محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود در صحن علنی مجلس، با اشاره به بحران مدیریت پسماند در کشور، از اصفهان به‌عنوان نمونه‌ای موفق یاد کرد و گفت: «به‌ جز شهر اصفهان که با مدیریت درست، تفکیک پسماند از مبدأ انجام می‌شود و حداقل دفن زباله را دارد، در بقیه کشور دچار بحران هستیم. آلودگی خاک، آب و هوا ریشه در حوزه پسماند دارد. ما فقط مشکل مدیریتی داریم.» این اظهارنظر نشان‌دهنده اهمیت توجه به تجربه‌های موفق در مدیریت پسماند است، به‌ویژه در کلان‌شهری مانند اصفهان که با چالش‌های زیست‌محیطی و جمعیتی متعددی روبه‌رو است.

اصفهان از دیرباز با اجرای برنامه‌های نوآورانه در زمینه مدیریت پسماند، توانسته است گام‌های بزرگی در این حوزه بردارد. این شهر با بیش از ۴۰ سال تجربه در پردازش پسماند، از حدود ۱۵ سال گذشته اقدام به آموزش عمومی در زمینه تفکیک پسماند از مبدأ کرده است. استقبال گسترده شهروندان، به‌ویژه به‌دلیل فرهنگ بالای مشارکت اجتماعی و حس تعلق آن‌ها به شهرشان، نقش کلیدی در موفقیت این طرح‌ها داشته است.

یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه، سرمایه‌گذاری ۴,۰۰۰ میلیارد تومانی شهرداری اصفهان برای احداث کارخانه زباله‌سوز است. این کارخانه علاوه بر کاهش حجم زباله‌های دفن‌شده، به جلوگیری از آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی نیز کمک می‌کند. همچنین، با راه‌اندازی این کارخانه، زباله‌ها به انرژی تبدیل شده و در راستای توسعه پایدار و حفظ محیط‌زیست از آن‌ها بهره‌برداری می‌شود. در کنار این، هوشمندسازی مدیریت پسماند نیز یکی از ابتکارات مهم اصفهان به‌شمار می‌رود. استفاده از فناوری‌های نوین و نرم‌افزارهای تخصصی، به بهینه‌سازی روند جمع‌آوری زباله، کاهش هزینه‌ها و افزایش مشارکت شهروندان کمک کرده است. این اقدامات، اصفهان را به‌سوی دستیابی به «پسماند صفر» سوق می‌دهد و به الگویی برای سایر شهرهای کشور تبدیل کرده است. تجربه موفق اصفهان در مدیریت پسماند نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی درست، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و افزایش آگاهی عمومی، می‌توان به‌طور مؤثری بحران پسماند را کنترل کرد. این تجربه می‌تواند چراغ راهی برای سایر کلان‌شهرهای کشور باشد که با معضلات زیست‌محیطی مشابه دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در همین راستا با مهدی بقایی، معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

مدیریت تفکیک پسماند از مبدأ در اصفهان که باعث طرح آن از سوی رئیس مجلس شد، حاصل چه فرآیندها و برنامه‌ریزی‌هایی است؟ 

چند نکته قابل توجه وجود دارد؛ مورد اول اینکه اصفهان مدیرانی دوراندیش دارد، به‌طور مثال زمانی که سایر شهرها به‌منظور مدیریت پسماند تولیدی تنها به دنبال دفن پسماند بودند، اصفهان در سال ۶۵ با همکاری کشور سوئیس کارخانه پردازش پسماند را تأسیس و کود کمپوست تولید کرد. همچنین این کلان‌شهر برای اولین بار در کشور از پسماند، گاز تولید کرد.

از دیگر تفاوت‌های مدیریت پسماند در اصفهان و سایر شهرها می‌توان به این موضوع اشاره کرد که اولین بار در اصفهان جمع‌آوری پسماند یک شب در میان انجام شد و اینگونه جمع‌آوری در سایر شهرها جزو نقاط منفی قلمداد می‌شد و برایشان عجیب بود، زیرا در شهرهای دیگر، پسماند در طول روز و توسط پاک‌بان‌ها جمع‌آوری می‌شود، همچنین زمانی که در تهران و به دنبال آن دیگر شهرها به قراردادن سطل‌های مکانیزه در محلات روی می‌آورند، این کار توسط مدیریت شهری اصفهان تایید و عملی نشد و می‌بینیم که در حال حاضر یکی از معضلات شهرها همین سطل‌های مکانیزه است؛ از دلایل شکست این طرح می‌توان به اینکه نقطه‌ای که به‌عنوان جایگاه پسماند در نظر گرفته شد، محلی برای تجمع میزان زیادی پسماند بود. همچنین به‌طور کلی طرح این موضوع که به شهروند اعلام شود که پسماند تولیدی خود را در هر زمانی می‌تواند در محل مخصوص بگذارد، در دنیا اصولی و تایید شده نیست و زمان‌بندی کردن و قانون گذاشتن برای نظم شهری و کیفیت موضوعات شهری بسیار موثرتر خواهد بود.

 مورد دیگر که موجب سرآمد بودن اصفهان در زمینه تفکیک پسماند می‌شود، بحث فرهنگ‌سازی است. در این راستا و در سال ۸۳ فعالیتی به نام کمیته فرهنگ شهروندی را آغاز کردیم و در سال ۹۰ با همکاری جهاد دانشگاهی واحد اصفهان، تحقیقی انجام شد که طبق این تحقیق ضریب نفوذپذیری کمیته شهروندی ۹ دهم برآورد شد که این ضریب برای یک کار فرهنگی در کشور اصلاً سابقه نداشت. به‌طور کلی می‌توان گفت فرهنگ‌سازی‌ نیاز به گذشت زمان و صبوری دارد تا به نتیجه مطلوب برسد، به‌طور مثال زمانی که در سال ۸۸ موضوع تفکیک پسماند تر و خشک مطرح شد، برای بسیاری از افراد نامانوس بود، اما به مرور این موضوع در شهر جا افتاد و این کمیته در تمام شهرهای کشور اجرایی شد. یکی از مواردی که در اصفهان بسیار به آن اعتقاد داریم و نقطه تفاوت این کلان‌شهر با شهرهای دیگر است، همین فرهنگ‌سازی است که می‌دانیم برای جواب‌دهی بهتر نیاز به گفت‌وگوی بیشتر با شهروندان و اختصاص زمان کافی در این باره داریم. به‌عنوان مثال در گذشته تنها روی موضوع تفکیک پسماند تر و خشک مانور داده می‌شد، اما در یکی دو سال اخیر، در مورد جداسازی پسماند تر در حال فرهنگ‌سازی و آموزش شهروندان هستیم، همچون خشکاله که از پوست میوه‌ها تهیه می‌شود که در حال حاضر ارزش آن کیلویی ۱۰ هزار تومان است یا تفاله چای که بعد از خشک شدن ارزش زیادی پیدا می‌کند و در حال حاضر هر کیلوگرم تفاله چای خشک حدود ۵۰ هزار تومان ارزش دارد. البته این خشک کردن به حذف شیرابه و مشکلات مربوط به آن کمک بسیار زیادی می‌کند و به دلیل اینکه پسماندهای تر نیز از یک جنس نیستند ارزش آن‌ها پس از تفکیک بیشتر از زمانی است که به‌عنوان کود استفاده شوند. در نتیجه اگر این جداسازی‌ها توسط شهروندان انجام شود، تکنولوژی‌هایی مورد استفاده ارزشمندتر خواهد بود.

دلیل دیگری که میزان دفن زباله در اصفهان را کم کرده و از این نظر نیز شاخص در نظر گرفته می‌شود، رویکرد پژوهشی و اجرایی نبودن صرف سازمان مدیریت پسماند است. به‌عنوان مثال با وجود مشکلات اقتصادی، اولین دستگاه پیرولیز ۱۰ تنی به‌صورت تستی در شهر اصفهان ساخته و شروع به کار کرد، همچنین برای اولین بار در کشور، اصفهان به تکنولوژی ساخت دستگاه هاضم ۷۰۰ کیلویی و RDF دست پیدا کرد که تمام این موارد توسط تیم جوان و خوش فکری که به‌طور دائم این مسائل را بررسی می‌کنند، انجام شد. تدوین یک برنامه دوراندیش برای سال ۱۴۱۰ با هدف رسیدن به «پسماند صفر» از دیگر برنامه‌های اصفهان در زمینه پسماند است که در تلاش هستیم بتوانیم این برنامه را حتی زودتر از موعد اعلام شده، در یکی دو سال آینده اجرایی کنیم و باید بتوانیم تمام پسماند تولیدی را به ماده تبدیل و بعد از آن به انرژی مبدل کنیم و در بدترین حالت به دفن پسماند روی بیاوریم، البته اولویت طبق هرم مدیریت پسماند، کاهش تولید پسماند است. در مورد کاهش تولید پسماند تحقیقات زیادی در دنیا انجام و راهکارهایی مطرح شده است، به‌طور مثال هر چقدر تعداد دفعات مراجعه و جمع‌آوری پسماند از در خانه‌ها کمتر یا جمع‌آوری به‌صورت مکانیزه و هوشمند باشد، تولید پسماند کمتر می‌شود. بسیاری از کشورها در کنار تاسیس کارخانه هاضم روی فرهنگ‌سازی نیز کار کردند، در حال حاضر با فرهنگ‌سازی تولید پسماند بسیار کم شده است، به‌طوریکه مجبور هستند از کشورهای دیگر پسماند بخرند تا بتوانند تکنولوژی هاضم را به دلیل سودآور بودن همچنان حفظ کنند. در شهر اصفهان نیز این امکان وجود دارد که با اجرای برنامه‌های فرهنگ‌سازی به پسماند صفر برسیم.

 میزان تولید روزانه پسماند در اصفهان چقدر است؟

در شهر اصفهان و به‌صورت روزانه ۱۰۰ تن پسماند خشک از شهروندان تحویل گرفته می‌شود، سه هزار تن پسماند نخاله ساختمانی جمع‌آوری و ۱۰۰۰ تن پسماند تر نیز هر شب از درب منازل جمع‌آوری می‌شود. از این میزان پسماند تر، حدود ۵۵۰ تن آن مواد آلی همچون پوست میوه است که به‌طور تقریبی از آن در طول روز حدود ۲۰۰ تن کود کمپوست به دست می‌آید و این کود هم در فضای سبز و کشاورزی اصفهان استفاده و هم به دلیل کیفیت خوب به دیگر شهرها ارسال می‌شود.

۵۰ تن دیگر از پسماند تر، شیرابه و حدود ۳۰ تن آن منسوجاتی همچون پارچه و ۳۰ تن دیگر نیز سلولزی است و حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ تن نیز قابل بازیافت نیست، البته این اختلاف ۵۰ تن به‌خاطر این است که گاهی در کارخانه می‌توانیم۵۰ تن آن را جدا و از آن استفاده کنیم. از ۱۰۰۰ تن پسماند باید ۳۰۰ تن پسماند خشک باشد، اما شهروندان تنها ۱۰۰ تن را به شهرداری تحویل می‌دهند، مابقی آن یا بازیافت غیر رسمی یا آن دو درصدی است که وارد کارخانه پردازش پسماند می‌شود و باید تلاش بیشتری کنیم تا میزان تحویل پسماند به شهرداری بیشتر تحویل داده شود و با استفاده از تکنولوژی‌، انواع پسماند به‌صورت درستی مدیریت شود.

در رابطه با مدیریت پسماند در شهر اصفهان چه تکنولوژی‌هایی در حال استفاده هستند؟

تکنولوژی‌های زیادی همچون هاضم ۳۰۰ تنی که برای پسماندهای مواد آلی استفاده می‌شود(پسماند تر داخل یک فضای تونل مانند ریخته و با آب ترکیب، به واسطه فعل و انفعالات و حضور باکتری‌ها گاز تولید و در نهایت پس از تصفیه برق تولید می‌شود) که این فرایند و تکنولوژی اواخر سال جاری یا اوایل سال آینده در اصفهان کلنگ‌زنی خواهد شد، البته در تهران قبلا این فرایند انجام شده، اما به دلایل مشکلاتی به مرحله اجرا نرسیده است. یکی دیگر از این تکنولوژی‌ها زباله‌سوز است. با سوزاندن پسماندهای خشک که ارزش حرارتی بالایی دارد نیز گاز تولید، پس از تصفیه، برق تولید، با وجود فیلترهای پیشرفته، موارد مضر جداسازی و حذف و برای هر کیلوگرم یک هزینه‌ای داده می‌شود و برق تولیدی متعلق به بخش خصوصی خواهد بود، البته به علت وجود فیلترهای پیشرفته این فرایند موجب آلودگی هوا نخواهد شد. استفاده از RDF(سوخت حاصل از زباله) ۱۵۰ تنی نیز تکنولوژی دیگری است که در دنیا استفاده می‌شود. در این تکنولوژی پس از خشک کردن و پودر کردن پسماند خشک، سوختی به‌دست می‌آید که می‌توان از آن در کارخانه سیمان به‌عنوان جایگزین گاز، گازوئیل یا مازوت استفاده کرد. این تکنولوژی در مرحله تحویل زمین و قرارداد آن امضا شده است. یکی دیگر از تکنولوژی‌های مدیریت پسماند، پیرولیز است که درواقع سوختن در خلأ اتفاق می‌افتد. زمانی که پسماندهای بر پایه نفت همچون پلاستیک‌ها در خلأ سوزانده می‌شود، چهار ماده شامل آب، ماده سوختنی(مانند گازوئیل)، کربن بلک(یک کربنی که کاملا جامد پودری است) و گاز از آن به‌دست می‌آید که هر چهار محصول تولیدی، ارزشمند است. گاز می‌تواند مجدد برای سوخت پیرولیز استفاده شود، گازوئیل و کربن ارزشمند است و به‌فروش می‌رسد.

در رابطه با پیرولیز دو کار در اصفهان انجام شده است؛ اول اینکه یک پیرولیز۱۰ تنی با سرمایه‌گذاری بنیاد برکت به‌صورت آزمایشی ساخته و در حال فعالیت است که البته اگر نتوانند گازوئیل تولیدی را صادر کنند این فرایند شاید مقرون به صرفه نباشد، همچنین یک پیرولیز دیگر برای لاستیک‌ها استفاده شده که این فرایند در سایر شهرهای کشور نیز وجود دارد. سال گذشته طی هفت تا هشت ماه میزان زیادی لاستیک سوزانده و تبدیل به گازوئیل شد. یک زباله‌سوز پزشکی نیز با سرمایه‌گذاری خارجی کار شده که در حال آماده‌سازی و اجرا است و از آنجایی که شهرداری وظیفه‌ای برای جمع‌آوری پسماند پزشکی ندارد، حدود یک سال است دفن پسماند پزشکی انجام نمی‌شود و کمکی که در این راستا شهرداری اصفهان توانسته انجام دهد، قراردادن زباله سوز در داخل کارخانه است. تکنولوژی تصفیه شیرابه پسماند نیز سال گذشته افتتاح شد و در حال فعالیت است.

برای پسماند ساختمانی نیز یک کارخانه با ظرفیت ۱۸۰۰ تن کلنگ‌زنی شده که در مرحله ساخت و اجرا است. برای هاضم ۶۰۰ تنی و زباله‌سوز ۳۰۰ تنی نیز یک فراخوان شناسایی شرکت‌ها چند ماه گذشته با ساتبا زده شده است و یک فراخوان مناقصه بین چهار شرکت برای زباله‌سوز و هاضم قرار است برگزار شود. تمام این تکنولوژی‌ها همکاری با بخش خصوصی است و در صدد این هستیم با استفاده از این فرایندها و تکنولوژی‌ها تمام پسماند تولیدی را در اصفهان به‌طور صحیح مدیریت کنیم. لندفیل جدیدی نیز در حال ساخت و مناقصه آن برگزار شده است که تا زمان راه افتادن این کارخانه‌ها که حداقل چهار سال طول می‌کشد از این لندفیل‌ها استفاده خواهد شد، همچنین این احتمال وجود دارد که در زمان‌هایی نیاز به لندفیل داشته باشیم، البته باید اشاره کنم که دفن علمی و استفاده از گاز آن خود نیز یکی از تکنولوژی‌ها است.

هزینه جمع‌آوری و دفع پسماند چه میزان است و اینکه چه میزان آن توسط مردم و عوارض پرداخت می‌شود؟

در بودجه ۱۴۰۳ میزان ۱۰۰۰ میلیارد برای نظافت و جمع‌آوری تعیین شده که بخش زیادی از آن برای نظافت بود و برای سال آینده بودجه‌ای معادل تقریبا ۱۵۰۰ میلیارد در نظر گرفته شده است، از این میزان حدود سی میلیارد توسط مردم و از طریق عوارض پرداخت می‌شود و در مجموع تکنولوژی‌های پسماند در حال حاضر سودآور نیست. زباله خشکی که از مردم خریداری می‌شود، سوخته نمی‌شود و تبدیل می‌شود. به همین دلیل بدترین حالت این است که زباله‌ها را بسوزانیم و تولید انرژی کنیم. به‌عنوان مثال وقتی پت که جزو پسماند خشک است، جداسازی شود ارزش آن حدود ۱۸ هزار تومان برای هر کیلوگرم است، اگر آن را بسوزانیم و برق از آن به‌دست آوریم در نهایت کیلویی هشت تومان می‌توانیم از آن درآمد داشته باشیم، مگر اینکه ارزش برق و قیمت خرید آن بسیار بالا برود و بتوانیم بگوییم که مقرون به صرفه است. پس هر چه این پسماند جدا و تبدیل شود، ارزش بیشتری دارد.

میزان بازیافت غیر رسمی چقدر است و آیا اقداماتی در زمینه مقابله با آن انجام می‌شود؟

خرید و فروش پسماند غیر قانونی است و مقابله‌هایی در این مورد در حال انجام است. در رابطه با بازیافت غیر رسمی چند فرایند شامل ساماندهی، مقابله و برخورد با انبارها در دستور کار است. گروه‌هایی از بعضی شهرها یا از داخل اصفهان هستند که کارشان جمع‌آوری پسماند است. برای ساماندهی، این گروه‌ها را با پیمانکار شهرداری مرتبط کردیم تا جمع‌آوری پسماند به‌صورت رسمی و با کد و در محدوده تعیین شده انجام و تحویل پیمانکار مورد اعتماد شهرداری شود و با آن‌هایی که وارد این جریان و روند تعیین شده نشوند باید برخورد کرد. مورد اساسی، انبارهای ضایعات است که این انبارها، معضلی هم برای بهداشت شهر و هم از نظر مسائل و هنجارهای اجتماعی هستند و شهرداری برخورد شدیدی با این انبارها دارد و تاکید داریم که این انبارها جمع شود، زیرا گاهی موجب ایجاد آتش‌سوزی و گاهی جای دیگری استفاده خواهند شد. برای ساماندهی این موضوع یک شهرک بازیافت در کنار کارخانه پردازش پسماند در حال احداث است که به هر کدام از این انبارها یک غرفه و محدوده اختصاص داده خواهد شد، وجود این کارخانه در کنار کارخانه پردازش و صنایع تبدیلی موجب کم شدن هزینه حمل می‌شود. پس از آن، پسماند خشک طی یک سیستم هدایت شده و توسط پیمانکار از منازل یا از ایستگاه جمع‌آوری می‌شود و برای تبدیل و بازیافت به کارگاه‌های مورد اطمینان شهرداری می‌رود. در تلاشیم انبارهای غیرقانونی بسته شود و اگر کسی مایل به انبارداری ضایعات است در این شهرک مستقر شود. فاز یک این کارخانه انجام و برای فاز دو مناقصه انجام شده است و سال آینده این طرح تکمیل خواهد شد. این موارد از جمله فعالیت‌هایی است که شهرداری می‌تواند به‌منظور سامان‌دهی به همراه برخورد قانونی در رابطه با انبارهای ضایعات انجام دهد، علاوه بر آن در کنار این فعالیت، جمع‌آوری هوشمند نیز جزو اقدامات شهرداری است، یعنی اصپاک به‌عنوان یک نرم‌افزار می‌تواند برای جمع‌آوری انواع پسماند به کمک شهر بیاید. اصپاک یک نرم‌افزار هوشمند است که یکی از طرح‌های آن اختصاص یک میلیارد و چهارصد تومان بیمه است و طرح‌های مختلف دیگری مانند تحویل پول یا امکان استفاده از تفریحات و اتوبوس نیز در دست اقدام است و امیدواریم به‌زودی بهتر و کامل‌تر در موضوع پسماندهای تر و ساختمانی نیز به جهت اینکه در حال حاضر یکی از معضلات شهرداری و مردم جمع‌آوری پسماند و نخاله‌های ساختمانی است، ورود کند. در حال حاضر روزهای جمعه پوست میوه جدا شده از در منزل شهروندان و طی اعلام آن‌ها توسط اصپاک جمع‌آوری می‌شود و در تلاش هستیم با فرهنگ‌سازی و آموزش، تفکیک پسماند تر بهتر و بیشتر انجام شود و حتی روزهای جمع‌آوری را افزایش دهیم. این قبیل فعالیت‌ها و به سمت هوشمند شدن رفتن باعث می‌شود که پله‌پله به سمت کاهش تولید پسماند برویم.

قراردادن زباله خارج از نوبت چه عواقبی برای فرد دارد؟

در قانون مدیریت پسماند مسیر و روند برخورد با این تخلف تعریف شده است به این صورت که ابتدا تذکر داده می‌شود و در مرحله بعد اگر مجدد تکرار شود علیه آن فرد شکایتی انجام خواهد شد و در شرایطی حتی برای فرد توسط دادگاه جریمه‌ای نیز تعیین خواهد شد و اگر پسماند در منزل شهروند نباشد، یعنی در کوچه ببینیم برچسبی مبنی‌بر اینکه این زباله خارج از نوبت است و جمع‌آوری نمی‌شود روی کیسه نوشته می‌شود، زیرا اگر جمع‌آوری شود، این کار به‌طور مستمر انجام شود، باعث ازدیاد پسماند در آن محدوده خواهد شد، در صورتی که بدانیم این زباله مربوط به کدام خانه است(بعضی اوقات کیسه زباله توسط نیروهای جمع‌آوری باز می‌شود تا شاید مشخص شود مربوط به کدام خانه است) تذکر و اخطار دقیقا به همان خانه داده می‌شود.

در رابطه با مکان‌های مخروبه‌ای که در سطح شهر وجود دارد یا یکسری فضاهایی که زیر نظر خود شهرداری پسماند به‌طور موقت در آنجا دپو می‌شود، چه اقداماتی انجام می‌شود؟

در این موارد چند معضل داریم از جمله اینکه زمین‌های بایری وجود دارد همچون کنار پارک‌ها، زمین‌های بایر یا کنار یک تیرچراغ برق که به‌صورت ایستگاه زباله شده است و شهروندان هر زمانی در آن محل زباله می‌گذارند و این جمع آوری مستمر باعث این می‌شود که مدام این کار تکرار شود. شهرداری هزار نقطه مبنی‌بر همین موارد را شناسایی کرده است و حتی در بعضی از مناطق دوربین گذاشته شده که با دوربین کنترل بهتری توانستیم انجام دهیم. طبق اعلام سازمان آتش‌نشانی، نیمی از حریق‌ها در محل‌هایی است که ضایعات جمع شده، طبق ماده ۱۱۰ این مخروبه‌ها باید بلوک زده شود و هزینه آن از خود شهروند گرفته می‌شود، البته فضاها و مخروبه‌های بسته نیز یکی دیگر از این معضلات است که محل ازدیاد پسماند می‌شود و موجب آزار شهروندان و همسایه‌ها می‌شود، البته شهرداری چند نقطه در سطح شهر را به‌عنوان جاساز و محل نگهداری موقت پسماند برای پیمانکاران شهرداری در نظر گرفته است که تعداد آن‌ها زیاد نیست، در تمام سال اتفاق نمی‌افتد و مدت زمان نگهداری بسیار کم است، اما اگر پیمانکاری تخلفی کند و زباله در آن محل دپو شود با آن برخورد خواهد شد، به‌عنوان مثال در منطقه ۸ این مشکل پیش آمد که پیمانکار جریمه شد.

انتهای پیام