در خراسان رضوی، شهرهایی مانند مشهد، نیشابور، سبزوار و تربت‌حیدریه و بسیاری دیگر میزبان چنین گنجینه‌هایی هستند که نه‌ تنها ارزش فرهنگی دارند بلکه پتانسیل اقتصادی و گردشگری قابل‌ توجهی را نیز به همراه دارند.

با این حال، این خانه‌های ارزشمند در طول سال‌های اخیر تحت فشار توسعه شهری و تغییرات اجتماعی در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. عدم آگاهی عمومی از اهمیت این بناها، نبود قوانین قوی برای حفاظت و همچنین تغییرات در نیازهای جامعه، از جمله عوامل تهدید کننده این میراث بی‌بدیل هستند. تخریب چنین بناهایی به معنای از بین بردن بخشی از هویت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی جامعه است که می‌تواند پیامدهای عمیقی برای نسل‌های آینده به همراه داشته باشد.

خانه‌های قدیمی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخی

حفظ و احیای خانه‌های قدیمی، نه ‌تنها نشانه احترام به تاریخ و فرهنگ یک جامعه است، بلکه می‌تواند به تقویت روابط اجتماعی و افزایش حس تعلق محلی کمک کند. این خانه‌ها در گذشته مکانی برای تعاملات اجتماعی، انتقال آداب و رسوم و حفظ همبستگی جامعه بودند. بازسازی و نگهداری آنها می‌تواند این نقش اجتماعی را بازگرداند و باعث توسعه گردشگری و رونق اقتصادی منطقه شود.

محمد یاوری کارشناس معماری در گفت و گو با ایسنا از خانه‌های قدیمی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخی نام برد و گفت: خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخی، نمایانگر سبک‌های معماری خاص و شیوه‌های زندگی گذشتگان هستند. متأسفانه در سال‌های اخیر بسیاری از خانه‌های تاریخی در شهرهای مختلف به خصوص نیشابور به دست صاحبان آنها یا مدیریت شهری نیز تخریب شده‌اند.

وی افزود: گرچه این خانه‌ها که در دل بافت‌های سنتی شهرهایی چون مشهد، نیشابور، سبزوار، تربت‌حیدریه، خواف و برخی شهرهای دیگر قرار دارند و نشانه‌های عمیق هویتی را در خود نهفته‌اند اما در سال‌های اخیر، روند تخریب و نابودی این بناهای تاریخی به دلیل توسعه شهری، عدم آگاهی اجتماعی و عدم‌حمایت قانونی در حال افزایش است.

یاوری بیان کرد: تاریخچه خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی به دوره‌های مختلف تاریخی برمی‌گردد. این خانه‌ها نمایانگر تحولات اجتماعی و اقتصادی از دوران صفویه تا قاجاریه هستند. به عنوان مثال، در شهر نیشابور، خانه‌های قدیمی با معماری خاص خود نشان ‌دهنده نفوذ فرهنگ‌های مختلف در طول تاریخ این منطقه است. این خانه‌ها به عنوان گواهی بر شیوه‌های زندگی، آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلف عمل می‌کنند.

این کارشناس معماری با بیان اینکه مصالح بومی، طراحی متناسب با اقلیم و تزئینات هنری موجب شده که خانه‌های قدیمی خراسان رضوی دارای ویژگی‌های خاصی باشند و آن‌ها را متمایز ‌کند، تصریح کرد: استفاده از مصالحی چون کاهگل، آجر و چوب به عنوان مصالح اصلی ساخت، نه تنها به جلوه‌های بصری خانه‌ها افزوده، بلکه به عایق حرارتی و صوتی کمک می‌کند. کاهگل به ویژه در مناطق گرم و خشک خراسان، به عنوان عایق طبیعی عمل می‌کند.

​وی خاطرنشان کرد: خانه‌ها معمولاً دارای حیاط‌های مرکزی و اتاق‌های با سقف‌های بلند هستند که به تهویه مطبوع و ایجاد فضایی دلپذیر کمک می‌کند. این طراحی به نوعی نشان‌ دهنده فهم عمیق معماران قدیمی از نیازهای اقلیمی و اجتماعی جامعه بوده است.

یاوری افزود: همچنین خانه‌های قدیمی معمولاً دارای تزئینات هنری و گچ‌بری‌های زیبا هستند که نشان‌دهنده ذوق و سلیقه هنری سازندگان آن‌هاست. این تزئینات شامل نقوش گیاهی، هندسی و مذهبی هستند که ریشه در فرهنگ و سنت‌های محلی دارند.

وی در ادامه از تخریب خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی یکی پس از دیگری خبر داد و گفت: توسعه شهری، عدم آگاهی فرهنگی و سیاست‌های نادرست شهری از مهم‌ترین عوامل تخریب خانه‌های قدیمی در شهرهای مختلف خراسان رضوی هستند.

با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن، بسیاری از مالکان به تخریب خانه‌های قدیمی و ساخت ساختمان‌های جدید روی آورده‌اند. این امر به تغییرات بنیادین در بافت اجتماعی و فرهنگی منطقه منجر شده است.

این کارشناس معماری با بیان اینکه چون بسیاری از مردم به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی خانه‌های قدیمی آگاهی ندارند به راحتی به تخریب این بناها اقدام می‌کنند، گفت: همچنین در برخی موارد، نبود سیاست‌های مناسب برای حفاظت از میراث فرهنگی و عدم نظارت کافی، باعث شده تا خانه‌های قدیمی به راحتی تخریب شوند.

یاوری در خصوص پیامدهای عمیق اجتماعی و فرهنگی تخریب خانه‌های قدیمی گفت: نابودی این خانه‌ها، موجب از بین رفتن نشانه‌های هویتی و فرهنگی جامعه می‌شود و نسل‌های آینده از شناخت تاریخ و هویت خود محروم خواهند شد.

وی با بیان اینکه حفظ بافت سنتی می‌تواند به توسعه پایدار کمک کند، گفت: با توجه به اهمیت منابع طبیعی و انسانی، نگهداری از این خانه‌ها در حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن نیز مؤثر است. به عنوان مثال، استفاده از مصالح بومی و روش‌های سنتی ساخت و ساز، می‌تواند به کاهش اثرات منفی بر محیط‌زیست کمک کند.

یاوری جذب گردشگر را یکی دیگر از تأثیرات خانه‌های قدیمی دانست و گفت: خانه‌های قدیمی می‌توانند به عنوان جاذبه‌های گردشگری عمل کنند. با حفظ و احیای این خانه‌ها، می‌توان گردشگران بیشتری را جذب و به رونق اقتصادی منطقه کمک کرد؛ چنانکه در شهر مشهد، احیای بافت‌های قدیمی می‌تواند در جذب گردشگران مذهبی و فرهنگی تأثیر داشته باشد.

در حوزه شهری نیاز به حفاظت از بناهای تاریخی داریم

در دنیای امروز، با توجه به سرعت بالای تغییرات شهری و توسعه‌های بی‌رویه، حفاظت از این بناهای ارزشمند به امری ضروری تبدیل شده است. 

رضا یوسفی، کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایسنا به اهمیت حفاظت از خانه‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: تلاش‌های زیادی در این زمینه انجام می‌شود.

وی به وجود بافت‌های تاریخی مصوب در شهرهای مختلف اشاره کرد و افزود: شهرداری‌ها ملزم به رعایت ضوابط خاصی در این بافت‌ها هستند. این ضوابط به منظور جلوگیری از ساخت و سازهای ناهمگون و تخریب بناهای تاریخی وضع شده و هدف آن حفظ هویت فرهنگی است.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: در واقع، بافت‌های تاریخی به عنوان سرمایه‌های فرهنگی نیازمند حفاظت و نگهداری هستند. این بافت‌ها نه تنها به حفظ تاریخ کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به عنوان جاذبه‌های گردشگری نیز مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، برای تحقق این هدف، نیاز به همکاری و حمایت از سوی تمامی نهادهای دولتی و غیر دولتی وجود دارد.

یوسفی تصریح کرد: برای حفظ بافت‌های تاریخی، نیاز به حمایت بیشتر از سوی دستگاه قضا هستیم. این حمایت می‌تواند شامل جلوگیری از تخریب غیرمجاز و ایجاد تسهیلات برای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی باشد.

وی همچنین به اهمیت اقتصادی این بناها اشاره کرد و افزود: عامل اقتصادی می‌تواند به احیای کالبد بناهای تاریخی کمک کند. به عنوان مثال، خانه‌های تاریخی که به مجموعه‌های گردشگری تبدیل شوند، علاوه بر جذب گردشگر، می‌توانند مشوق‌های مالیاتی و سایر تسهیلات را دریافت کنند. این نوع حمایت‌ها می‌تواند باعث ایجاد انگیزه برای مالکان خانه‌های تاریخی شود تا نسبت به حفظ و مرمت این بناها اقدام کنند.

یوسفی همچنین بر اهمیت نقش شهرداری‌ها در حمایت از مالکان خانه‌های تاریخی تأکید کرد و افزود: شهرداری‌ها باید با ارائه تسهیلات و مشوق‌ها، مالکان را در حفظ و مرمت بناهای تاریخی یاری کنند. این حمایت‌ها می‌توانند شامل ارائه مشاوره‌های فنی، تسهیلات مالی و معافیت‌های مالیاتی باشند. در واقع، شهرداری‌ها باید در کنار مالکان، به عنوان حامیان میراث فرهنگی عمل کنند و از تخریب و آسیب به این بناها جلوگیری کنند.

میراث فرهنگی و سازمان‌های مربوطه می‌توانند با ارائه برنامه‌های حمایتی مانند مشوق‌های مالیاتی، تسهیلات بازسازی و مشاوره‌های فنی، نقش مؤثری در حفظ این خانه‌ها ایفا کنند. همچنین، افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت این گنجینه‌ها می‌تواند گامی اساسی در جهت جلوگیری از تخریب آنها باشد. با توجه به تأثیرات مثبت حفظ خانه‌های قدیمی بر توسعه پایدار، اقتصاد محلی و هویت فرهنگی، این موضوع باید به‌عنوان یک اولویت اجتماعی و ملی در نظر گرفته شود.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: تأثیرات اجتماعی و فرهنگی حفاظت از بناهای تاریخی بر روی جامعه است. گاهی یک مرمت ساده یا کف‌سازی می‌تواند نگاه و حضور مردم را در یک منطقه تغییر دهد. این تغییرات نه تنها به بهبود کیفیت زندگی مردم کمک می‌کند بلکه می‌تواند به تقویت پیوندهای اجتماعی و افزایش حس تعلق به مکان نیز منجر شود. با افزایش آگاهی مردم از اهمیت میراث فرهنگی، می‌توان امید داشت که حفاظت از این بناها به عنوان یک وظیفه اجتماعی شناخته شود.

در نهایت، حفاظت از خانه‌های تاریخی و بافت‌های فرهنگی به عنوان یک ضرورت اجتماعی و فرهنگی باید مورد توجه قرار گیرد. این بناها نه تنها نمایانگر تاریخ و فرهنگ یک جامعه هستند، بلکه می‌توانند به عنوان منابع اقتصادی و جاذبه‌های گردشگری نیز عمل کنند.

برای تحقق این هدف، نیاز به همکاری و همیاری همه نهادها و افراد جامعه وجود دارد. از دستگاه‌های دولتی گرفته تا مالکان و مردم، همه باید در راستای حفظ و نگهداری این گنجینه‌های فرهنگی تلاش کنند تا بتوانیم هویت تاریخی و فرهنگی خود را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

انتهای پیام