به گزارش ایسنا، یکی از دغدغه‌هایی که در مورد هیات‌های مذهبی وجود دارد موضوع مدیریت محتوا هیات‌ها، چگونگی برگزاری درست مراسم‌ها و همچنین برخورد با تخلفاتی است که در برخی هیات‌ها رقم می‌خورد، برای همین منظور سازمان تبلیغات اسلامی سازمانی با عنوان «سازمان هیات و تشکل‌های دینی» را تاسیس کرده است تا بتواند فضای هیات‌ها را در مسیر درستش مدیریت کند.
به همین منظور خبرگزاری ایسنا با دعوت از حجت‌الاسلام والمسلمین مجید باباخانی -رئیس سازمان هیات و تشکل‌های دینی کشور- سوالاتی در خصوص وظایف این سازمان و همچنین مشکلات پیش‌رو هیات‌ها پرسش‌هایی را مطرح کرده است که در ادامه می‌خوانید:
ـ آقای باباخانی موضوع امروز ما نسبت سازمان هیات با مجموعه‌های مردمی در هیات‌ها و عزاداری‌هایی است که برگزار می‌شود. الان ما با مجموعه‌های مردمی به نام هیات در کشور مواجه هستیم که هیچ جای کشور مردمی‌تر از این نهاد وجود ندارد، اما در حدود دو سال است که سازمانی به سازمان هیات و تشکل‌های دینی ایجاد شده است که این را در ذهن تداعی می‌کند که آیا قرار است که این سازمان دخالتی در امور هیات‌ها داشته باشد یا قرار است یک جهت‌گیری یا یک سیاست‌گذاری کلان را برای هیات‌ها برای برگزاری بهتر مراسم‌های خودش داشته باشد؟
درست می‌گویید مجموعه هیات یکی از مردمی‌ترین و داوطلبانه‌ترین نهاد کشور است که تمامی فراز و فرودها آن را مردم از خودشان می‌دانند تا جایی که از زندگی‌شان می‌زنند اما هیات را برپا می‌کنند، در مشکلات متعدد، ایام کرونا، ایام دفاع مقدس و در دوردست ایام رضاشاهی که موانع زیادی برای برپایی مراسم‌ها ایجاد می‌شد اما این هیات بود که برپا می‌شد. لذا هیچ کس نه می‌تواند دخالت کند، نه درست است، نه شدنی است و آن اینکه ما بخواهیم هیات‌ها را دولتی بکنیم و بیاییم فضای آنها را به گونه‌ای ببریم که از فضای داوطلبانه و مردمی‌اش خارج شود، هر کسی این کار را می‌کند یا قدمی برمی‌دارد آگاهانه باشد یا غیرآگاهانه باشد، درواقع به نوعی با فضای فرهنگی کشور دشمنی کرده است، اساساً در عرصه فرهنگ ما باید به سمت این برویم که این موضوعات داوطلبانه و مردمی بشود، اساساً پول دولتی خیلی کم‌خاصیت است چون وقتی دولتی می‌شود آن ابتکارات اتفاق نمی‌افتد، هزینه‌ها زیاد خواهد شد و خیلی چیزهای دیگر.
به د نبال دولتی کردن جریان هیات نیستیم
خدا را شاکریم که در کشور ما این فضا مردمی است. مجموعه سازمان هیات درواقع رسالت حاکمیت و حکمرانی کشور در قبال یک عنصری به نام هیات را قرار است نمایندگی کند، شاید بسیاری از کارهایی که سازمان هیات باید بکند از جنس نکردن‌هاست و محافظت از اینکه دیگران هم کاری را انجام ندهند، یعنی اگر واقعاً کسی در این زیست‌بوم دخالت نکند، اتفاقات خوبی می‌تواند بیافتد، از قضا ورود عناصر مختلف چه در حاکمیت، چه در دولت، عناصری که به هر دلیلی دارای قدرت زیاد هستند.
ما به نوعی نماینده هیات هستیم، سعی می‌کنیم در فضای حاکمیت این نمایندگی را بازی بکنیم و بیاییم از آن چیزی که هیات در بستر تاریخ گذشته به ما رسانده را بتوانیم از آن پاسداری بکنیم.
برای مثال یک مجموعه خصوصی که از نظر مالی خوب است، اینها در یکی از عناصری که در عرصه هیات است ورود و شروع به کمک کردن کردند، این کمکی که انجام می‌دادند به گونه‌ای بود که آن زیست‌بوم را خراب و وابسته می‌کرد، یعنی امکان ندارد پول دولتی نباشد، یک نفر از روی خیرخواهی به موضوعی ورود بکند، چیزی که در موضوع اربعین در بخش ایران، بعضاً اتفاق افتاد، آن فضای مردمی مواکب بعضی جاها خدشه‌دار شد و با رفتن مسئولین و عوض شدن دولت‌ها و تغییر مسئولین اینها هم خدشه‌دار می‌شود. لذا ما خیلی جاها از این پاسداری می‌کنیم، یکی حتی پولش خودش است و می‌خواهد خرج کند، اما اگر دارد در فضای این زیست‌بوم هیات خدشه‌ای وارد می‌کند و آن فضای طبیعی مردمی را دارد به نوعی مخدوش می‌کند ما باید اینجا کمک کنیم و آن را توجیه کنیم و پولش را یک جایی خرج بکند که فضای مردمی خدشه‌دار نشود.
درواقع راهبری زیست‌بوم هیات به کمک خود هیات، می‌خواهد اینجا اتفاق بیافتد. لذا ما شوراهای متعدد داریم که شوراها بزرگان عرصه هیات، موثرین جریان هیات به گونه‌های مختلف در آن حضور دارند، جریانات صنفی را سعی کردیم در حوزه هیات تقویت بکنیم و این اتفاق خوبی است به شرطی که همان ملاحظاتی که به نوعی شما اشاره کردید را ما بتوانیم پیش ببریم.
زبان ما در برخورد با هیات‌های متخلف، نرم و محبت‌آمیز است
ـ اگر هیاتی در این وسط که شما از آن حفاظت می‌کنید از مسیر اصلی هیات فاصله بگیرد، آن وقت قرار است چه اتفاقی برای آن هیات بیافتد؟ یعنی نقش شما این وسط چه خواهد بود؟ بعضاً برخی از مداحان معروف که مراسم دارند، مراسم‌های آنها طوری است که جوانان زیادی را به خودش جذب می‌کند ولی گاهی در محتوا و شکل برگزاری مراسم انحرافاتی در آن اتفاق می‌افتد، آیا سازمان هیات می‌تواند این وسط نقشی را ایفا کند؟
اینجا دو مطلب وجود دارد یکی اینکه ما معتقدیم که اگر زیست‌بوم هیات زنده باشد که زنده است، خوش می‌تواند تنظیم بکند، این اکوسیستم خودش آن چیزی که با فضای کلی آن تناسب ندارد، پس می‌زند، لذا از یک نظر اینکه این زیست‌بوم طبیعی باقی بماند اتفاق مهمی است. مطلب دوم بله یک جاهایی هم درواقع نهادهای صنفی‌ای نیاز دارد، توسط خود هیات‌ها زیست‌بوم باید پیش برود، خود زیست‌بوم هیات بیاید شوراهایی تاسیس و نظارت بکند و فضای حکمرانی در قسمت سلبی خودش را پیش ببرد، با محبت تذکر بدهد، هیات از جنس فرهنگ است، فرهنگ فضای تعیّنی دارد، صرفاً نمی‌شود با سلب یک موضوعی را پیش برد، حتماً بستر فرهنگی آن باید درنظر گرفته شود. لذا این فضای زیست‌بومی را اگر بتوانیم تقویت کنیم، نهادهای صنفی و جریان کثرت در فضای هیات را تقویت بکنیم مثلاً مداحانی که سابقه جدی دارند و با این فضا آشنا هستند، بیایند به جوان‌ترها کمک بکنند، در یک زیست‌بوم طبیعی و ارتباط طبیعی، ناخودآگاه ما به سمت ثواب پیش خواهیم رفت و جلوی خیلی چیزها گرفته خواهد شد.
مشکل این است که جاهایی که دارای جریان مالی جدی هستند،می‌آیند این زیست‌بوم را خراب می‌کنند، یک کارخانه‌داری می‌خواهد مراسم برگزار کند، چون هر کاری بخواهد می‌تواند انجام بدهد، رسانه‌اش هم دارد، امکان دارد این فضا را خراب بکند؛ اینجا خود زیست‌بوم هیات یعنی بعضی از بزرگان و شوراهای صنفی که وجود دارند می‌توانند در اینجا با گفت‌وگو، ارتباط و منطق و بعضاً با یک فرهنگ‌سازی مقاون این فضا را به یک تعادلی برسانند.
ما معتقدیم اگر هیات جریان مهمی در عرصه فرهنگ موثر است که هست، حتماً بیگانگان هم روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، حالا نه از جنس سرمایه‌گذاری‌های مستقیم ولی در این قسمت ورود می‌کنند و اینجا دستگاه امنیتی باید یک جایی از فضای جریان هیاتی صیانت بکند. لذا همه اینها خوب سر جای خودشان قرار بگیرند. با این موضوع که فرهنگ است، ما با فرهنگ طرف هستیم و فرهنگ یک فضای لطیفی دارد و بعضی وقت‌ها ما یک چیزی را آمرانه بخواهیم پیش ببریم، برعکس جواب خواهیم گرفت، این خیلی مهم است. اگر بتوانیم این را متوجه شویم، حتماً کارهای سلبی هم سر جای خودش نیاز پیدا می‌کند.
وقتی گره‌ای با دست باز می‌شود چرا برویم سراغ قیچی؟
ـ در این دو سال مواردی را داشتید که حواشی در هیات یا استانی باشد یا مورد خاصی بوده که بخواهید برخورد امنیتی داشته باشید؟
بله وجود داشته است، عیناً وجود داشته است. ما کاری که می‌کنیم بین دستگاه‌های امنیتی این است که، اولاً دستگاه‌ها متعدد هستند، آنها از تکثر در روش‌ها و راهبردها باید خارج بشوند و به یک راهبردهای روشن برسند، اینها با هم هماهنگ عمل بکنند و با جریان کثرتی و جریان زیست‌بوم هیات ارتباط وثیق داشته باشند، گاهی یک گِره‌ای با دست می‌تواند باز شود و ما نباید این را با قیچی باز کنیم؛ لذا این خیلی مهم است. جریان زیست‌بوم هیات در کلیت خودش جریان زنده‌ای است، جریان سالم و خوداصلاح‌کننده‌ای است. دستگاه امنیتی هم این وسط، با تذکر، کمک و راهنمایی به این میدان دارند کمک می‌کنند، و خیلی کم شده که به نقطه سلبی و جدی وارد شوند. جریان هیات حتماً با جاهای دیگر و عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی دیگر ما قابل قیاس نیست؛ لذا فرهنگی‌ترین بخش عرصه فرهنگی ما یا فاخرترین قسمت فرهنگی ماست.
شما از ورود به هیات می‌بینید که چقدر احترامات وجود دارد، یعنی یک نفر که صاحب جلسه است، چقدر دوست دارد که مخاطب بیاید و به او خدمت بکند، بهترین خدمت را بکند، این آداب در مناسک ما موج می‌زند و این فضای فاخر و برجسته‌ای را ایجاد می‌کند که خیلی از کشورها که با این پدیده روبرو می‌شوند، حتی کشورهای شیعه مثل لبنان که در آنجا جمعیت جدی شیعه وجود دارد، آنها تعجب می‌کنند که چقدر فضای هیات مردمی است! و ما در کشورهای دیگر به این شدت به جز عراق این فضا را نداریم، مگر فضای ایرانی‌ها، یعنی این فضای مردمی، فضای زنده، پرنشاط، مودبانه و فخیم خیلی کم وجود دارد و یک کشور صدها میلیارد دلار بخواهد خرج کند و این فضای اجتماعی را رقم بزند، نمی‌تواند پیش ببرد.
تولید دانش در عرصه هیات ضعیف است
ـ یکی از مهمترین چیزهایی که در فضای هیات وجود دارد، محتوای داخل هیات است، بالاخره الان برخی منتقد هستند که آنچه را که ما امروز در کف خیابان‌ها از جوان‌ها می‌بینیم از موضوع حجاب تا ضدفرهنگ‌ها به خاطر خروجی بد هیات‌هاست، چون هیات بیشتر به سمت کارهای تزیینی و شورخوانی رفته و آن فضای محتوایی خیلی در هیات شکل نمی‌گیرد که طرف بگوید از وقتی داخل هیات رفتم تا وقتی بیرون آمدم یک تفاوتی پیدا کردم. شما به این قائل هستید که در یک دهه گذشته از نظر کیفیت محتوا، هیات‌های ما دچار ضعف شده است؟
به این شکل را قبول ندارم، به این معنا، اینکه این ظرفیت خیلی بالاتری است و می‌تواند در عرصه اجتماعی و فضای ایجابی جامعه بسیار موثرتر باشد حتماً اینطور است و ما در این زمینه نقص‌هایی داریم، اما اینکه مشکلات جامعه را از هیات‌ها بدانیم اینکه اینها خوب عمل نکردند، حتماً اینگونه نیست از قضا آن جاهایی که ما توانستیم ثمرات ببینیم جاهایی است که فضای معنوی هیات‌ها پررنگ بوده است، ما در فضای دولتی، فضاهای نهادی رسمی از جمله سازمان تبلیغات اسلامی نارسایی داریم، هیات‌ها کار خودشان را به نظرم خوب انجام می‌دهند البته باید کمک بکنیم، حتماً به بخش فرهیختگان جریان هیات باید بهای بیشتری داده شود و یک جایی لازم است در تنظیم‌گری‌ها توجه کنیم، تولید دانش در عرصه هیات ضعیف است. حدود ۷۰ الی ۸۰ درصد مردم با جریان هیات روبرو هستند و تجربه جلسات هیات را دارند و می‌دانند چطور باید در مقابل آن عمل کنند. شما یک هیات می‌روید می‌فهمید همه چیز سر جای خودش است، هیات جز منظم‌ترین جاهای فرهنگی ماست و همه چیز سر جای خودش است، زمان خودش بدون هیچ استرسی پیش می‌رود.
تولید دانش برای این پدیده فرهنگی بسیار کم صورت گرفته، تولید دانش به این معنا که مدون و تولید دانش به علم تبدیل شود، در حوزه تشکیلات، موسیقی، معنویت و فضای فرهنگی هیات. ما تولید دانش کم داشتیم، کتاب کم نوشته شده، در صورتی که حتماً می‌شد این صورت بگیرد. اینجا حاکمیت باید بیاید کمک کند، جهت بدهد، از پایان‌نامه‌ها حمایت شود. در سال چقدر پایان‌نامه در مورد مهمانداری هواپیما نوشته می‌شود، یک مهمانداری ساده نیست، نکات و ریزه‌کاری‌هایی دارد. یک هیات به عنوان یک نهاد و پدیده اجتماعی، چقدر ریزه‌کاری دارد؟ هیات در ایران در اوج مشکلات سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی که در ماه‌های گذشته اتفاق افتاد، انتظار داشتید شب اول محرم اینقدر سیاهی زده شود و مراسم برگزار شود؟ اینقدر پرشور باشد؟ شب اول و دوم بعد از این انتخابات پرتلاطم! یک ماه بعد از اینکه رئیس‌جمهور کشور شهید شده و کشور دچار بحران‌های متعددی می‌توانست بشود. دیدیم چقدر جریان هیات جریان عمیقی است، آیا این نیاز به تولید دانش ندارد، نیاز به تجربه‌نگاری ندارد؟ احتیاج به مدون شدن ندارد؟ احتیاج به انتقال به تمدن‌های دیگر و فرهنگ‌های دیگر ندارد که ما چنین پدیده فاخری داریم؟
هیات در تهران مناسکی است و صرفاً مداح‌محور و جلوه‌اش بیشتر است. اما در استان‌ها هیات به معنی نهاد اجتماعی و عنصر فرهنگی بیشتر شناخته می‌شود، فضای هنر، رسانه و تربیت در استان‌ها بسیار زیاد است، هیات در بسیاری از جاهای کشور به عنوان یک نهاد اجتماعی و جایی برای زندگی کردن است
به خاطر غربی بودن علوم انسانی تا چند سال قبل می‌گفتیم کسی در مورد تشکیلات هیات پایان‌نامه کار بکند، بعضی‌ها تمسخر می‌کردند، می‌گفتند مگر هیات تشکیلات دارد!؟ همه جمع می‌شوند یک روضه‌ای خوانده می‌شود! اینطور نیست، ما امروز صرفاً هیات‌های مناسکی نداریم، هیات ما یک نهاد اجتماعی است، شما به استان‌ها بروید و نقش هیات‌ها را مشاهده کنید، هیات در تهران مناسکی است و صرفاً مداح‌محور و جلوه‌اش بیشتر است. اما در استان‌ها هیات به معنی نهاد اجتماعی و عنصر فرهنگی شناخته می‌شود، فضای هنر، رسانه و تربیت در استان‌ها بسیار زیاد است، هیات در بسیاری از جاهای کشور به عنوان یک نهاد اجتماعی و جایی برای زندگی کردن است، اگر این است، نمی‌شود به این نهاد به عنوان یک پدیده اجتماعی پرداخت، پس هیات صرفاً یک مراسم نیست، ولو مراسم هم بود می‌شد به آن پرداخت، فقط مراسم هم درنظر بگیرید، یک مراسمی اینقدر منضبط در یک تیراژ ۸۰، ۹۰ هزارتایی در کشور اجرا می‌شود، این قابل بررسی نیست؟ این اطلاعات بزرگ قابل تحلیل و پایش و تنظیم نیست؟، حتماً است.
هیات‌ها دانش‌آموزی و نوجوانان ما پدیده عجیبی است که بسیار در این اوضاعی که انفجار اطلاعات است، در این دوره‌ای که با بمباران مباحث مختلف، هیجانات مختلف روبرو است. هیات نوجوانان یک نوجوانی را کامل اشباع می‌کند، در حوزه تشکیلات و کارکردهای مختلف و بعد می‌ّبینیم که یک جوانی از این هیات درمی‌آید که بسیاری از شاخصه‌های یک انسان تراز امروز انقلاب اسلامی و جهان را در خودش تجلی می‌بیند. این پدیده در این فضایی که خلاف آب‌ها می‌خواهد شنا بکند، هیات به او کمک می‌کند این کار را انجام بدهد، آیا این پدیده قابل بررسی نیست؟ مثلاً ما در حوزه تولید دانش کم کار کردیم. در گسترش این قله‌ها کم کار کردیم.
چرا رسانه‌ها هیات را صرفا محلی برای عزاداری نشان می‌دهند؟
ذهنیت رسانه نسبت به هیات مهم است، مجموعه ایسنا یک مجموعه ریشه‌داری است و خودش یک پدیده است، خود ایسنا باید به نظرم تجربه‌نگاری شود به عنوان یک پدیده شاید بشود گفت بی‌نظیر در عرصه خبرگزاری‌ها. رسانه از هیات صرفاً مناسک و در مناسک صرفاً عزاداری را جلوه می‌دهد که این اشتباه است، تصویر جامع از هیات این است که یک کارکرد دارد، هیات این نیست که فقط افراد دور هم جمع شوند و گریه کنند! رسانه حتی آن جلوه معرفتی را هم نمی‌تواند خوب نشان بدهد، چون کار سختی است. رسانه معنویت را نمی‌تواند خوب نشان بدهد و در انتقال معنویت، شخص در حالتی که در خانه نشسته و می‌خواهد یک صحنه‌ای را ببیند، نمی‌تواند آن حس را به او منتقل کرد چون رسانه محدودیت دارد. لذا تصویری که از هیات به جامعه مخابره می‌شود، به نسل‌های بعدی هم مخابره خواهد شد و این تصویر ممکن است با آن چیزی که باید باشد فرق کند، در حالی که هیات‌ها می‌توانند پرچمدار بزرگترین اتفاقات جامعه باشند.
روایتی از امام صادق(ع) است که به یکی از اصحاب می‌فرمایند دور هم جمع می‌شوید، ذکر و معارف ما را می‌گویید؟، فیضل می‌گوید بله ما دور هم جمع می‌شویم ذکر فضائل و معارف اهل‌بیت(ع) را می‌گوئیم، حضرت می‌گویند ما این مجالس را دوست داریم، این محبوبیت پیش امام یک معنای معرفتی دارد، حضرت در ادامه می‌گویند حالا که دور هم جمع می‌شوید امر ما را احیا کنید که این امر در لسان علما و مراجع ما به این تلقی شده که بزرگترین کارِ مساله جامعه اسلامی است، امر اهل‌بیت چیست؟ آن مهمترین مساله، این هیات می‌تواند مهمترین مساله باشد که جامعه اسلامی به آن بپردازد که در هر دوره یک چیزی است.
هیات وضع شده که حول این معارف یک جمعی دور هم جمع شوند و بیایند احیای امر بکنند، اگر هیاتی صرفاً عزاداری بود و احیای امر نکرد و سراغ مسائل اصلی جامعه نرفت، آیا آن هیات مطلوب است؟ بله هیات خوب است، انا تلک؟ یُحبا، ما این دوست داریم، همین که دور هم می‌نشینید خوب است اما این وضع شده برای احیا، واَحیا، امر کردند حالا که دور هم جمع می‌شوید یک کار دیگری را هم باید بکنید و آن احیای امر است، آن احیا هم تجلی پیدا می‌کند، حتماً هیاتی که امروز می‌خواهد احیای امر بکند، باید مسلط بر رسانه شود، حتماً باید ابزار رسانه را بشناسد و بتواند از ابزار برای انتقال مفاهیم استفاده بکند نه صرفاً هم در قالب این جلسه، یک جلسه هیات داریم، یک هیات داریم به معنای پدیده اجتماعی، این پدیده اجتماعی تسری و جریان پیدا می‌کند و می‌تواند خیلی از کارها را پیش می‌برد.
بخش دوم این گفت‌وگو به زودی منتشر خواهد شد.
انتهای پیام
نظرات