آنچه كه در پي مي‌آيد دومين بخش از متن كامل پاسخ نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران به منتقدان اين طرح است كه از سوي اين نهاد در اختيار خبرگزاري دانشجويان ايران، ايسنا قرار داده شده است.
گفتني است در پنج كارگاه بررسي و نقد طرح جامع تهران كه گزارش آنها در بخش اول همين خبر آمده است، برخي از استادان دانشكده‌هاي شهرسازي و معماري دانشگا‌ه‌هاي تهران، شهيد بهشتي، علم و صنعت و ... با حضور مدير نهاد تهيه كننده طرح، مدير عامل شركت مشاور مادر طرح، مسوول هماهنگي مشاوران، و برخي از مشاوران مناطق، به بحث و گفت و گو پيرامون نقد‌هاي وارد بر اين طرح پرداختند.
در پي ادامه پاسخ‌هاي نهاد تهيه كننده طرح به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي گردد.
7- يكي از اشكالات وارده بر طرح جامع جديد شهر تهران اين بوده است كه اين طرح فاقد يك مكانيزم مشاركتي بوده و تمامي دستگاه ها، تشكل هاي غيردولتي و مردم در آن حضور نداشته اند؛ مشاركت در شكل مدرن و امروزين آن مربوط به جوامع باز و دموكراتيك و اوج آن در نظام هاي ليبرال– دموكراسي مدرن غربي است. از اين رو مشاركت در جوامع سنتي با مفهوم مشاركت در جامع مدرن كه براساس تصميمات شخصي، آگاهانه و داوطلبانه و در قالب نهادهاي دموكراتيك و غيردولتي صورت مي‌گيرد كاملاً متفاوت است. مفهوم مشاركت ارتباط تنگاتنگ و مرتبط با مفهوم شهروندي دارد كه در آن حقوق، وظيفه، نقش و مسئوليت شهروندان مشخص و نهادينه شده است. از اينرو مشاركت مبنا و معرف اصلي و جزيي از حقوق و وظايف شهروندي است كه مي تواند به گونه هاي مختلف تحقق يابد. پس مشاركت واقعي شهروندان مستلزم تصويب و تضمين حقوق و مسئوليت ها، شرايط مناسب براي مشاركت و برآوردن انتظارات اعضاي جامعه است. از اينرو مشاركت مي تواند در اشكال و مراتب مختلف انجام پذيرد. در هر حال تحقق مشاركت مستلزم برخي پيشنيازهاست كه عمدهترين آن عبارت از ضرورت، انگيزه، فرصت، قدرت، فايده، اثربخشي، توانمندي و پاسخگويي است. آنچه كه در دوران معاصر با تقليد از دنياي غرب در فرايند تجددگرايي وارد كشور شده است، هم از حيث محتوي و هم از حيث روش به جهت عدم زمينه هاي تاريخي، اجتماعي و سياسي با آنچه كه در دنياي غرب مطرح بوده و هست تفاوت دارد. مشاركت در امور شهري در سطوح و حوزه هاي گوناگون ميسر است. مهمترين نوع مشاركت در امور شهري، مشاركت شهروندان در طراحي، تدوين و اجراي طرح هاي توسعه شهري است. طرح‌هاي توسعه شهري پيوند بارزي با زندگي شهروندان دارند و مشاركت آنان در تهيه و اجراي اين طرح ها ضروري است.
در طرح جامع جديد شهر تهران درحدي كه شرايط و فرصت ايجاب مي كرده است، سعي شده است تا شرايط مشاركت فراهم گردد. البته مديريت تهيه طرح جامع جديد شهر تهران هم از عارضه ساختاري و تاريخي مذكور مديريت شهري كشور در امان نبوده است. از اينرو، اينكه آيا نمي شد بر وسعت و حوزه مشاركت سازمان تهيه طرح مذكور افزود، شكي نيست. برخي زمينه ها و ظرفيت هاي مرتبط موجود در اين خصوص كه در مراحل اوليه تهيه آن طرح پنهان مانده بودند، در مراحل بعدي مورد استفاده قرارگرفته اند. سازمان اجرايي تهيه و تصويب طرح جامع جديد شهر تهران از ابتدا بصورت مشاركتي طراحي و تنظيم شده بود. اما اين سازمان غالباً از عوامل رسمي مديريت شهري و جامعه حرفه اي تشكيل شده بود. اين طرح علاوه بر موافقتنامه و نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي مشترك في مابين وزارت مسكن و شهرسازي و شهرداري تهران، مركب از شورايي بوده است كه در آن شورا، نمايندگان نهاد، شهرداري تهران، وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت كشور، سازمان مديريت و برنامه ريزي، شوراي اسلامي شهر تهران، مهندسين مشاور و چندتن از دانشگاهيان شركت داشته اند. اين شورا تمام فرايندهاي طرح را بررسي و تصويب كرده است. اين كه گفته شده است شوراي راهبري طرح جامع بعد از مدتي تعطيل شد و امور طرح جامع به دست يك نفر در نهاد متمركز شد، اين گونه نبوده است. تعداد جلسات و حضور شورا در اوايل طراحي پروژه و تصويب موارد آن بيشتر تشكيل مي شده است. اما با اتمام طراحي و نظارت تهيه طرح جامع، لزومي به تشكيل جلسات مذكور مشاهده نشده است. بعد از اين مرحله، مرحله هماهنگي و هدايت تهيه و سپس بررسي و تصويب طرح بوده است كه در كميته هاي فني مربوطه و مراجع رسمي آن صورت مي گرفته و از حوزه اختيارات و وظايف شوراي راهبري خارج بوده است. نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي هم اكنون موضوع تشديد فعاليت مجدد آن شورا را براي بررسي نظام و مكانيزم هاي تكميليِ بعد از تصويب و اجرا و بازنگري طرح جامع در راستاي لايحه تشكيل نهاد دائمي طرح هاي توسعه شهري تهران را مد نظر دارد.
علاوه بر آن، كل جامعه شهرسازي كشور از طريق 22 مشاور تهيه طرح تفصيلي مناطق شهر تهران و 5 مشاور تهيه طرح جامع در تهيه اين طرح مشاركت داشته اند. همچنين كليه مناطق شهرداري تهران، تمام دستگاه هاي بخشي خارج از شهرداري شهر تهران در تهيه طرح جامع جديد شهر تهران شركت كرده اند. آيا اين مشاركت نيست؟ آناني كه بر مكانيزم مشاركتي تهيه طرح جامع جديد شهر تهران اشكال گرفته اند، آيا به شرايط مشاركت جامعه در اين خصوص توجه داشته و دارند؟ آيا آنها الگوي مشخص و طراحي شده مورد وفاق و مؤفّقي را در اين زمينه در كشور مي شناسند؟
8- برخي انتقاد مي كنند كه در زمينه طرح جامع اطلاع رساني لازم صورت نگرفته است؛ اطلاع رساني در مرحله تهيه طرح جامع جديد شهر تهران بيشتر به ساختار سازمان اجرايي تهيه آن مرتبط است. به عبارت ديگر، نوع و سازمان مشاركت تهيه طرح است كه ميزان اطلاع رساني در اين خصوص را مشخص مي كند. بطور مثال سازمان اجرايي تهيه طرح جامع جديد شهر تهران از نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران، نمايندگان مستقيم وزارت مسكن و شهرسازي، شهرداري، شوراي اسلامي شهر، وزارت كشور، سازمان مديريت و برنامه ريزي، برخي اعضاي هيئت علمي دانشگاه ها، مشاورين و شهرداري هاي كليه مناطق شهر تهران تشكيل شده است. از طريق هر يك از اين عناصر، امكان اطلاع رساني به حوزه وزارتخانه هاي مرتبط، شهرداري و شوراي اسلامي شهر، جامعه حرفه اي و مشاور وجود داشته است. ضمن اينكه رسانه ها و جرايد هم امكان هماهنگي و اخذ خبر را داشته اند و اقداماتي هم در اين خصوص از آن طرق صورت گرفته است. از سوي ديگر، در مرحله تهيه طرح جامع، امكان اطلاع رساني مسائل تخصصي در دست اقدام تهيه و نهايي نشده آن طرح را نمي توان به اطلاع عموم مردم رسانيد. اما پس از تهيه و در مرحله بررسي، اطلاع رساني وسيعي صورت گرفته است. برگزاي كارگاه هاي عمومي طرح جامع و تفصيلي، ارائه نتايج مطالعات طرح جامع در وب سايت مركز (نهاد)، برگزاري جلسه و درخواست ويژه نامه از روزنامه همشهري، درخواست اخذ مجوز نشريه ويژه و مصاحبه با بسياري از ارباب جرايد و رسانه ها و نشست هاي تخصصي و نقد از اين جمله بوده است.
9- يكي ديگر از مهم ترين انتقادات وارده بر مديريت تهيه طرح جامع جديد شهر تهران اين است كه موضوع نهادينه كردن و رسميت بخشيدن به نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران به رغم اينكه در موافقتنامه في مابين وزارت مسكن و شهرسازي و شهرداري تهران بر عهده مديريت آن نهاد موقت گذاشته شده بود، مغفول مانده است؛ اگرچه در ابتدا بيشتر وقت و تلاش مديريت نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران صرف امور جاري و فراهم آوردن مقدمات شروع مطالعات و تهيه طرح جامع و تفصيلي، مثل استقرار، سازماندهي دستگاه مديريت، تنظيم شرح خدمات، انتخاب مشاور، عقد قراردادها و غيره شده است، اما بعد از آن و به موازات مطالعات طرح جامع و تفصيلي و پس از برگزاري جلسات متعدد و بررسي هاي به عمل آمده، موضوع نهاد و تهيه لوايح و طرح هاي مربوطه موكول به مطالعه تخصصي و تفصيلي شد و انجام اين مطالعه و تهيه طرح ها و لوايح مربوطه به مشاور ذيصلاحي (مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران) واگذار گرديد. مطالعات مذكور در موعد مقرر انجام شد و نتايج آن ارائه گرديد. نتايج آن مطالعه در بيش از 20 جلسه به ارزيابي كارشناسان و نمايندگان دستگاه هاي مرتبط (وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت كشور، سازمان مديريت و برنامه ريزي، استانداري تهران، شهرداري و غيره) قرار گرفت. اما اجماع نظر همگان به جهت نگاه هاي بخشي و دستگاهي صرف مانع آن شد. از اينرو علاوه بر طولاني شدن فرايند مذكور، لايحه ارائه شده 10 بار اصلاح و ويرايش گرديد تا اينكه نسخه دهم آن با دو گزينه پيشنهادي در تاريخ 14/5/85 و 13/5/85 براي شهردار محترم تهران جهت طي مراحل قانوني بررسي و تصويب ارسال شده است. از آن تاريخ تا كنون آن پيشنهاد در دست بررسي و ارزيابي شهردار محترم تهران مي باشد. بنابراين اگرچه در اوايل شروع كار نهاد موضوع نهادينه سازي آن قدري تحت تأثير تهيه طرح جامع و تفصيلي قرارگرفت و با تأخير مواجه شد اما اقدامات گسترده و فشرده اي بعد از آن در اين خصوص صورت گرفته است.
10- يكي از ايرادات وارده بر مديريت و نظارت تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي اين است كه اين امر مهم تحت تأثير مشاورين تهيه كننده آن طرح ها قرار داشته و حتي برخي از اعضاي شوراي راهبري طرح هاي جامع و تفصيلي نيز به مشاور تهيه آن طرح ها تبديل شده اند؛ قبل از هر چيز ذكر اين نكته ضروري است كه حجم امور همزمان تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي و سپس طرح هاي موضوعي و موضعي نيازمند دستگاه نظارتي چند لايه اي گسترده و مشاركتي اي بوده كه امكان آن، هم از مركز (نهاد) سلب بوده و هم در دستگاه مشاركتي تهيه طرح هاي جديد مورد پذيرش نبوده است. از اينرو ارزيابي مطالعات طرح هاي جامع توسط نيروهاي كارشناسي در اختيار نهاد تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران انجام پذيرفت و ارزيابي طرح تفصيلي هم به مشاوري واگذار شد كه به جهت شركت در تهيه طرح جامع و آشنايي كامل با آن و برخورداري از كميته هاي كاري مختلف، مناسب ترين گزينه در اين خصوص بوده است. نمايندگان رسمي نهاد هم در تمام مراحل بررسي و ارزيابي آن طرح حضور داشته اند. اما هماهنگي هاي مناطق با هم به نمايندگان منتخب خود مشاورين مناطق كه به كميته هاي حوزه ها و مركزي تقسيم مي شد واگذار شده است. از اينرو مشاورين هيچ اعمال نفوذي در ارزيابي ها نداشته اند. اما بصورت مشاركتي در پيشبرد امور هماهنگي مؤثر بوده اند. هماهنگي هاي طرح‌هاي جامع و تفصيلي هم در كميته مشتركي از نمايندگان نهاد، مشاور طرح جامع و مشاورين مناطق انجام شده است. از اعضاي شوراي راهبري هم كسي بعداً مشاور تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي نشد. بلكه در اين شورا، مشاور طرح جامع و نماينده مشاورين مناطق كه رئيس كميته هماهنگي مشاورين مناطق هم بوده است جهت اطلاع و هماهنگي هاي لازم حضور داشته اند.
11- برخي بر اين عقيده اند كه مديريت تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي از هرگونه انتقادي در فرايند تهيه طرح هاي مذكور گريزان بوده است. همين شرايط موجب تغيير جدي كادر مديريتي نهاد و مديريت طرح هاي جامع و تفصيلي شده است؛ همانطور كه در بند 7 اين نوشتار آمده است، سازمان سياست‌گذاري، تهيه و ارزيابي طرح هاي جامع و تفصيلي جديد شهر تهران يك سازمان نسبتاً گسترده اما مشاركتيِ تخصصي بوده است. از ويژگي هاي هر سازمان مشاركتي، تصميم‌گيري بر اساس گفتمان و حداكثر آراست. بنابراين چگونه ممكن است مديريت تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي داراي روش يكجانبه نگري بوده باشد. البته احتمالاً رفتار مديريتي مديريت تهيه طرح هاي جامع و تفصيلي در اتخاذ تصميم نهايي از سرجمع نقطه نظرات موجود، با يكجانبه نگري و انتقادناپذيري اشتباه شده است. اين از ويژگي هاي مديريت پروژه در شرايط فرهنگي فعاليت هاي اداري و حتي حرفه اي جامعه ماست. اگر قرار باشد ما با اتفاق آرا و يا حداكثر آرا در اين موارد اقدام نماييم، با توجه به عدم فرهنگ مشاركتي لازم، محدوديت منابع و زمان به نتيجه نمي رسيم. ناگفته نماند كه زياده خواهي، تماميت خواهي و خودباوري و حذف ديگران از مهمترين ويژگي هايي است كه افراد را از مشاركت آزاد و يا رقابت سالم در جامعه ما محروم مي كند. ما هنوز ياد نگرفته ايم كه ضمن اختلاف سليقه، نظر و روش بتوانيم با هم كار مشترك بكنيم. بخشي از جابجايي ها و تحولات سازمان اجرايي مديريت طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران نيز ناشي از اين مسائل بوده است.
12- يكي از اشكالات وارده به مديريت طرح جامع جديد شهر تهران، شكل گيري يكباره مشاور و انتخاب مدير پروژه غيرمرتبط با آن بوده است؛ اهميت، ماهيت و گستره مسائل كنوني شهر تهران كه مد نظر طرح جامع جديد قرار گرفته است با آنچه كه در گذشته مطرح بوده، كاملاً متفاوت است. رويكرد نظري، روش شناسي و روش تهيه طرح جامع جديد شهر تهران نيز با طرح هاي قبلي كاملاً فرق دارد. از سوي ديگر، هيچ يك از مشاورين شهرسازي و معماري موجود داخلي تجربه تهيه طرحي به اندازه و اهميت طرح جامع جديد شهر تهران و با رويكرد و روش شناسي و روش همزمان و فرايندي طرح هاي توسعه شهري را نداشته اند. همچنين از مشاور مادر خارجي نيز به جهت رعايت مسائل سياسي- امنيتي نمي توانستيم استفاده نماييم. بنابراين تنها راهِ پيش رو، ايجاد شركت جديد متشكل از چند شركت موجود صنفي بوده است. واقعيت ديگر اين بوده است كه افراد حائز شرايط مديريت اين مشاور و پروژه طرح جامع و تفصيلي جديد شهر تهران الزاماً در مشاوريني كه وجود دارند موجود نبوده اند، و يا مشاورين حائز شرايط، درگير پروژه ها و تعهدات جاري ديگر بوده اند. از اينرو مشاور جديد از مشاركت و مشاورت ذيصلاح ترين افراد صنفي و حرفه اي كشور تشكيل شد. پس از تجهيز مشاور و انجام اقدامات لازم در اين خصوص، موضوع انتخاب مدير پروژه مطرح شد. به جهت اهميت پروژه و حساسيت آن، برخي از افرادي كه مورد نظر بوده اند، اين مسئوليت را نپذيرفتند. تا اينكه مدير فعلي پروژه تهيه طرح جامع جديد تهران، به جهت سابقه چندين ساله حرفه اي خود، به اجبار حاضر به قبول آن شده است. اگرچه ايشان تحصيلات مستقيم شهرسازي ندارند و بيشتر در حوزه برنامه ريزي توسعه اجتماعي و منطقه اي كار كرده اند، اما با مسائل شهري نيز بخوبي آشنا بودند و نگاه جامع به مسئله و طرح جامع شهر تهران را داشته اند.
13- يكي از ايرادات وارده بر طرح جامع جديد شهر تهران اين بوده است كه برخي سياست هاي جاري دولت، مثل خروج شركت هاي دولتي از شهر تهران در آن لحاظ نشده و برنامه هاي دستگاه هاي ديگر را اخذ و لحاظ نكرده است؛ به نظر مي رسد كساني كه اين انتقاد را بر طرح جامع جديد شهر تهران داشته اند، يا با نوع، مقياس، اهداف و مأموريت هاي طرح جامع جديد و يا با مكانيزم تهيه آن آشنايي ندارند. براي تهيه طرح جامع جديد شهر تهران، كليه مصوبات حكومت، از جمله دولت در خصوص شهر تهران بررسي شد و در تدوين چشم انداز، اهداف و راهبردهاي آن مورد استفاده قرار گرفته است. موضوع خروج شركت هاي دولتي از شهر تهران يك موضوعِ در مقياس اجرايي است و با مقياس طرح جامع فاصله فراواني دارد. همچنين اين موضوع منتهي به برنامه مصوب و قابل استنادي نشده است تا بتوان آن را در تهيه طرح جامع مورد استفاده و ملاك عمل قرارداد. علاوه بر اين، عدم دخالت چنين تصميمي در طرح جامع جديد شهر تهران، هيچ خدشه اي را به اين طرح وارد نمي كند. اين مورد و موارد مشابه ديگر در صورت قابليت توجيه علمي و اجرايي، احتمالاً مي توانند در تدوين راهبردهاي طرح جامع مورد استفاده قرارگيرند.
در خصوص اخذ و لحاظ برنامه هاي ساير دستگاه هاي مديريت شهري در طرح جامع جديد شهر تهران، اين اتفاق افتاده است. دستگاه هايي كه از برنامه هاي مشخصي برخوردار بوده اند، برنامه هاي آنها اخذ و در طرح جامع و تفصيلي نيز لحاظ شده است. شركت آب و فاضلاب، برق، گاز، شركت حمل و نقل ريلي تهران و حومه، راه آن بين شهري، نيروهاي نظامي و انتظامي، مديريت بحران و پدافند غير عامل، از اين جمله اند. اين اطلاعات در قالب طرح هاي موضوعي و موضعي در نقشه هاي طرح جامع و تفصيلي شهر تهران جانمايي و مشخص شده اند. حتي پروژه هاي اجرايي- عمراني شهرداري تهران در روي نقشه هاي طرح تفصيلي مناطق شهر تهران جانمايي شده اند.
14- برخي بر اين عقيده اند كه مديريت طرح جامع تهران سعي كرده است اين طرح را با حذف مراجعي چون شوراي برنامه ريزي استان و يا تأييد شهرداري تهران به تأييد و تصويب شوراي اسلامي شهر تهران و شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران برساند؛ چگونه مي توان مراجع رسمي و قانوني بررسي و تأييد و تصويب طرح جامع را به خواست مديريت تهيه آن حذف كرد؟ موضوع از اين قرار بوده است كه پيشنهاد شده بود به جهت اينكه شهر تهران نياز مبرم و عاجل به طرح و برنامه جديد دارد، در صورت امكان فرايند بررسي و تصويب طرح جامع جديد شهر تهران با تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران، تجميع و كوتاه شود. بر اساس همين پيشنهاد، فرايند مذكور بطور همزمان در كميته هاي مشترك شوراي برنامه ريزي استان و شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران انجام شد. همزمان با اين اقدام، طرح جامع در شوراي اسلامي شهر تهران نيز مورد بررسي مقدماتي قرار گرفت. بديهي است كه بررسي رسمي طرح جامع در شوراي اسلامي شهر تهران بايد با پيشنهاد مستقيم شهردار محترم تهران باشد. قبل از اين اقدام نيز لازم است طرح مذكور به تأييد شهردار محترم تهران برسد. اگرچه به جهت اينكه مراحل ارزيابي و تأييد طرح جامع در خود نهاد تهيه آن طرح كه نماينده مشترك شهرداري و وزارت مسكن و شهرسازي است صورت پذيرفت و لزومي به ارزيابي مجدد آن در مرجع ديگري نبوده است، اما تنوير خاطر مجموعه سازمان شهرداري و خصوصاً شهردار محترم تهران ضروري بوده است.
بنابراين بررسي اوليه و اصلاح همزمان طرح جامع جديد شهر تهران در چند مرجع قانوني به موازات هم در راستاي كاهش زمان بررسي و تصويب رسمي و نهايي از ويژگي هاي مثبت اين طرح بوده است. علاوه بر اين، طرح تفصيلي مناطق نيز همزمان با بررسي طرح جامع، با استفاده از نتايج ميانكاري فرايند تصويب آن طرح، در كميته هاي مربوطه، مورد بررسي قرار گرفت و آماده ارائه و بررسي و تصويب در جلسات كمسيون ماده 5 است. بديهي است كه هرگونه اصلاح احتمالي در طرح جامع و تأثير آن بر طرح تفصيلي، آن اصلاحات در طرح تفصيلي اعمال مي گردد. مكانيزه بودن اين طرح ها در محيط GIS، اين امكان را به راحتي ميسر كرده است. بنابراين كليه تشريفات قانوني بررسي و تصويب طرح جامع و تفصيلي شهر تهران رعايت شده و مابقي آن هم رعايت خواهد شد.
انتهاي پيام.
نظرات