بررسی و رویکردهای مختلف اقتصاد دانش بنیان مفهومی تاثیرگذار در افزایش تاب‌آوری ملی و توسعه پایدار در ایران و کشورهای دیگر است. اقتصاد دانش بنیان تنها مرتبط با حوزه فناوری پیشرفته نیست و عامل اصلی رسیدن به اقتصاد دانش بنیان، علاوه بر فناوری‌های پیشرفته توجه به نوآوری است که محور افزایش بهره‌وری فعالیت اقتصادی و افزایش رقابت‌پذیری است و می‌تواند فعالیت‌های بسیاری شامل فعالیت با فناوری کم و متوسط را هم شامل شود. همچنین، هماهنگی و وحدت بین افراد و البته سیاستگذاران دولتی در سطوح عالی می‌تواند در ارتباط با تحقق اقتصاد دانش بنیان در سطح ملی بسیار مهم باشد. توسعه اقتصادی مبتنی بر دانش، فرصتی برای کشورهای در حال توسعه و ازجمله ایران است.

بر اساس نتایج ارائه شده در مقاله «نقش شرکت‌های دانش بنیان در رشد و توسعه اقتصادی کشور»، شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در اقتصاد کشورهای در حال توسعه دارند، نوآوری و کارآفرینی در این شرکت‌ها عامل مهمی برای توسعه پایدار آنها محسوب می‌شود و در بیشتر کشورهای توسعه یافته جهان، سیاست‌های مرتبط با حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط برای افزایش رشد، درآمد و اشتغال و البته کاهش فقر از اولویت‌های اقتصادی اجتماعی مهم دولت‌ها به شمار می‌رود. مهمترین ویژگی این بنگاه‌های کوچک و متوسط، انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات بازار و محیط و به نتیجه رسیدن سریع فعالیت و ابتکار افراد در این بنگاه‌هاست.

اقتصاد دانش بنیان چه اقتصادی است؟

اقتصادی که به صورت مستقیم با تولید، توزیع و استفاده از دانش و اطلاعات بنیان شده باشد را اقتصاد دانش بنیان می‌نامیم. اقتصاد دانش بنیان برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ عنوان شد و منظور اقتصادی بود که بر پایه تولید، اشاعه و استفاده از دانش و اطلاعات است. کشورهای بسیاری برای ورود به اقتصاد دانش بنیان برنامه‌ریزی کردند؛ انگلستان در سال ۱۹۹۸ به عنوان کشور توسعه یافته وارد اقتصاد دانش بنیان شد و گذار به اقتصاد دانش بنیان در ایران از سال ۱۳۸۹ شروع شده است. بر اساس نتایج مقاله «بررسی تطبیقی اقتصاد دانش بنیان در چند کشور منتخب و ارائه پیشنهادهایی برای ایران»، اگرچه اقتصاد ایران وابستگی به منابع طبیعی را کاهش داده است اما همچنان اقتصاد آن متکی به نفت است. کاهش بلندمدت تراز تجاری و تلاطم‌های درآمدی در کنار عوامل سیاسی و اجتماعی، سیاست‌گذاری اقتصادی کشو را به سمت دانش بنیان شدن سوق می‌دهد.

نمونه‌هایی از دانش‌بنیان‌ها

شناخت تغییرات به‌عنوان فرصت‌های جهانی برای برنامه‌ریزی سیاستی بسیار حائز اهمیت و آموزش به‌عنوان پایه اصلی در اقتصاد دانش بنیان مطرح است.

فنلاند

فنلاند توانسته با اقتصاد مبتنی بر کشاورزی در دهه ۱۹۵۰ به یکی از اقتصادهای برتر دانش بنیان دنیا تبدیل شود و به عنوان اقتصادی کوچک و دانش بنیان با چالش‌های بسیاری در این زمینه مواجه است و رقابت جهانی و اقتصاد نوظهور از مهمترین مشکلات این کشور و از نقاط قوت در اقتصاد دانش بنیان فنلاند تعهد دولت به سیاست‌های بلندمدت است.

هند

مهمترین نکته در اقتصاد دانش بنیان، یافتن و حفظ نقطه تعادل مناسب در سرمایه‌گذاری و اجرای سیاست‌های بین حوزه‌های علمی و پژوهشی و نوآورانه است. کشور هند نیز برای گذار به اقتصاد دانش بنیان از موارد مختلفی استفاده کرد و کارگر مسلط به زبان انگلیسی، ساختار دموکراتیک با عملکرد مناسب، بازار داخلی وسیع و خلق دانش و شبکه سازی را مورد توجه قرار داد. یکی از توانمندی‌های این کشور در گذار به اقتصاد دانش بنیان توسعه بخش فناوری و ارتباطات توانمند در سال‌های اخیر بود که این کشور را به یکی از تامین‌کنندگان نرم‌افزار در جهان معرفی کرده است.

ترکیه

جنبه دیگری از اقتصاد دانش بنیان ترکیه است که از سرمایه‌گذاری خارجی استفاده می‌کند.

مهمترین موضوع در حوزه اقتصاد دانش بنیان این است که این اقتصاد مختص به حوزه فناوری‌های پیشرفته نیست و مهمترین موضوع توجه به نوآوری به‌عنوان محور افزایش بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی و افزایش رقابت‌پذیری است. برای رسیدن به اقتصادی رقابت‌پذیر و دانش بنیان درک این موضوع مهم است که راهبرد توسعه اقتصاد دانش بنیان در هر کشور مختص به خود آن کشور است که با توجه به توانمندی‌های آن طبقه‌بندی می‌شود. دانش بنیان شدن اقتصاد با گسترش رقابت‌پذیری همراه است. سیاست هماهنگ توسعه اقتصاد دانش بنیان و توسعه صنعتی در کشور فنلاند به خوبی مشاهده شده است.

درس آموخته‌های ایران از کشورهای دیگر

هند اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامپروری دارد و ایران مبتنی بر منابع طبیعی است. هند دارای اقتصادی بسته و ایران اقتصادی مقاومتی است. پدیده فرار مغزها و مالکیت گسترده دولتی و توجه به انقلاب دانش به منظور بهبود عملکرد اقتصادی در هند و ایران مشاهده شده است.

پیشنهاداتی که در این زمینه ارائه شده است شامل توسعه بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه بومی فناوری و ثبات اقتصاد کلان، ایجاد زمینه پرورش و حفظ نیروی متخصص و ایجاد مزیت‌های بومی نوآورانه در بهبود بهره‌وری کشاورزی و صنعت است.

این موارد برای کشور فنلاند و ایران هم انجام شده است. اقتصاد فنلاند مبتنی بر نوآوری است و تجربه توسعه دیرتر از رقبا را دارد و ایران در حال توسعه است. این کشور با بحران اقتصادی فروپاشی شوروی مواجه شده و ایران با بحران تحریم‌ها مواجه است.

پیشنهادات سیاسی مرتبط این است که باز نمودن اقتصاد برای حضور در بازارهای جهانی، تاکید بر اقتصادهای خرد برای ارتقای رقابت‌پذیری ملی، تدوین دستورالعمل برای رشد اقتصادی مبتنی بر آی سی تی  و ساماندهی نظام ملی نوآوری و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و موسسات تحصیلات تکمیلی است.

گسترش همکاری بین‌المللی در راستای توسعه اقتصادی، عملکرد نهادی برای تبدیل شدن به اقتصادی دانش بنیان و نیاز به عبور از بحران‌های مالی از وجوه تشابه اقتصاد ایران و ترکیه در زمینه اقتصادهای دانش بنیان است و یکپارچگی ترکیه با اتحادیه اروپا و اقتصاد جهانی، بازبودن اقتصاد، بهبودهایی در محیط کسب وکار و اصلاحات دولتی در شفافیت و مسئولیت‌پذیری از سیاست‌های ارائه شده ترکیه در زمینه اقتصاد دانش بنیان است که می‌توان از آن استفاده کرد.

انتهای پیام