به گزارش ایسنا، افزایش جمعیت و نیاز به تأمین غذای کافی باعث شده است که منابع آب تحت فشار شدیدی قرار گیرند. بسیاری از کشورها، از جمله ایران، با بحران جدی کمبود آب مواجه هستند. ایران، از اوایل قرن ۲۱ به‌عنوان یکی از کشورهایی با کمبود آب شناخته شده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۳۰، منابع آب تجدیدپذیر این کشور به میزان نگران‌کننده‌ای کاهش خواهد یافت. از آنجا که بیش از ۹۰ درصد منابع آب ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، این بخش نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت آب دارد. بنابراین، اهمیت استفاده از روش‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی، یکی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر است.
محصول جو یکی از محصولات استراتژیک در کشاورزی ایران است و مساحت زیادی از اراضی کشاورزی به کشت آن اختصاص دارد. در سال ۱۳۹۹، ایران بیش از دو میلیون هکتار زمین را به کشت جو اختصاص داده و میزان تولید این محصول به بیش از سه میلیون تن رسیده است. با این حال، تولید داخلی هنوز پاسخگوی نیازهای کشور نیست و هر ساله میزان قابل‌توجهی جو وارد می‌شود. بهبود کارآیی در تولید این محصول از طریق بهینه‌سازی مصرف منابع و کاهش اثرات زیست‌محیطی آن، از جمله اقداماتی است که می‌تواند نیاز به واردات را کاهش دهد و پایداری تولید را افزایش دهد.
در همین راستا، آذر شیخ زین‌الدین، استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز، به همراه یکی از همکاران دانشگاهی خود، پژوهشی برای بررسی کارآیی اقتصادی و زیست‌محیطی تولید جو انجام داده‌اند. این محققان، با تمرکز بر کاهش مصرف آب و تحلیل اثرات زیست‌محیطی، به دنبال ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت تولید جو و حفظ منابع آبی کشور هستند.
در این پژوهش، محققان برای بررسی اثرات زیست‌محیطی تولید جو از شاخص ردپای آب استفاده کرده‌اند. ردپای آب، به میزان کل آب مصرف‌شده در مراحل مختلف تولید یک محصول اشاره دارد. این شاخص به سه بخش آب سبز (آب باران)، آب آبی (آب‌های زیرزمینی و سطحی) و آب خاکستری (آب آلوده شده به دلیل استفاده از کودها و سموم) تقسیم می‌شود. محققان با استفاده از اطلاعات هواشناسی ۹۰ ایستگاه در سراسر کشور طی دوره ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹، ردپای آب جو را در ۳۱ استان کشور محاسبه و کارآیی اقتصادی و زیست‌محیطی این محصول را با استفاده از مدل‌های آماری پیچیده برآورد کردند.
نتایج این پژوهش نشان داد که استان‌های مختلف ایران، از نظر میزان مصرف آب در تولید جو تفاوت‌های زیادی دارند. به‌طور میانگین، ۱۲ درصد آب مصرفی در این تولیدات به آب سبز و ۱۴ درصد به آب خاکستری اختصاص دارد. بیشترین میزان آب سبز در استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد و مازندران و کمترین میزان در استان یزد مشاهده شد. در مورد آب آبی نیز، استان ایلام بیشترین میزان و خوزستان کمترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، نتایج نشان داد که استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد، کرمانشاه و کردستان بیشترین کارآیی اقتصادی-زیست‌محیطی را در تولید جو دارند.
یکی از یافته‌های مهم این تحقیق، تأثیر مستقیم تولید ناخالص داخلی سرانه و میزان بارندگی بر کارآیی تولید جو بود. به بیان دیگر، مناطقی که دارای بارندگی بیشتر و اقتصاد پویاتری بودند، کارآیی بالاتری در مصرف آب و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی نشان دادند. از سوی دیگر، استان‌هایی که از کودهای شیمیایی بیشتری استفاده می‌کردند، ردپای آب خاکستری بالاتری داشتند، که این نشان‌دهنده مصرف غیرمؤثر منابع و نیاز به تغییر در روش‌های تولیدی است.
بر اساس این نتایج، پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که برای کاهش اثرات زیست‌محیطی و بهبود کارآیی در تولید جو، روش‌های آبیاری نوین گسترش یابد و از ارقام مقاوم و کودهای سبز استفاده شود. این اقدامات می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی ردپای آب خاکستری و میزان آلودگی را کاهش داده و در عین حال بهره‌وری را افزایش دهد.
این پژوهش اهمیت ویژه‌ای برای سیاست‌گذاران حوزه کشاورزی دارد؛ چرا که نشان می‌دهد با بهبود مدیریت منابع آب و اتخاذ فناوری‌های پیشرفته، می‌توان به پایداری بیشتر در تولید محصولات کشاورزی دست یافت. همچنین، این مطالعه برای استان‌های کم‌کارآیی، مانند ایلام و قم، راهکارهایی عملی برای بهبود وضعیت تولید ارائه کرده است.
در پایان بایستی یادآور شد که این نتایج علمی پژوهشی در فصلنامه «اقتصاد کشاورزی و توسعه» که به موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی وابسته است، منتشر شده و می‌توانند راهنمایی ارزشمند برای تصمیم‌گیران و کشاورزان در جهت مدیریت بهینه منابع آبی باشند.
انتهای پیام
نظرات