سازمان فضايي آمريكا (ناسا)، حدود دو هفته پيش (25 دي ماه) در پايان يكي از هيجان انگيزترين ماموريت‌هاي خود موسوم به «استارداست»، كپسولي حاوي غبارهاي بين ستاره‌يي و ذرات جمع آوري شده از يك دنباله‌دار را كه دو سال قبل در 3/2 ميليارد كيلومتري زمين با آن ملاقات كرده بود، به زمين منتقل كرد.

به گزارش خبرنگار «علمي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، كپسول حاوي ذرات در حدود ساعت 2 بامداد روز يكشنبه (25 دي ماه) به وقت غرب آمريكا ــ حدود 13:20 به وقت ايران - پس از سفري هفت ساله در فضاي ميان سياره‌يي منظومه شمسي - در نزديكي جو زمين رها شد و تحت تاثير جاذبه زمين با سرعت خيره كننده 29 هزار مايل در ساعت - كه بالاترين سرعت براي يك جسم دست ساز بشر در عبور از جو بوده است - به زمين وارد شد و دقايقي بعد، چترهاي اوليه و اصلي خود را گشود و طبق برنامه‌ريزي صورت گرفته، به آرامي در بياباني در ايالت «يوتا» در غرب آمريكا به زمين نشست .

هدف اصلي اين ماموريت فضايي، دستيابي به ذرات يك دنباله دار بود تا بتوان با بررسي دقيق تركيبات آن كه گفته مي‌شود طي ميلياردها سال بدون تغيير باقي مانده است، در آزمايشگاه‌هاي زمين به يافته‌هاي با ارزشي درباره نحوه تشكيل منظومه شمسي دست يافت.

گروه «علمي - پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با توجه به اهميت اين ماموريت فضايي در گفت‌وگو با دكتر فيروز نادري، دانشمند برجسته ايراني و معاون مركز فضايي JPL (آزمايشگاه پيشرانش جت) ناسا ــ كه برنامه‌ريزي و اجراي ماموريت «استارداست» (Stardust) توسط دانشمندان آن صورت گرفته - از اهداف و دستاوردهاي متصور از اين ماموريت، مراحل مختلف آن، نحوه جمع آوري غبارهاي ستاره‌يي و ذرات دنباله‌دار، كنترل فضاپيما، نحوه فرود كپسول و وضعيت فعلي آن و روند مطالعات بر روي اين نمونه‌هاي فضايي پرسيده است.

ماموريت استثنايي مريخ‌نوردان دوقلوي «روح» و «فرصت» ــ‌ كه زمستان 82 براي ماموريتي 90 روزه در سطح سياره سرخ فرود آمدند و با سخت جاني مثال زدني و پايداري دور از انتظار، هفته پيش، دومين سال فعاليت خود در مريخ را پشت سر گذاشتند - از موضوعات ديگري بود كه در سالگرد فرود مريخ نورد «فرصت» در گفت‌وگو با مدير سابق ماموريت‌هاي مريخ آژانس فضايي آمريكا (ناسا)، مطرح شد.

به گزارش ايسنا، دكتر فيروز نادري كه در حال حاضر به عنوان يكي از مديران ارشد سازمان فضايي ناسا، نقشي كليدي در تعيين راهبردها و نظارت بر كل طرح‌ها و ماموريت‌هاي يكي از مهمترين مراكز فضايي اين سازمان بر عهده دارد، در سال 1325 در شيراز متولد شده و تحصيلات ابتدايي و متوسطه‌اش را در شيراز و تهران گذرانده است.

وي در سال 1964 به آمريكا رفته و تحصيلات خود را تا مقطع دكتري مهندسي الكترونيك در دانشگاه كاليفرنياي جنوبي پي گرفت.

دكتر نادري، پس از پايان تحصيل به كشور بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازي، مدتي در مركز «سنجش از دور ايران» فعاليت كرد.

وي از حدود 26 سال پيش همكاري خود را با ناسا آغاز كرد و در اين مدت مشاغل فني و مديريتي متعددي را در زمينه ماهواره‌هاي مخابراتي متحرك، رادارهاي سنجش از دور، رصدخانه‌هاي تحقيقاتي اختر فيزيك و اكتشاف مريخ و ساير اجرام منظومه شمسي برعهده داشت.

دكتر نادري، فروردين ماه 1379 در شرايطي كه چندين ماموريت متوالي ناسا در پرتاب فضاپيما به سوي مريخ با شكست مواجه شده بود، به مديريت برنامه‌هاي اكتشافات مريخ منصوب شد و توانست طي حدود چهار سال، سه ماموريت مهم از جمله پرتاب دو كاوشگر مريخ‌نورد «روح» و «فرصت» را با موفقيت اجرا كند.

اين دانشمند ايراني در پي اين موفقيت درخشان، در اسفند ماه سال گذشته به سمت معاون و مدير ارشد برنامه‌ريزي مركز JPL (آزمايشگاه پيشرانش جت) - از مهمترين مراكز فضايي ناسا - منصوب شده و در سمت جديد به عنوان مسئول طراحي برنامه‌ها و راهبردهاي مركز، تجاربش در ماموريت‌هاي مريخ را در مطالعه ساير بخش‌هاي جهان از زمين تا كهكشان‌هاي دور به كار بسته است.

وي همچنين مسئوليت طراحي چشم‌انداز راهبردي پنج تا 20 ساله JPL را برعهده دارد.

دكتر نادري در نزديك به سه دهه همكاري مستمر با ناسا، به دليل عملكرد درخشان علمي و مديريتي به دريافت عالي‌ترين نشان علمي اين سازمان (the Distinguished Service Medal) و نشان‌هاي متعدد ديگر از جمله نشان فن‌آوري فضايي Hall of Fame، جايزه Aviation Week 2004 Aerospace، نشان افتخار Ellis Island سال 2005 - به دليل همكاري‌هاي گسترده علمي كه به غني‌تر شدن فهم جامعه منجر شده - و ... موفق شده است.

ماموريت «استارداست»، نگاهي به گذشته منظومه ما

دكتر فيروز نادري در گفت‌و‌گوي تلفني با خبرنگار ايسنا در تبيين اهداف ماموريت فضايي «استارداست» كه حدود دو هفته پيش با موفقيت به پايان رسيد، به اهميت مطالعه دنباله‌دارها و نقش آن در پي بردن به اسرار تشكيل منظومه شمسي اشاره كرد و گفت: در جهان 100 ميليارد كهكشان همانند كهكشهان راه شيري وجود دارد كه در هر كهكشان 100 ميليارد ستاره همچون خورشيد ما وجود دارد كه در فضاي بين اين ميلياردها ستاره معمولا خلاء است ولي در جاهايي، غبارهايي كه تقريبا همگي از هيدروژن تشكيل شده‌اند، وجود دارد كه كارخانه ساخت خورشيد‌ها (ستارگان) هستند. خورشيد ما نيز زماني از اين غبارهاي هيدروژني ايجاد شده است.

وي خاطرنشان كرد: بين اين غبارها ذراتي موسوم به «غبار ستاره‌يي» وجود دارد كه بافت آنها اغلب از آهن، كربن و سيليكن بوده و ابعاد آنها حدود 01/0 ميليمتر است.

ستارگاني نظير خورشيد ما كه از اين غبارها به وجود مي‌آيند، درست مثل ما زندگي محدودي دارند و روزي از بين مي‌روند ولي عمرشان مقداري طولاني‌تر از ماست؛ مثلا خورشيد ما كه حدود 10 ميليارد سال عمر مي‌كند كه حدود 5/4 ميليارد سال آن سپري شده است.

دكتر نادري تصريح كرد: يكي از اجرامي كه به دور خورشيد مي‌چرخند، دنباله‌دارها (شهاب‌هاي دنباله دار) هستند كه حالتي مشابه يك گلوله برفي گل آلود دارند و بر عكس سيارات كه در مداري دايره‌يي شكل به دور خورشيد مي‌گردند مدارهايي بسيار بيضي گون دارند كه برخي آنها مثلا هر 100 هزار سال يك بار دور خورشيد مي‌چرخند.

دكتر نادري خاطر نشان كرد: زماني كه دنباله‌دارها از خورشيد دور هستند، حالت جامد و يخ زده دارند و زماني كه به خورشيد نزديك مي‌شوند مقداري از مايعات سطح آنها بخار شده و بر اثر بادهاي خورشيدي در فضا پخش مي‌شود كه دنباله نوراني آنها را تشكيل مي‌دهد.

علت علاقه ما به بررسي دنباله‌دارها اين است كه به عقيده برخي دانشمندان زماني كه زمين در 5/4 ميليارد سال پيش ــ تقريبا همزمان با خورشيد ــ به وجود آمده، بر اثر بمباران شدن توسط دنباله‌دارها درياها به وجود آمدند يعني آب به وسيله آنها به زمين آمده و احتمال دارد مولكو‌ل‌هاي اوليه حيات نظير آمينواسيدها نيز توسط همين دنباله‌دارها به زمين آمده باشند.

وي افزود: از سوي ديگر، به دليل حالت يخ زده دنباله‌دارها كه همانند زمين دستخوش پديده‌هايي نظير آتشفشان نشده‌اند، بافت اوليه آنها كه همان مواد تشكيل دهنده خورشيد و منظومه شمسي است، تقريبا محفوظ مانده است؛ بنابراين، اگر بتوانيم بافت آنها را شناسايي كنيم، مي‌توانيم به مواد اوليه تشكيل دهنده منظومه شمسي در 5/4 ميليارد سال پيش پي ببريم.

چرا «ويلد -2»؟

مدير ارشد سازمان فضايي آمريكا (ناسا) درباره علت انتخاب دنباله‌دار «ويلد-2» (Wild-2‌) به عنوان هدف فضاپيماي «استارداست» گفت: علت خاصي براي انتخاب اين دنباله‌دار از بين صدها هزار دنباله‌دار موجود نبود و دليل پرتاب فضاپيما به سوي «ويلد-2» صرفا موقعيت مناسب آن با توجه به زمان پرتاب فضاپيما در سال 1999 بود و اساسا هدف ماموريت بررسي ذرات به دست آمده از يك دنباله‌دار به منظور پي بردن به بافت منظومه شمسي و خورشيد در 5/4 ميليارد سال پيش بود.

دكتر نادري در گفت‌و‌گو با ايسنا تاكيد كرد: دستيابي به اين قبيل اطلاعات با بررسي شهاب سنگ‌هاي سقوط كرده بر زمين وجود ندارد چرا كه به دليل اصطحكاك و حرارت شديد ناشي از برخورد با جو زمين، ماهيت شيميايي شهاب سنگ‌ها تا حد زيادي تغيير مي‌كند؛ بنابراين تنها راه مناسب براي دست يافتن به حالت اوليه و عادي آنها، گرفتن مقداري از ذرات موجود در دنباله آنهاست كه در واقع جامدات سطح دنباله‌دار هستند كه در نزديكي خورشيد آب شده و دنباله شهاب را تشكيل داده‌اند.

چگونه يك دنباله‌دار را به زمين آورديم؟

اين دانشگر برجسته ايراني خاطر نشان كرد: طي ماموريت‌ استارداست، فضاپيما در فاصله حدود 150 كيلومتري هسته «ويلد -2» از دنباله آن عبور كرد و به وسيله ابزاري مشابه راكت تنيس كه پوششي نازك از «آيروژل» ــ سبك‌ترين جسم جامد از جنس دي اكسيد سيليكون ــ بر روي آن كشيده شده بود، مقداري از ذرات بسيار ريز دنباله‌دار را كه بزرگترين آن ممكن است يك ميلي‌متر باشد، جذب كرد. اين ذرات پس از جمع آوري درون كپسول كوچك و ايمني قرار گرفت تا در نهايت 25 دي ماه رسيد.

وي افزود: بر اساس تخمين‌هاي اوليه اين كپسول حاوي نزديك به يك ميليون ذره كوچك است كه طي چند سال آينده بين دانشمندان سراسر جهان توزيع مي‌شود تا در آزمايشگاه‌هاي پيشرفته خود آنها را تجزيه و تحليل كنند تا اطلاعات دقيقي از ماهيت دنباله‌دارها به دست آوريم.

دكتر نادري با اشاره به اين كه قبل از اين هم فضاپيماهايي به سمت دنباله دارها فرستاده شده‌اند كه با استفاده از دوربين‌ها و ابزارهاي طيف سنجي و سنجش دور اطلاعات و تصاويري را از اين دنباله‌دارها به زمين فرستاده‌اند، تصريح كرد: انجام چنين بررسي‌هايي در فضا بسيار محدود است و بهترين راه آوردن مقداري از ذرات دنباله‌دارها به آزمايشگاه‌هاي مجهز زمين است كه اولين بار با اجراي ماموريت «استارداست» امكان‌پذير شده است.

وي درباره نحوه ناوبري فضاپيماي «استارداست» و ميزان دقت به كار رفته در هدايت آن به مقصد به ايسنا، گفت: اين بخش از ماموريت، حداقل در مقايسه با ماموريت «برخورد عميق» كه در جولاي گذشته انجام شد و طي آن برخوردگري را به سوي هسته يك دنباله‌دار فرستاديم، كار ساده‌اي بود چون دنباله شهاب‌ها معمولا ده‌ها هزار كيلومتر ادامه دارد.

هدف از ماموريت «برخورد عميق» اصابت يك برخوردگر به هسته دنباله‌دار «تمپل» بود تا از غبارات برخاسته از آن تصويربرداري كنيم تا بتوانيم به ماهيت هسته دنباله‌دار پي ببريم. در واقع دقت آن ماموريت بي‌سابقه مثل آن بود كه كسي تيري را شليك كند و به كسي ديگري بگوييم كه تيري را به سمت آن شليك كند.

وي درباره سرعت شهاب سنگ «ويلد-2» و فضاپيماي «استارداست» در زمان ملاقات آنها و مدت زمان آن گفت: مدت زمان ملاقات بسيار كوتاه بود و ذرات با سرعت فوق‌العاده زياد به «ايروژل» برخورد كردند. در ماموريت «برخورد عميق»، دنباله‌دار با سرعتي حدود 30 هزار كيلومتر بر ساعت حركت مي‌كرد و ما فضاپيما را كه با سرعت 20 هزار كيلومتر در ساعت حركت مي‌كرد در مدار آن قرار داديم. در حقيقت به جاي اين كه برخوردگر را به دنبله‌دار بزنيم كاري كرديم كه دنباله‌دار به ابزار ما برخورد كند كه با توجه به اختلاف سرعت آنها، سرعت برخورد حدود 10 هزار كيلومتر بر ساعت بود. اختلاف سرعت ماموريت اخير را دقيقا نمي‌دانم ولي بايد چندين هزار كيلومتر در ساعت بوده باشد.

دكتر نادري در پاسخ به خبرنگار ايسنا كه از امكان اصلاح مسير فضاپيماي «استارداست» در صورت انحراف احتمالي و عدم ملاقات آن با دنباله‌دار در زمان تعيين شده پرسيده بود، اظهار داشت: در صورت بروز اين مساله، اصلاح آن احتمالا بسيار مشكل بود چون فضاپيما را طوري تنظيم كرده بوديم كه اگر در آن ماه به خصوص در سال 1999 آن پرتاب كرده و در مسير خاصي قرار دهيم دقيقا در زمان خاصي با مدار دنباله‌دار تلاقي كند و اين طور نبود كه اگر شانس ملاقات را از دست مي داديم دور زده و چند ماه بعد، جاي ديگري اين ملاقات را انجام دهيم.

به خصوص شهاب «ويلد-2» كه مدار نسبتا كوتاهي به ساير دنباله‌دارها دارد و در اوج خود نهايتا تا فراسوي مدار مشتري(10 برابر فاصله زمين تا خورشيد ) دور مي‌شود و هر بار كه به خورشيد مي‌رسد، 1/0 مواد آن ذوب مي‌شود بنابراين تا حدود 10 هزار سال ديگر كل مواد آن از بين مي‌رود و تنها هسته‌اي از آن بر جاي مي‌ماند.

«ويلد - 2» تنها هدف «استارداست» نبود

مدير برنامه‌ريزي آزمايشگاه پيشرانش جهت (JPL) ناسا در ادامه خاطر نشان كرد: ماموريت هفت ساله «استارداست» اگر چه با هدف جمع‌آوري و انتقال ذرات دنباله‌دار «ويلد-2» به زمين طراحي شده بود ولي ماموريت‌هاي ديگري هم طي آن انجام شد كه يكي از آنها جمع آوري ذرات «استارداست» (غبارهاي بين ستاره‌يي) بود كه در حال حاضر جرياني از آنها در حال عبور از منظومه شمسي است.

فضاپيماي «استارداست» در سال 2000 ملاقاتي با اين جريان غبار داشت كه طي آن مقداري از آن ذرات را جذب كرد؛ بنابراين ذراتي كه با كپسول فضاپيما به زمين برگشته است شامل ذرات دنباله‌دار و ذرات «استارداست» است كه در فضاي بين ستاره‌ها در كهكشهان ما پراكنده هستند.

وي درباره اهميت مطالعه ذرات «استارداست» گفت: اين ذرات در واقع پيش از تشكيل منظومه شمسي به وجود آمده‌اند. اگر در كهكشهان‌ها كارخانه‌اي باشد كه خورشيد (ستاره) مي‌سازد، غبارهاي هيدروژني هستند كه ذرات «استارداست» در آنها معلق هستند. تمام خورشيدها روزي از بين مي‌روند و در نهايت آنچه در مركزشان بوده در فضا پخش مي‌شود كه مقداري از اين ذرات كه مي‌بينيم زماني در داخل خورشيدهاي ديگري به وجود آمده و بعد از مرگ آنها در فضا منتشر شده‌اند. بررسي اين ذرات مي‌تواند اطلاعات با ارزشي درباره نحوه تشكيل منظومه شمسي در اختيار ما قرار دهد.

معاون برنامه‌ريزي مركز JPL آژانس فضايي آمريكا خاطر نشان كرد: يكي ديگر از ماموريت‌هاي فضاپيماي «استارداست» قبل از رسيدن به دنباله‌دار «ويلد-2» عبور از كنار يك استرويد (پاره سنگ‌هاي منظومه شمسي) و عكس‌برداري از آن بود.

دكتر نادري درباره نحوه كنترل فضاپيما در مدت ماموريت آن به خبرنگار ايسنا گفت: زماني كه مسير فضاپيماها طراحي مي‌شود با توجه به قوانين كپلر و نيوتن اين مدارها تا حدودي خودشان تنظيم شده است ولي مقدار نه چندان زيادي سوخت هم در اين فضاپيماها قرار مي‌دهيم تا بتوان در صورت نياز با روشن كردن راكت‌هاي فضاپيما و مصرف مقداري سوخت تا حدي مسير را تغيير داد.

ورود «كپسول» با سريع‌ترين ركورد عبور از جو

وي درباره نحوه جدا شدن كپسول از فضاپيماي مادر (استارداست) به ايسنا گفت: وقتي فضاپيما به مدار مشخصي رسيده و كپسول را رها كرد، جاذبه زمين آن را به سمت خود كشيد. مريخ نوردهاي «روح،» و «فرصت» هم كه سال 1382 به سمت سياره سرخ پرتاب شدند، عمده مسير را با سرعتي نزديك به شش هزار مايل در ساعت حركت كردند و در نزديكي مريخ كه مريخ نوردها را رها كرديم، تحت تاثير جاذبه مريخ به شدت به طرف آن كشيده شدند.

دكتر نادري درباره مرحله پاياني ماموريت «استارداست» گفت: كپسول حاوي ذرات روز يكشنبه 25 دي ماه ساعت 2 و 12 دقيقه صبح به وقت محلي ــ به زمين برگشت. از آنجا كه تعيين محل دقيق فرود كپسول امكان پذير نيست، ترجيحا اين قبيل محموله‌ها را در مناطقي كه به شعاع 20،30 كيلومتر غير مسكوني باشد فرود مي‌آوريم.

منطقه تعيين شده براي فرود كپسول «استارداست» در يكي از ايالات غربي آمريكا ــ‌ يوتاــ بود كه جمعيت كمي داشته و صحراهاي غير مسكوني زيادي دارد. زماني كه كپسول وارد فضاي كره زمين شد، سريع‌ترين ابزار ساخت بشر بود كه از جو عبور كرد.

وي با اشاره به اين كه فضاپيماهاي سرنشين‌دار «آپولو» كه از ماه بر مي‌گشتند با سرعتي حدود 25 هزار مايل در ساعت از جو عبور مي‌كردند، خاطرنشان كرد: كپسول «استارداست» با سرعت 29 هزار مايل در ساعت از جو عبور كرد.

مدير سابق ماموريت‌هاي مريخ ناسا افزود: مريخ نوردهاي «روح» و «فرصت» هم با سرعت 12 هزار مايل در ساعت وارد جو مريخ شدند كه حدود 5/2 برابر كمتر از كپسول «استارداست» بود. البته جو زمين حدود 100 برابر غليظتر از جو مريخ است؛ بنابراين به دليل اصطكاك بالا كاهش سرعت سفينه پس از ورود به جو زمين بسيار ساده‌تر از مريخ است. در ماموريت مريخ نوردها كاهش سرعت آنها در هنگام فرود كه جو فوق‌العاده رقيق دارد بسيار مشكل بود.

اين مدير ارشد ناسا تصريح كرد: به دليل سرعت فوق‌العاده زياد كپسول در هنگام عبور از جو، دما در جلوي آن به حدود 5 هزار درجه سانتيگراد رسيد كه البته براي پيشگيري از سوختن كپسول سپر حرارتي در آن تعبيه شده بود. در تصاوير گرفته شده، كپسول در هنگام عبور از جو به صورت دايره‌اي نوراني ديده مي‌شود كه دنباله‌اي هم دارد كه نشان دهنده مسير حركت آن در آسمان طي عكس برداري است.

به گفته وي، در هنگام فرود كپسول، مقدار زيادي از سرعت آن توسط جو گرفته شد و در فاصله حدود 30 كيلومتري زمين چتر كوچك و در ارتفاع سه كيلومتري چتر اصلي كپسول باز شد و در نهايت با سرعتي حدود 15 كيلومتر در ساعت بر زمين فرود آمد. يعني سرعت آن را از حدود 50 هزار كيلومتر در ساعت به 15 كيلومتر در ساعت كاهش داديم.

ذرات «استارداست» مهمان اتاق‌هايي هزار برابر تميزتر از اتاق جراحي

دكتر نادري اضافه كرد: پس از فرود كپسول كارشناسان ناسا با هلي‌كوپتر به محل رفتند و آن را به آزمايشگاهي در مركز فضايي «جانسون» در شهر «هوستون» تگزاس منتقل كردند.

اين مركز يكي از 10 مركز آژانس فضايي آمريكا (ناسا) است كه هر محموله‌اي كه از خارج جو ــ چه از ماه، چه از دنباله‌دارها و چه در آينده از مريخ - به زمين بر مي‌گردانيم، اول به اين مركز منتقل مي‌شود.

اين مركز داراي اتاق‌هاي ويژه‌اي است كه صدها برابر تميزتر از اتاق‌هاي جراحي هستند تا وقتي محموله‌هاي فضايي را باز مي‌كنيم به هيچ وجه به مواد زميني آلوده نشود تا در ادامه تحقيقات، اين آلودگي‌ها به عنوان مواد منتقل شده از فضا تلقي نشوند.

معاون مركز JPL آژانس فضايي آمريكا (ناسا) خاطر نشان كرد: البته ذرات محموله كپسول احتمالا مدت بسيار طولاني در مركز فضايي «هوستون» مي‌مانند، همان طور كه بيشتر سنگ‌هايي كه در ماموريت «آپولو» از ماه به زمين آورده شده، بعد از حدود 35 سال هنوز در آنجا هستند و مقدار كمي از آن به دانشمندان جهان داده شده است.

البته خوبي اين قبيل ماموريت‌ها اين است كه هر چه بيشتر از اجراي آن مي‌گذرد با پيشرفت علم و ارتقاي تجهيزات و ابزار آزمايشگاهي، امكان تجزيه و تحليل و استفاده بهتر از اين مواد افزايش مي‌يابد.

وي تصريح كرد: بررسي ذرات به آن سرعتي كه فكر مي‌كنيد نيست و با توجه به اين كه نزديك دو هفته از پايان اين ماموريت مي‌گذرد حداقل 5، 6 ماه طول مي‌كشد تا اولين مقاله درباره آنها چاپ شود و بقيه آنها هم به تدريج طي دهها سال آينده منتشر خواهند شد.

توزيع ذرات «استارداست» بين دانشمندان سراسر جهان

دكتر نادري درباره بررسي‌هاي اوليه كه طي چند ماه اخير روي ذرات «استارداست» انجام خواهد شد، اظهار داشت: معمولا دانشمندي كه اين پروژه را به صورت اوليه به ناسا پيشنهاد كرده در دسترسي به اين ذرات اولويت دارد و پنج، شش ماه اول اين ذرات تنها در اختيار اين دانشمند و همكارانش است كه مسوول طراحي اوليه پروژه بوده‌اند و بعد از آن، ذرات براي مطالعه بين دانشمندان ديگر در دانشگاه‌ها و موسسات مختلف تقسيم مي‌شود كه الزاما جزو دانشمندان «استارداست» نبوده‌اند.

وي در ادامه درباره ميزان و كيفيت ذرات محموله كپسول «استارداست» خاطر نشان كرد: بر اساس حدس اوليه اين محموله كه حدود يك ميلي گرم وزن دارد، حاوي نزديك به يك ميليون ذره است كه اندازه بزرگترين آنها حدود يك ميليمتر است كه البته ميزان دقيق ذرات با بررسي‌هاي بعدي مشخص مي‌شود.

فضاپيماي مادر «بازنشسته» نمي‌شود

دكتر نادري درباره سرنوشت فضاپيماي مادر پس از رها كردن كپسول به ايسنا گفت: فضاپيماي مادر هنوز در مدار خود در حال حركت است و مشغول برنامه‌ريزي هستيم كه فضاپيماي باقيمانده كاوش‌هاي ديگري مثلا ملاقاتي با جرم فضايي ديگري داشته باشد؛ البته ديگر نمي‌تواند چيزي را به زمين بياورد ولي هنوز ابزارهايي روي آن است كه مي‌تواند مطالعات سنجش از دور انجام دهد. اجراي اين طرح مستلزم اين است كه اجرامي طي هفت، هشت سال آينده در مسير آن باشند.

«جنسيس»، شكستي نه چندان تلخ

وي درباره ماموريت فضاپيماي «جنسيس» ناسا كه با هدف انتقال ذراتي از غبارهاي خورشيدي به زمين انجام شد و كپسول حاوي اين ذرات شهريور ماه سال گذشته هنگام فرود در صحراي «يوتا» با سرعت فوق‌العاده زياد به زمين برخورد كرد و دچار آسيب شد به ايسنا گفت: ماموريت «جنسيس» هم تقريبا مشابه ماموريت «استارداست» بود. با توجه به فاصله 100 ميليون مايلي (150 ميليون كيلومتري) زمين با خورشيد، فضاپيماي «جنسيس» به فاصله يك ميليون مايلي زمين پرتاب شد.

فضاپيما طي سه سال به وسيله صفحات خاصي كه داشت، مقداري از ذرات جدا شده از خورشيد را كه با سرعت فوق‌العاده زياد در فضا حركت مي‌كنند، جذب كرد. هدف از ماموريت اين بود كه با بررسي اين ذرات بافت دقيق خورشيد مشخص شود.

وي تصريح كرد: علت بروز مشكل در فرود كپسول «جنسيس» اين بود كه سوئيچ تعبيه شده در آن كه بايد در زماني مشخص روشن مي‌شد تا چتر نجات باز شود، درست عمل نكرد و چتر كپسول باز نشد؛ بنابراين به جاي اين كه به آرامي فرود بيايد، با سرعت نزديك به 200 كيلومتر در ساعت به زمين برخورد كرد البته خيلي معجزه شد كه كاملا متلاشي نشد. متخصصان ناسا آن را به مركز فضايي «تگزاس» منتقل كردند و با تميز كردن صفحات حاوي ذرات خورشيدي به نظر مي‌رسد بتوانيم نزديك به 70 درصد اهداف اين ماموريت را محقق كنيم.

طرح بلندپروازانه ناسا براي فرود فضاپيما در سطح يك دنباله‌دار

دكتر فيروز نادري درباره ماموريت‌هاي بعدي بررسي دنباله‌دارها به ايسنا گفت: يكي ديگر از ماموريت‌هاي مطالعه دنباله‌دارها، طرح سازمان فضايي اروپا (اسا) است كه فضاپيمايي موسوم به «رزتا» را به فضا فرستاده‌اند كه حدود 2010 ملاقاتي با يك دنباله‌دار ديگر خواهد داشت و ما هم در آينده قصد داريم فضاپيمايي را به سوي يك دنباله‌دار بفرستيم و ذراتي را از هسته دنباله‌دار به زمين برگردانيم كه مستلزم فرود آن در سطح هسته دنباله‌دار و برداشت مقداري از جرم آن است.

البته در حالي كه پروژه «استارداست» تنها حدود 200 ميليون دلار هزينه در برداشت كه به عنوان چنين پروژه‌اي بسيار بسيار كم خرج بود، اگر بخواهيم از سطح دنباله‌دار نمونه‌اي تهيه كنيم، هزينه آن ماموريت حدود 800، 900 ميليون دلار خواهد بود كه البته تكنولوژي آن را هم در حال حاضر نداريم و در تلاشيم كه به آن دست پيدا كنيم.

دوقلوهاي مريخ‌نورد دوساله شدند

دكتر نادري در گفت‌و‌گوي تلفني با خبرنگار ايسنا درباره آخرين وضعيت مريخ‌نوردهاي دوقلو گفت: دوقلوها را براي يك عمر مفيد 90 روزه تنظيم كرده بوديم؛ با اين حال اين هفته [هفته گذشته] دو سالگي آن‌ها را جشن مي‌گيريم. البته احتمالا به تدريج داريم دچار مشكل مي‌شويم چون جمعه شب به من خبر دادند كه يكي از موتورهاي «آپورچونيتي» كه حركت بخش شانه دست ربات را برعهده دارد از دست داده‌ايم و يكي ديگر از موتورهاي آن هم قبلا دچار مشكل شده بود.

وي خاطرنشان كرد: همانند هر سيستم الكترومكانيكي دو عامل مي‌تواند باعث از كار افتادن اين ربات‌ها شود كه يكي از كار افتادن موتورهايي است كه حركت چرخ‌ها، دست رباتها و ... را برعهده دارند و ديگري آسيب ديدن وسايل الكترونيكي آن‌ها به دليل تغييرات مداوم درجه حرارت در شب و روز است كه باعث انبساط و انقباض اين تجهيزات و وسايل الكترونيكي، شكستن لحيم‌هاي مدارها و قطع جريان الكتريكي مي‌شود؛ بنابراين هر يك از اين ربات‌ها ممكن است، چند سال ديگر، چند ماه ديگر يا همين فردا از كار بيفتند ولي آنچه كه هست اين ربات‌ها حدود هشت برابر بيش از زمان پيش‌بيني شده دوام آورده‌اند و با اين كه هزينه نگه‌داشتن اين خودروها در زمين نزديك به سه ميليون دلار در ماه (36 ميليون دلار در سال) است تا جايي كه امكان دارد اين ماموريت را ادامه مي‌دهيم.

استقرار مدارگرد مريخ تا پايان سال

دكتر نادري تصريح كرد: از آنجا كه فكر نمي‌كرديم اين ربات‌ها بيش از 90 روز عمر كنند براي اين بودجه آمادگي نداشتيم ولي مجبوريم از بودجه ساير ماموريت‌هاي مريخ بزنيم و تا جايي كه بتوانند دوام بيابند به ماموريت آنها ادامه مي‌دهيم و در حال حاضر هم يك فضاپيماي ديگر (مدارگرد MRO) در راه است كه يكي دو هفته قبل از عيد نوروز به مريخ مي‌رسد. دوربين‌ها و طيف‌سنج‌هاي اين فضاپيما بسيار قويتر از كاوشگرهاي قبلي است. البته اين جمعه، جمعه خوبي براي من نبود چون خبر شانه درد آپورچونيتي را به من خبر دادند و بعد تلفن ديگري داشتم كه اشكالي در دوربين مدارگرد MRO بروز كرده است كه اميدواريم بر طرف شود.

دوقلوهاي مريخ‌نورد، محبوب بچه‌هاي دنيا

دكتر نادري در عين حال به احساس عاطفي كه نسبت به مريخ‌نوردها ايجاد شده، اشاره كرد و گفت: شايد يكي از دلايلي كه نمي‌گوييم اين مريخ‌نوردها ماموريت خود را به پايان برده‌اند و مي‌توانيم ارتباط با آنها را قطع كنيم احساسي باشد كه نه تنها من و كساني كه روي اين پروژه كار كرده‌اند بلكه بسياري از مردم نسبت به آنها دارند. اين مريخ‌نوردها خصوصا براي بچه‌ها دو شخصيت بين‌المللي شده‌اند و مرتبا از سراسر دنيا براي ما ايميل و نقاشي مي‌كشند و آنها را دو كاراكتر زنده تلقي مي‌كنند نه ربات‌هايي كه از آهن و ... ساخته شده است. بهرحال انسان به آنها علاقمند مي‌شود ولي آنچه مسلم است آنها عمر مفيدي داشتند، خيلي چيزها به ما ياد دادند و بلاخره روزي مثل بقيه عمرشان به پايان مي‌رسد.

دستاورد ماموريت‌هاي پرهزينه فضايي براي همه مردم دنيا

اين مدير ارشد ناسا كه با وجود مشغله فراوان كاري ارتباط بسيار خوبي با رسانه‌ها خصوصا در ايران دارد در ادامه خاطرنشان كرد: من بسيار خوشحالم كه مي‌بينم به دليل گسترش اينترنت، دنيا بسيار كوچك شده و علم در دسترس مردم سراسر جهان قرار گرفته است، حتي بعضي وقت‌ها خبرنگاراني از سراسر دنيا به من زنگ مي‌زدند و مي‌گويند فلان مطلب را درباره ماموريت شما در سايت ناسا خوانده‌ايم و نظر من را مي‌پرسند كه خودم هنوز به دليل مشغله كاري فرصت خواندن آن را پيدا نكرده‌ام. اين فرصت بسيار خوبي است كه با اين كه هزينه تحقيقات فضايي بسيار سنگين بوده و تنها از عهده چند كشور برمي‌آيد ولي نتايج اين پروژه‌ها به سرعت در اختيار مردم جهان قرار مي‌گيرد و خيلي خوشحالم كه مي‌بينم جوانان ما در ايران اين طور به مباحث علمي علاقه دارند و آنها را پيگيري مي‌كنند.

وي افزود: من مرتبا تعداد بسيار زيادي ايميل از جوانان داخل كشور دريافت مي‌كنم كه سوالات زيادي مي‌كنند و من خيلي متاسفم كه به اندازه كافي وقت ندارم كه به همه جواب بدهم ولي سعي مي‌كنم با سازمان‌هاي خبري به دليل انعكاس بالايي كه دارند گفت‌و‌گو كنم و مطالب را از طريق آنها در اختيار جوانان قرار دهم.

دكتر نادري در پايان در پاسخ به اين سوال كه آيا سفري به ايران خواهد داشت، اظهار داشت: من حدود 40 سال است كه از ايران خارج شده‌ام و البته در اين فاصله حدود سه سال - 1976 تا 1979 - پس از پايان مقطع دكتري كه با استفاده از بورس تحصيلي بود به ايران برگشتم ولي حدود 27 سال است كه به ايران نيامده‌ام. بسيار دوست دارم زماني به ايران بيايم كه مدارس و دانشگاه‌ها باز باشد و بتوانم از نزديك با جوانان ديدار كنم زيرا علاقه من بيشتر به همين جوان‌هاست كه آينده كشور متعلق به آنها و در گرو تلاش آنهاست.

گفت‌و‌گو: علي شمس

انتهاي پيام