به گزارش ایسنا، فرهیختگان نوشت: یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی که امروزه شهرهای بزرگ با آن روبه‌رو هستند، مدیریت زباله‌ها و کاهش تولید آن است. اگر بدانید تهرانی‌ها روزانه به طور میانگین نزدیک‌به ۸ هزار تن یعنی اندازه وزن ۱۵ هواپیمای غول‌پیکر ایرباس A۳۸۰ زباله تولید می‌کنند، شاید خواندن این گزارش و چرایی پرداختن به آن برایتان توجیه بیشتری داشته باشد. جالب است بدانید سهم هر نفر از این میزان زباله چیزی حدود ۷۰۰ گرم است. یعنی یک خانواده ۴ نفره در روز نزدیک‌به ۳ کیلوگرم زباله تولید می‌کنند. شاید این عدد چندان زیاد نباشد اما از وقتی یادمان است در دوره‌های مختلف، شهرداری‌ها به ما گوشزد کرده‌اند که زباله‌های خود را ساعت ۹ شب بیرون بگذاریم. توصیه‌ای که تقریباً هیچ‌کدام ما آن را جدی نگرفته‌ایم اما در بسیاری از شهرهای دنیا این یکی از وظایف مهم شهروندی است و عمل نکردن به آن جریمه‌های سنگینی دارد. حالا در این گزارش می‌خواهیم به همین مقایسه بپردازیم و ببینیم چه می‌شود که جمع‌آوری زباله در برخی شهرها تبدیل به بحران شده و در برخی دیگر تنها یک فرایند عادی شهری تلقی می‌شود. 
طبق گزارش‌ها، تهران با جمعیتی حدود ۹ میلیون نفر، روزانه حدود ۸۰۰۰ تن زباله تولید می‌کند که معادل تولید زباله به ازای هر فرد تقریباً ۶۶۷ گرم است. این میزان زباله شامل زباله‌های خانگی، تجاری و صنعتی است. نیویورک، با جمعیتی حدود ۸.۲ میلیون نفر، روزانه حدود ۲۵۰۰۰ تن زباله شهری تولید می‌کند. لندن که جمعیتی مشابه تهران دارد، روزانه حدود ۷۰۰۰ تن زباله تولید می‌کند. سئول با بیش از ۹ میلیون نفر جمعیت روزانه ۹۴۰۰ تن زباله تولید می‌کند و مسکو با جمعیت ۱۳ میلیونی، عدد ۹۵۰۰ تن زباله در روز را ثبت کرده است. همان‌طور که می‌بینید در خیلی از شهرها با جمعیتی نزدیک به شهر تهران، اوضاع بدتر یا شاید شبیه به تهران است اما ظاهراً تفاوت‌هایی در سیستم‌های مدیریت پسماند، فرهنگ مصرف و همکاری شهروندان وجود دارد. 
در تهران، جمع‌آوری زباله به‌طور کلی توسط شهرداری انجام می‌شود. زباله‌ها از در خانه‌ها جمع‌آوری شده و به ایستگاه‌های موقت انتقال می‌یابند تا در نهایت به سایت‌های دفن زباله منتقل شوند. در مقایسه با تهران، بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا سیستم‌های پیشرفته‌تری برای جمع‌آوری و مدیریت زباله دارند. به‌عنوان مثال، در نیویورک، علاوه بر جمع‌آوری زباله‌های خانگی، برنامه‌های جداسازی زباله‌ها برای بازیافت و کمپوست نیز وجود دارد که به کاهش زباله‌های دفنی کمک می‌کند. در لندن، علاوه بر جمع‌آوری زباله‌های خانگی، طرح‌های بازیافت گسترده‌ای اجرا می‌شود. زباله‌ها به‌طور جداگانه برای بازیافت پلاستیک، کاغذ، فلزات و کمپوست جمع‌آوری می‌شوند. سئول یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های مدیریت زباله در جهان را دارد و زباله‌ها به‌طور منظم جمع‌آوری می‌شوند و یک سیستم جمع‌آوری هوشمند و کارآمد برای کاهش زباله‌های دفنی و بازیافت زباله‌ها وجود دارد و شهروندان موظف به تفکیک زباله‌های‌تر و خشک هستند. 
به نظر می‌رسد در تهران و به طور کلی شهرهای ایران، تمامی وظایف در مدیریت زباله به عهده شهرداری‌هاست. شهرداری مسئولیت جمع‌آوری، انتقال و دفن زباله‌ها را بر عهده دارد و به‌تازگی برنامه‌هایی برای تفکیک زباله از مبدأ و افزایش آگاهی عمومی با نام نوماند هم شروع کرده است. این درحالی است که در بسیاری از شهرها، شهروندان حضور پررنگی در زمینه مدیریت زباله دارند. در نیویورک هر خانه و کسب‌وکار موظف است زباله‌های خود را به‌طور صحیح تفکیک کند تا برای بازیافت یا کمپوست ارسال شوند. در لندن، علاوه بر نظارت دقیق شهرداری بر جمع‌آوری و مدیریت زباله، شهروندان به‌طور فعال در فرایند تفکیک زباله‌ها مشارکت دارند و آموزش‌های مستمر و برنامه‌های تشویقی باعث شده که سطح آگاهی عمومی در مورد مدیریت زباله بسیار بالا باشد. در سئول شهرداری مسئولیت جمع‌آوری زباله‌ها و مدیریت ایستگاه‌های تفکیک است. این شهر همچنین برنامه‌های آموزشی زیادی برای شهروندان جهت تفکیک زباله‌ها دارد و شهروندان موظف به تفکیک دقیق زباله‌های خود هستند. 

بر سر زباله‌ها چه می‌آید؟ 
زباله‌ها در سراسر جهان سرنوشت متفاوتی دارند. سرنوشت آن‌ها بسته به زیرساخت‌ها و سیاست‌های هر شهر در نهایت به دفن، سوزانده شدن یا بازیافت می‌رسد. در تهران طبق آخرین آمار از سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، از حدود ۸۰۰۰ تن زباله روزانه، تنها از سرنوشت ۲۷۹۰ تن آن مطلع هستیم. ۷۰ تا ۸۰ درصد از این میزان یعنی ۱۹۸۸ تن در روز دفن می‌شود و تنها حدود ۱۵ درصد از زباله‌ها یعنی ۶۰۰ تن در روز بازیافت می‌شوند که این درصد نسبت به استانداردهای جهانی بسیار پایین است و کمتر از ۵ درصد آن یعنی ۱۱ تن سوزانده می‌شود که همین میزان هم می‌تواند تأثیر زیادی بر آلودگی هوای تهران بگذارد. در نیویورک، بیش از ۵۰ درصد از زباله‌ها دفن می‌شود. البته درصد دفن زباله‌ها در این شهر طی سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده اما هنوز هم این روش غالب است. نیویورک در زمینه بازیافت به‌طور جدی سرمایه‌گذاری کرده و حدود ۳۰ درصد از زباله‌های این شهر بازیافت می‌شود. درصد سوزاندن زباله‌ها در این شهر نیز نسبتاً بالاست و حدود ۲۰ درصد از زباله‌ها به‌وسیله سوزاندن پردازش می‌شود که البته این فرایند در کارخانه‌های ویژه سوزاندن زباله انجام می‌شود و انرژی تولید می‌کند. لندن در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری دفن زباله‌ها را کاهش داده و به کمتر از ۱۰ درصد رسانده و بازیافت زباله را در رأس کار خود قرار داده و توانسته حدود ۴۰ درصد از زباله‌ها را بازیافت کند. سوزاندن زباله‌ها در لندن یکی از روش‌های رایج مدیریت زباله است. تقریباً ۵۰ درصد از زباله‌ها به‌وسیله سوزاندن از بین ‌می‌روند و این فرایند در مراکز ویژه‌ای انجام می‌شود که به تولید انرژی از زباله‌ها کمک می‌کند. در سئول، درصد زباله‌هایی که دفن می‌شوند، به شدت کاهش یافته و این میزان به کمتر از ۱۰ درصد می‌رسد. سئول یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های بازیافت را دارد و حدود ۶۰ درصد از زباله‌ها در این شهر بازیافت می‌شوند و حدود ۳۰ درصد از زباله‌ها در این شهر به وسیله سوزاندن مدیریت می‌شوند. در ریاض و همین‌طور جاکارتا بخش عمده‌ای از زباله‌ها یعنی ۷۰ الی ۸۰ درصد زباله‌ها دفن می‌شوند. در این دو شهر بازیافت هنوز در مراحل ابتدایی است و تنها حدود ۱۰ درصد از زباله‌ها بازیافت می‌شوند و حدود ۵ درصد از زباله‌ها سوزانده می‌شوند. با مقایسه شهرها می‌توان به این نتیجه رسید که هرچقدر کشور پیشرفته‌تر، دفن زباله کمتر و سیستم‌های بازیافت آن بیشتر است. 

تفکیک زباله به زور تنبیه 
تجربه نشان داده است در فرهنگ‌سازی برخی قوانین و عادات، تشویق یا حتی گاهی زور و تنبیه جواب می‌دهد. شهرهای مختلف دنیا برای بهبود مدیریت زباله‌های خانگی، از ترکیب روش‌های تشویقی و تنبیهی استفاده می‌کنند. مثلاً در لندن برنامه‌هایی دارند که در ازای تفکیک زباله‌ها، امتیاز یا تخفیف در قبوض به شهروندان ارائه می‌شود. کمپین‌هایی برای توزیع کیسه‌های رایگان بازیافت برگزار می‌شود و خدمات رایگان برای جمع‌آوری زباله‌های حجیم یا خطرناک در نظر می‌گیرند. همچنین اگر شهروندان زباله‌های خود را تفکیک نکنند، ممکن است با جریمه مالی مواجه شوند. این جریمه‌ها از ۶۰ پوند تا چند صد پوند متغیر است. در نیویورک برنامه‌هایی مانند NYC Compost Project به شهروندانی که زباله‌های ارگانیک خود را به مراکز خاص تحویل دهند، تخفیفات یا کوپن‌های خرید ارائه می‌دهد. نیویورک از سال ۲۰۲۰، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف را محدود کرده و برای تخطی از این قانون جریمه مالی تعیین کرده است. همچنین شهروندانی که زباله‌های تفکیک نشده یا بیش از حد معمول تولید کنند، باید هزینه بیشتری به شهرداری پرداخت کنند.
یکی از جالب‌ترین طرح‌ها در مکزیکوسیتی انجام می‌شود؛ در آنجا بازارهایی وجود دارد که شهروندان می‌توانند زباله‌های قابل بازیافت خود را با محصولات کشاورزی محلی مبادله کنند. در سئول شهروندان باید زباله‌های خود را در کیسه‌های ویژه‌ای که از شهرداری خریداری می‌کنند، دور بیندازند. هزینه این کیسه‌ها بر اساس حجم زباله است. این طرح به کاهش تولید زباله و تشویق به تفکیک کمک کرده است. در برخی محله‌های جاکارتا، مردم می‌توانند زباله‌های قابل بازیافت خود را به ایستگاه‌های بازیافت تحویل دهند و در ازای آن خدمات بانکی یا کالاهای مصرفی دریافت کنند. در ریاض افرادی که در برنامه‌های بازیافت مشارکت کنند، مشوق‌هایی مانند تخفیف در قبوض آب یا برق دریافت می‌کنند. برای تخلیه زباله‌های حجیم مانند لوازم خانگی، شهروندان باید با شهرداری هماهنگ کنند و تخطی از این قانون جریمه‌های سنگین دارد. 

تهران در زمینه مدیریت پسماند چه کرده؟ 
پسماند در تهران یک معضل همیشگی بوده و شهرداری تهران همواره با مجموعه اقداماتی که انجام می‌دهد در پی ساماندهی این معضل است. در سال‌های اخیر اقداماتی مثل تجهیز و خریداری ماشین‌آلات رفت و روب شهری، راه‌اندازی سامانه هوشمند کنترل ناوگان رفت و روب بزرگراهی و شهری، شروع ساخت فاز اول شهرک بازیافت و پیگیری راه‌اندازی زباله‌سوز ۶ هزار تنی در مجتمع دفع و پردازش آرادکوه، آغاز پروژه استحصال گاز متان، راه‌اندازی پروژه کارخانه دوم بازیافت سنگ و نخاله، راه‌اندازی تصفیه خانه شیرابه، احداث فاز دوم کارخانه بازیافت نخاله‌های ساختمانی و عمرانی، مقابله مستمر با پدیده زباله‌گردی و مافیای زباله، پلمب مراکز نگهداری غیرمجاز ضایعات، نوسازی مخازن زباله و افزایش تعداد آن به ۴۹۰۹۷ مخزن، راه‌اندازی نرم‌افزار نوماند برای تفکیک زباله از مبدأ و راه‌اندازی کمپین‌های مختلف در حوزه آموزش تفکیک از مبدأ، نظارت مستمر بر رفت و روب شهری و خالی کردن مخازن سه بار در روز انجام شده که اقدامات مؤثر و چشمگیری است، اما در مقابل حجم عظیم زباله‌های تولید شده، آنچنان به چشم نمی‌آید. در این میان مافیای زباله هم کار را سخت‌تر می‌کند. مافیای زباله با گردش مالی ۳ هزار میلیارد تومانی در سال، درآمدهای ماهانه ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان را به زباله‌گردها پیشنهاد می‌دهد و همین باعث شده مقابله با این مافیا بسیار سخت باشد. شهرداری از سال گذشته با تغییر در ساختار واگذاری خدمات به بخش خصوصی و تجمیع آن قدم‌هایی برای کاهش این معضل برداشته است. برخورد با حدود ۷۲۷۰ نفر در سطح مناطق ۲۲‌گانه، توقیف ۷۲۶ دستگاه خودرو، تعطیلی ۱۵۲ باب مراکز غیرمجاز، جمع‌آوری ۲۴۲۶ چرخ‌دستی از مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با این مافیای بزرگ انجام شده است. مجموعه این اقدامات حرکتی با شیب مثبت در مسیر ساماندهی مدیریت پسماند را نشان می‌دهد، اما درنهایت موفقیت در کاهش تولید زباله و مدیریت آن نیازمند همکاری مشترک بین شهرداری و شهروندان است. آموزش، امکانات مناسب، سیاست‌های تشویقی و استفاده از تجربیات و متدهای کشورهای موفق دنیا از جمله ابزارهایی است که می‌تواند این مسیر را هموار کند. در کنار این‌ها خود ما هم می‌توانیم به کاهش تولید زباله و جمع‌آوری و بازیافت بهتر آن هم کمک کنیم. برای مثال می‌توانیم با تفکیک زباله‌ها و بیرون گذاشتن آن‌ها در ساعت ۹ شب باعث شویم تعداد دفعات جمع‌آوری زباله و در نتیجه هزینه این کار کاهش پیدا کند و همچنین چهره شهر هم در روزها خالی از زباله باشد. 

*بازنشر مطالب دیگر رسانه‌ها در ایسنا به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می‌باشد.

انتهای پیام