در فهرست کتاب‌های در دستِ چاپِ انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، کتابی با نام: «مقدّمه‌ای بر شرح مشکلات شاهنامه (ضبط‌ها، معانی و خوانش‌ها)» آمده است که مولّف آن دکتر سجّاد آیدِنلو، شاهنامه‌شناس و استاد دانشگاه پیام نور اورمیّه است.
ایسنا به همین مناسب از آیدِنلو دربارۀ این کتاب پرسیده است که توضیحات این شاهنامه‌شناس در ادامه می‌آید:
«همان‌طور که سرکار و خوانندگان فرهیخته می‌دانید و می‌دانند در متونِ ادبیِ مهمّ ما همچون شاهنامه، دیوان حافظ، مثنوی مولوی، آثار سعدی، دیوان خاقانی و خمسۀ نظامی لغات، ترکیبات، عبارات، مصراع‌ها و بیت‌هایی هست که از نظر ضبطِ اصلی یعنی آنچه شاعر به‌واقع سروده، نحوۀ خوانشِ درست و معنای دقیق، دشوار یا بحث‌برانگیز است. در این میان دیوان حافظ بیش از همۀ آثار ادبی مورد توجّه بوده و کتاب‌هایی- البتّه با تفاوتِ سطح و روشِ علمی- دربارۀ دشواریهای آن نوشته شده است. دربارۀ شاهنامه به رغم تصحیحات بسیار خوب و عالمانه‌ای که انجام و شروحِ مفیدی که نوشته شده است یا در حال نوشته شدن و چاپ هست کتابی که به صورت ویژه به مشکلات آن بپردازد تألیف نشده است. بر همین اساس بنده تصمیم گرفتم این کار را انجام بدهم و مقدّمات کار حدود چهار سال طول کشید. منظور از مقدّمات، استخراجِ بیت‌های نیازمندِ بحث و بررسی از طریق خوانشِ متن شاهنامه با مقابلۀ چند تصحیح و نسخه و مراجعه به مقالات و نوشته‌هایی است که دربارۀ مشکلات شاهنامه نوشته شده.
با بررسیِ مقدّماتیِ حدوداً چهارساله تقریباً هزار و پانصد بیت از کلّ شاهنامه فهرست‌نویسی شد که باید دربارۀ نکات مختلف آن بحث شود. کارِ نگارشِ کتاب از فروردین ماه امسال (۱۴۰۳) آغاز شده است و با روشی که بنده برای نوشتن هر مبحث و مدخل پیش گرفته‌ام اتمام کار که پیش بینی می‌شود پنج یا شش جلد خواهد بود شاید نزدیکِ پانزده سال طول بکشد به همین دلیل با هماهنگی با ناشر محترم و معتبر یعنی انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار قرار بر این شده که کتاب جلد به جلد آماده و چاپ شود و اکنون بنده در حالِ تألیفِ جلد نخست هستم که شاملِ بررسیِ حدودِ دویست بیت یا کمی بیشتر به همراه مقدّمه‌ای دربارۀ سابقه وسیرِ توجّه به موضوع مشکلات شاهنامه خواهد بود. البتّه علاقه‌مندان و محقّقان پیگیر می‌دانند که در سال‌هایی که مقدّمات این کار آماده می‌شد و اکنون که تحریر و تألیف آن آغاز شده است بنده مواردی از این بیت‌ها را در سلسله مقالاتی در مجلّۀ وزین و نامدار بخارا چاپ کرده‌ام و پس از این هم خواهم کرد. عنوان فرعی و ثابتِ این مقالات «طرحِ نمونه‌ای از مشکلاتِ شاهنامه» است امّا هر مقاله نامِ اصلیِ جداگانه‌ای دارد و تا این هنگام (تیر ماهِ ۱۴۰۳) هشت شماره از آنها منتشر شده است.
شاید برای بعضی خوانندگان گرامی این پرسش پیش بیاید که روش کارِ کتاب مقدّمه‌ای بر شرح مشکلات شاهنامه چیست و چگونه است که اتمام آن حدودِ پانزده سال طول خواهد کشید؟ باید عرض کنم که بنده برای نوشتن هر مبحث یا مدخل که به صورت مقاله‌ای کوتاه یا یادداشت است خود را ملزم می‌دانم که به عکسِ همۀ نسخه‌هایی که از شاهنامه در اختیار دارم، همۀ شروح و گزیده‌ای شاهنامه، ترجمۀ عربی بنداری از شاهنامه، همۀ فرهنگ‌های عمومیِ فارسی و فرهنگ‌های تخصّصیِ شاهنامه از گذشته تا دورۀ معاصر، همۀ مقالات، یادداشت‌ها و نوشته‌هایی که دربارۀ هر بیتِ مورد بحث هست (البتّه در حدِّ آگاهی و دسترسِ خودم) و دیگر منابعِ مرتبط با موضوع (مانند متون تاریخی و ادبی و طومارهای نقّالی و غیره) مراجعه بکنم و با دیدن همۀ این مآخذ و یادداشت‌برداری از آنها و سپس جستجو در پیکره‌های زبانیِ مختلف، مطلبِ مربوط به هر بیت را بنویسم و نظر و پیشنهاد خودم را طرح بکنم. این روش- که اصطلاحاً استقصای تام یا تقریباً تام در مآخذ نامیده می‌شود و شیوۀ درست و علمیِ کار پژوهشی است- بسیار دشوار، حوصله‌سوز و زمانبر است و به همین دلیل کارِ تألیف کتاب طولانی خواهد شد. ضمن اینکه نمونه‌هایی از روش کار بنده در همان سلسله مقالاتِ «طرحِ نمونه‌ای از مشکلات شاهنامه» در مجلّۀ بخارا- که عرض کردم- دیده می‌شود.
تفاوت این کتاب با شرح/ شروح شاهنامه این است که در شرح به همه یا بیشترِ بیت‌های متن، آن هم غالباً با اختصار پرداخته می‌شود امّا در شرح مشکلات فقط به بیت‌هایی که نکته و دشواری خاصّی دارد توجّه می‌شود آن هم با تفصیل و مراجعات و استناداتی بیش از کتاب‌های شرح. از این روی و چنانکه اشاره شد در این کتاب فقط حدودِ هزار و پانصد بیت از تقریباً پنجاه هزار بیت شاهنامه طرح و بررسی خواهد شد.
شاهنامه- و برخی دیگر از متونِ ادبیِ مهمِّ ما- چنان ژرف و نکته‌دار است که حلِّ دشواری‌ها و شرحِ ظرایف و دقایق آنها همّتی بلند، کوششی طولانی و دانش و تتبعی گسترده به همراه اتّخاذِ روشِ کاملاً علمیِ درست می‌خواهد و بر همین اساس است که بنده کتاب خودم را «مقدّمه‌ای» بر شرح مشکلات شاهنامه نامیده‌ام چون معتقدم این کار مقدّمه و پیش‌درآمدی برای طرحِ دشواری‌ها و پیشنهادهایی برای روشن کردنشان است و باید با نقد و نظرِ محقّقان و منتقدان کاملتر و پیراسته‌تر گردد و به مقصود نهایی که «شرح و حلِّ کامل یا تقریباً کاملِِ مشکلاتِ شاهنامه» است برسد.
انتهای پیام
نظرات