهرسازي امروز، رويكرد مكانيستي، كاملاً منتفي است. شهرسازي امروز در مرز تعلقات مهندسي و سياسي و اجتماعي قرار گرفته است.
بنابراين چگونه مي توان طرح جامع جديد شهر تهران كه براي تهيه آن دو سطح مطالعات فرادست و پشتيبان، يعني نظرسنجي از شهروندان و متخصصين و دولت مردان، بررسي طرح ها و برنامه هاي بالادست، مطالعات مديريت، ماليه، اجتماعي، اقتصادي، حمل و نقل و ترافيك و زيست محيطي، و سپس برنامه ريزي چشم انداز، اهداف و راهبردها انجام شده است را مكانيستي دانست؟ رويكرد روش شناختي طرح جامع جديد شهر تهران نه تنها مكانيستي نيست، بلكه سيستمي است. در اثر همين جامع نگري سيستماتيك بوده است كه ساختار فضايي كلانِ شهر تهران در طرح جامع جديد بر بنيادهاي طبيعي- اكولوژيك، مانند ارتفاعات، تپه ماهورها، رود- دره ها و بنيادهاي تاريخي- فرهنگي استوار و راهبردهاي احياي آن تدوين و در طرح تفصيلي تدقيق گرديد. اگرچه رويكرد تجهيز شهر تهران در طرح جامع جديد بر شاخصه هاي مدرني چون تجهيزات پيشرفته حمل و نقل عمومي و سيستم هاي هوشمند مديريت و مقاومت سازه‌اي مستحدثات است، اما در راستاي توجه به شرايط، فرهنگ و هويت ملي و محلي بوده است كه رويكرد فلسفي اين طرح بر شاخصه هاي پسامدرني چون تكثّر، پويايي، پايداري، هويت مكاني و محلي و غيره مبتني گشت و در سازمان فضايي محله محور طرح انعكاس يافته است. بر همين اساس بوده است كه برخلاف گذشته، تأكيد بر كاهش حمل و نقل شخصي و ماشيني و افزايش حمل و نقل عمومي و توجه ويژه به شبكه پياده راه ها و تردد پياده شده است.
2- يكي از انتقادات وارده بر طرح جامع جديد شهر تهران اين است كه اين طرح نيز مانند طرح هاي گذشته، بيشتر معطوف به ساختار كالبدي شهر بوده و از جامعيت لازم براي توسعه شهر برخوردار نيست؛
قبل هر چيز يادآوري اين نكته ضروري است كه طرح جامع شهري، ماهيتاً يك نوع برنامه ريزي و طرح ريزي فضايي- كالبدي است. از اين‌رو اگرچه طرح جامع شهري متأثر از تمام مؤلّفه هاي فرابخشي و بخشي است، اما برنامه يا طرح توسعه شهر نيست. طرح جامع در سلسله مراتب طرح هاي توسعه شهري، آخرين سطح برنامه ها و طرح هاي موضوعي توسعه شهر است. در تكميل فاصله بين اين برنامه با برنامه استراتژيك توسعه شهر (اولين سطح)، انواع برنامه‌ريزي‌هاي موضوعي طبيعي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، مديريتي، حمل و نقل، مسكن، تجهيزات و غيره قرار مي گيرد. علاوه بر اين، در رويكرد راهبردي كه طرح جامع جديد شهر تهران بر اساس آن تهيه شده است، برنامه ريزي شهري (موضوعي فضايي- كالبدي) با طرح تفصيلي به اتمام نمي رسد. فاصله طرح راهبردي و طرح تفصيلي مذكور با طرح هاي ميان سطحي مختلف شهري تكميل مي گردد. طرح تفصيلي نيز مستقيماً منتهي به برنامه هاي اجرايي نمي گردد. حد فاصل طرح تفصيلي تا برنامه هاي اجرايي را طرح هاي موضعي و پروژه هاي توسعه و عمران شهري مي‌پوشانند. در تمام طرح‌ها و برنامه‌هاي مذكور، رعايت رويكرد سيستمي و جامع نگري، لازم و ضروري است. بنابراين برنامه ريزي مسائل غير فضايي شهر، مقدم و لازمه برنامه ريزي شهري است. به عبارت ديگر، بايد فرابخشي يا فراموضوعي و بين بخشي يا بين موضوعي انديشيد، اما بخشي يا موضوعي برنامه ريزي كرد.
اما از آن‌جا كه برنامه ها و طرح هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، زيست محيطي و مديريتي شهر تهران قبلاً تهيه نشده بود، در تهيه طرح جامع جديد شهر تهران، به مطالعات اجمالي در زمينه هاي مذكور پرداخته شده است. تكميل آن مطالعات و تهيه برنامه ها و طرح هاي موضوعي نيز در راهبردهاي طرح جامع جديد تصريح شده است. هيچ موضوعي از موضوعات حيات شهر را نمي توان بي ارتباط و بدون توجه به موضوعات ديگر در نظر گرفت. طرح جامع جديد شهر تهران هم با اين رويكرد روش شناختي و پس از انجام و تلفيق سه سطح مطالعات فرادست و تدوين چشم انداز، اهداف و راهبردها و مطالعات پشتيبان در تمام زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، زيست محيطي و مديريتي تهيه گرديده است. طرح جامع جديد شهر تهران با تلاقي و درهم آميختگي نتايج تمام مطالعات مذكور به تدوين راهبردهاي كلان و سپس تدقيق ساختار فضايي شهر در مقياس شهر و حوزها و نهايتاًً تدقيق آن در طرح تفصيلي در مقياس مناطق، نواحي و محلات شهري پرداخته است.
3- افرادي بر اين عقيده اند كه طرح جامع جديد شهر تهران بر خلاف روش معمول برنامه ريزي، از ابتدا فاقد هدف مشخص بوده است، يا اينكه اهداف اوليه آن در طول تهيه طرح تغيير كرده است؛
هيچ برنامه ريزي اي بدون هدف امكان پذير نيست. پروژه تهيه طرح جامع و تفصيلي جديد شهر تهران هم از همان ابتدا (مرحله طراحي) داراي هدف مشخصي بوده است كه در راهنماي تهيه آن كه به تصويب شوراي راهبري نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران نيز رسيده، درج گرديده است. اما ذكر اين نكته لازم است كه اهداف اوليه طرح از نوع اهداف كيفي و آرماني است. اهداف كمي و مأموريت طرح بعد از مرحله شناخت و تحليل وضع موجود و براي مرحله برنامه ريزي و طرح ريزي طرح تعيين مي گردد. اهداف كيفي مي تواند در مراحل تكميل شناخت موضوع، تدقيق گردند. طرح جامع شهر تهران از همان ابتدا بر آن بوده است تا سندي را تهيه نمايد كه بتواند هدايت ساخت و سازها و فعاليت هاي توسعه و عمران و نهايتاً توسعه فضايي شهر تهران بر عهده بگيرد.
4- برخي بر اين عقيده اند كه طرح جامع جديد شهر تهران به مسائل اساسي شهر، مثل زلزله، مديريت بحران و آلودگي ها بي توجهي يا كم توجهي كرده است؛
همانطوري كه در بند 2 اين نوشتار آمده است، هر يك از مواردي مثل زلزله، مديريت بحران و آلودگي ها، خود از موضوعات برنامه ريزي هاي مستقل بخشيِ قبل از تهيه طرح جامع اند. بطور مثال، موضوع زلزله از زيربخش‌هاي برنامه‌ريزي محيطي، موضوع مديريت بحران از زيربخش هاي برنامه ريزي مديريت و ايمني شهر و موضوع آلودگي از زير بخش هاي برنامه ريزي محيطي، حمل‌و‌نقل‌و‌ترافيك و حتي بهداشت‌وسلامت شهر است. بنابراين برنامه ريزي در آن حوزه‌ها خارج از وظايف، مأموريت ها و اختيارات طرح جامع است. اما در زماني كه آن برنامه ريزي ها انجام نشده باشد، در تهيه طرح جامع فقط مي توان به مطالعات اجمالي اقدام نمود. آيا بدون مطالعات تفصيلي و برنامه ريزي هاي موضوعي مذكور نبايد براي شهر تهران طرح جامع تهيه كرد؟ آيا مي توان مطالعات تفصيلي در تمام زمينه هاي مذكور را براي تهيه طرح جامع شهر تهران از طرح جامع انتظار داشت؟ آيا انجام تمام مطالعات تفصيلي در موضوعات مذكور به چندين سال زمان نياز ندارد؟ آيا مي شود در اين صورت به نياز عاجل شهر تهران به داشتن طرح و برنامه هدايت توسعه فضايي و عملكرد مديريت شهري را پاسخ داد؟ پاسخ همه اين سئوالات منفي است. طرح جامع جديد شهر تهران در حد فرصت، بضاعت و امكان موجود، از تمام ظرفيت هاي موجود استفاده نمود و در مواردي هم به مطالعات اختصاصي دست زد. اين موارد منتهي به اسناد، ضوابط و ملاك عمل و راهبردهاي توسعه شهري و يا تعريف طرح هاي موضوعي و موضعي شده اند. بديهي است كه هر يك از موضوعات مذكور پس از تكميل و تدقيق مطالعات، ضمن تهيه طرح ها و برنامه هاي موضوعي، موجب اصلاح مستمر طرح جامع و تفصيلي مي گردند.
5- برخي معتقدند كه طرح جامع جديد شهر تهران نيز مانند طرح هاي گذشته، با اهداف آرمانگرايانه و بدون توجه به شرايط و الزامات اجرايي و تحقق پذيري آنها تهيه شده است؛
طرح جامع و تفصيلي شهر تهران با الگوي راهبردي- ساختاري و روش پهنه بندي و سلسله مراتب طرح جامع شهري، طرح هاي موضوعي، طرح تفصيلي پايه و طرح هاي موضعي تهيه شده است. وقتي طرحي منتهي به راهبردها و تعريف پهنه ها و ساختارهاي كلان شهري، راهبردهاي تهيه طرح هاي موضوعي، تدقيق پهنه ها و ساختارهاي كلانِ شهر در طرح تفصيلي، پهنه هاي مختلط عملكردي در مقياس طرح جامع و تفصيلي و تدقيق طرح تفصيلي و طرح هاي موضوعي در طرح هاي موضعي و گاهاً تدوين ضوابط و ملاك عمل اقدام مي گردد، چگونه مي تواند آرمانگرا و منتهي به نقشه هاي صلبي باشد؟ براي پرهيز از آرمانگرايي و سلب حقوق مالكيت خصوصي بوده است كه طرح جامع جديد شهر تهران از تثبيت كاربري ها بر روي پلاك هاي ثبتي خودداري كرد و تحقق پهنه هاي خدماتي را موكول به تهيه و اجراي برنامه هاي اجرايي مديريت شهري با پرداخت حقوق برابر كاربري واحد مسكوني براي كليه اراضي خصوصي شهر تهران كرده است. در راستاي توجه و فراهم آوردن الزامات تحقق پذيري طرح جامع جديد شهر تهران بوده است كه اين طرح به مطالعه مستقل و مفصل ساختار مديريت و ماليه شهري و ارائه راهبردهاي اصلاح ساختاري لازم در آن پرداخته است. در همين راستا بوده است كه اين طرح بجاي روش خطي معمول گذشته، به روش فرايندي روي آورده و سلسله مراتب، تعامل و فرايند طرح ها و برنامه هاي توسعه شهري، از برنامه ريزي راهبردي تا برنامه هاي اجرايي ميان مدت و كوتاه مدت را در نظر داشته است. از همين رو اين طرح ساختار هماهنگ و يكپارچه و مشاركتي تهيه طرح هاي توسعه شهري را با تأسيس نهاد دائمي تهيه و بازنگري مستمر طرح ها و برنامه هاي توسعه شهري تهران از طريق تهيه و ارائه لايحه مربوطه به مراجع ذيربط پيشنهاد كرده است. آيا با اين وجود اسناد طرح جامع جديد شهر تهران آرمانگرايانه و صلبي است؟
6- يكي از انتقادات وارده بر طرح جامع جديد شهر تهران اين بوده است كه اين طرح با تثبيت جمعيت، آن‌هم با محدود ساختن تراكم ساختماني، موجب تداوم فاصله شمال و جنوب شهر تهران از يكسو و مسكوت ماندن ساماندهي بافت هاي فرسوده از سوي ديگر شده است. در حالي كه رشد و توزيع جمعيت تابع مؤلفه هاي مختلفي خارج از زيربناي مسكوني يا توسعه صرف فيزيكي است؛ واقعيت اين است كه توسعه افقي شهر تهران به حداكثر ممكن رسيد و سطوح داخلي آن نيز كاملاً اشباع شده است. افزايش تراكم ساختماني شهر تهران هم به دليل حفظ منظر، مسائل اجتماعي، محدوديت ظرفيت شبكه و تجهيزات آن امكان پذير نيست. بنابراين ظرفيت جمعيت پذيري شهر تهران محدود، قابل اندازه گيري و در ارتباط مستقيم با بازسازي محدوده داخلي فعلي شهر تهران است. علاوه بر اين، بدون تحديد جمعيت، امكان تدوين اهداف كمي و حتي كيفي و برنامه ريزي و كنترل توسعه ميسر نيست. از اين رو جمعيت شهر تهران در افق طرح جامع جديد بر اساس مطالعات جمعيت شناسي و با توجه به روندهاي تحول آن در چند دهه اخير تعيين شده است. اما طرح جامع جديد بر خلاف طرح هاي قبلي، جمعيت و برنامه ريزي سطح و سرانه خدمات را قطعي نكرده است. در اين طرح، حداقل جمعيت شهر تهران بر اساس يك رابطه رياضي و منطقي بين نرخ رشد جمعيت، سطح اشغال زمين، تراكم ساختماني، سطح كاربري مسكوني، سرانه مسكوني، سرانه زيربناي مسكوني، بعد خانوار و غيره به ميزان 8/7 ميليون نفر اما حداكثر جمعيت شهر تهران با لحاظ ساير مسائل احتمالي و نظر شوراي اسلامي شهر تهران به ميزان 9/1 ميليون نفر در نظر گرفته شده است. بر همين اساس، برنامه ريزي طرح جامع جديد براي جمعيت حداكثري 9/1 انجام شده است. برخلاف برداشت هاي موجود، طرح جامع شهر تهران، جمعيت حوزه ها و مناطق شهر تهران و نهايتاً عدم تعادل فضايي- اجتماعي- اقتصادي موجود را تثبيت نكرده است. بلكه طرح جامع جديد در صورت تحقق، توزيع جمعيت در بين حوزه ها و مناطق شهر تهران را متعادل مي كند. در اين ارتباط برخي مناطق داراي مازاد جمعيتي خواهند شد كه در درازمدت، همانند روند طبيعي كل دوره حيات شهر، در مناطق داراي گنجايش توسعه ساختماني توزيع خواهند شد.
از سوي ديگر، اراضي ذخيره مشخصي در كل شهر تهران براي پذيرش جمعيت مازاد برخي مناطق و محدوده هاي مداخله نوسازي بافت هاي فرسوده در نظر گرفته شده است. در خصوص بافت فرسوده هم واقعيت اين است كه بهسازي، نوسازي و بازسازي شهر با حفظ سرانه هاي مسكوني و زيربناي مسكوني موجود، محدوديت شبكه، تجهيزات و زيرساخت ها، امكانات و تراكم جمعيت موجود امكان پذير نيست. از سوي ديگر، در طرح هاي موضوعي و موضعي نوسازي، مكانيزم افزايش توان اقتصادي جمعيت سرريز فضاهاي نوسازي براي تأمين فضاي اسكان در نقاط ديگر شهر بايد در نظر گرفته شود. از اين رو طرح ساماندهي بافت هاي فرسوده شهر تهران به عنوان يكي از مهمترين طرح هاي موضوعي شهر تهران در اولويت قرار گرفته و توسط سازمان نوسازي شهر تهران در دست انجام مي باشد. طرح جامع در اين خصوص داراي راهبردهاي مشخصي است. در ضمن، اين طرح، محدوده بافت هاي فرسوده شهر تهران را مشخص و اولويت بندي كرده است. همچنين به موازات طرح جامع و تهيه طرح جامع موضوعي نوسازي بافت هاي فرسوده شهر تهران توسط سازمان نوسازي شهر تهران، مركز مطالعات و برنامه ريزي و نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران، پروژه «طراحي نظام مداخله ساماندهي بافت هاي فرسوده شهر تهران» را در دست اقدام دارد.
ادامه دارد....
نظرات