پیراهنی در عرش برافراشته می‌شود. پاره پاره و خونین. نه! این فقط یک پیراهن نیست؛ پرچم است. پرچمی سرخ از خون حسین (ع) که مظلومیتش را فریاد می‌زند و مردی در این عالم به چشم می‌بیند، صبح و شام می‌گرید از این ماتم و غمش بغضی می‌شود در گلوی ما. راز محرم همین است. عزای حسین (ع) و غم صاحب عزای حسین (ع).
نام ماه محرم برای مسلمانان و به‌خصوص شیعیان تداعی‌کننده ماتم و مصیبتی است که بر اباعبدالله‌الحسین (ع) و خاندان و یاران ایشان وارد شده است. هنوز هم پس از گذشت ۱۳۸۴ سال از شهادت امام حسین (ع) و یاران مظلومش در دشت کربلا، وقتی به ایام محرم نزدیک می‌شویم، جای جای ایران اسلامی، کوی و برزن رخت سیاه بر تن می‌کند، گویی تازه خبر شهادت حسین (ع) و یاران باوفایش در شهرها پیچیده است، چرا که غم و ماتم مظلومیت ایشان همچنان زنده بوده و داغ دل مسلمانان هر روز تازه‌تر از گذشته می‌شود.
نام ماه محرم برای مسلمانان و به‌خصوص شیعیان یادآور و تداعی‌کننده ماتم و مصیبت اباعبدالله‌الحسین (ع) و خاندان پاک و مطهر ایشان است. از همان روز شهادت حسین (ع) تاکنون، عزاداری‌ها، به‌خصوص در ایام ماه محرم و صفر با رسوم و سنت‌های خاص در سراسر ایران برگزار شده است و این عزاداری‌ها تنها یک مراسم ساده برای ابراز ماتم و اندوه نیست چون حرکتی است در راه زنده نگاه داشتن دین مبین اسلام و در راس آن مذهب شیعه.
طبق روایات، نخستین کسانی‌که در سوگ آل‌الله اشک ریختند، اهل‌بیت (ع) ایشان و قوم بنی‌هاشم بودند. در روایات آمده است که پس از فرو افتادن حسین (ع) از روی اسب، اسب تیرخورده و زخمی ایشان به سمت خیمه‌ها بازگشت و اهل‌بیت (ع) آن حضرت با شنیدن صدای نعل اسب، سراسیمه از خیمه‌ها بیرون آمده و به گریه و زاری پرداختند.
پس از رسیدن اهل‌بیت حسین (ع) به کوفه، اسرا دوباره به عزاداری پرداختند و امام سجاد (ع)، حضرت زینب (س)، در مجالس مختلف خطبه‌هایی ایراد کرده و از مظلومیت خاندان خود گفتند و عزداری کردند. در چهلمین روز شهادت اباعبدالله‌الحسین (ع) و یاران ایشان، زمانی که اسرا به مدینه بازمی‌گشتند، برای زیارت قبور شهدا به کربلا رفته و آن جا «جابربن عبدالله‌انصاری» و تعدادی از افراد قبیله بنی‌هاشم را مشاهده کردند که آن‌ها هم برای زیارت و هم عزاداری به آنجا آمده بودند. اولین عزاداری در مدینه نیز توسط «ام سلمه»، همسر پیامبر (ص) برگزار شد و بعد از رسیدن کاروان اهل‌بیت و امام سجاد (ع) نیز دوباره عزاداری بزرگی به‌پا شد و امام سجاد (ع) مصائب کربلا را برای مردم شرح داده و مردم در سوگ این مصیبت عظیم گریستند.
سنت عزاداری بر اباعبدالله (ع) در ایام محرم، سنتی دیرینه است که پیشینه آن به تاریخ پس از شهادت امام حسین (ع) در تاریخ ۶۱ هجری بازمی‌گردد. این سنت برگرفته از سیره عترت است و نشان می‌دهد عزاداری بر سید و سالار شهیدان ریشه در وحی دارد.
ریان بن شبیب می‌گوید روز اول ماه محرم خدمت امام رضا (ع) رسیدم. به من فرمود: ای پسر شبیب روزهای؟ گفتم نه. فرمود: این روزی ست که زکریا به درگاه پروردگارش دعا کرد و گفت:
ربّ هبْ لی منْ لدنْک ذرّیّةً طیّبةً إنّک سمیع الدّعاء (اشاره به آل‌عمران ۳۸)؛ پروردگارا به من ببخش از نزد خود نژاد پاکی؛ زیرا تو شنوای دعایی.
و هو قائمٌ یصلّی فی الْمحْراب أنّ اللّه یبشّرک بیحْیی (اشاره به آل‌عمران ۳۹)؛ خدا برایش اجابت کرد و به ملائک دستور داد ندا کردند زکریا را که در محراب ایستاده بود که خدا تو را به یحیی بشارت می‌دهد؛ هر که این روز را روزه بدارد، سپس دعا به درگاه خدا کند، خدا مستجاب کند، چنان‌که برای زکریا مستجاب کرد.
پایتخت شور و شعور حسینی؛ میزبان عزاداران اباعبدالله‌الحسین (ع)
در گذر تاریخ، از شهادت امام حسین (ع) و یاران‌شان تا به امروز در ایران شاهد برپایی آیین‌های مختلف عزاداری به شکل و آداب خاصی هستیم. در این بین مردم استان زنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و چه بسا پیشرو مردم ایران اسلامی در این وادی قدم گذاشته‌اند، به طوری که امروز مدال افتخار «پایتخت شور و شعور حسینی» بر سینه‌شان نقش بسته است.
ارادت زنجانی‌ها به آستان اهل‌بیت (ع) به ویژه امام حسین (ع) بر هیچ‌کس پوشیده نیست و در روزهای ماه محرم شهر زنجان به پایتخت شور و شعور حسینی تبدیل می‌شود. از کودک سه ساله تا پیرمرد ۱۰۰ ساله در ایام محرم به هر طریق، ارادت خود را به این آستان نشان داده و از هیچ تلاشی در راه اشاعه فرهنگ عاشورایی فروگذار نیستند.
ماه محرم، زنجانی‌ها با اعلان عزای امام حسین (ع) در قالب مراسم طشت‌گذاری آغاز شده و در مناطق مختلف استان پرچم عزا برافراشته می‌شود. پوشش مردم از زن و مرد و پیر و جوان همه جامه سیاه است، تا جایی که بین فقیر و غنی تفاوتی احساس نمی‌شود و یک‌رنگی و یک‌دلی در ماه محرم بین زنجانی‌ها موج می‌زند.
کودکان خردسال در هر کوی و برزن با چادرهای مشکی بلااستفاده مادران خود چادرها و خیمه‌های عزای حسین (ع) را برپا کرده و با مساعدت اهالی محل در طول ماه محرم در خیمه‌ها علاوه بر عزاداری نذری نیز پخش می‌کنند که شامل شربت و پخت حلوای نذری است.
دسته عزاداری حسینیه اعظم
مسجد حسینیه اعظم زنجان، دومین قربانگاه مسلمانان، در جنوب شهر زنجان قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین مراکز سوگواری امام حسین (ع) در ماه محرم است. هر سال در عصر روز هشتم محرم، دسته‌های عزاداری در این حسینیه برپا می‌شود و خیل عظیمی از عاشقان اهل‌بیت (ع) را برای عزاداری راهی این حسینیه می‌کند.
از دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع عزاداری امام حسین (ع) در ایران یاد می‌شود که به یاد و احترام برادر بزگوار سیدالشهدا (ع)، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) برگزار می‌شود و این روز در تقویم سوگواری محرم زنجان «یوم‌الابوالفضل و یوم‌العباس» نامیده شده است که بیش از ۲۰۰ هزار عزادار از جای جای ایران اسلامی و سایر کشورها حضور دارند.
این است شعار مردم حاضر در دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان در یوم‌العباس «یل یاتار طوفان یاتار یاتماز حسینین پرچمی».
دسته عزاداری زینبیه اعظم
مسجد زینبیه اعظم زنجان محل تجمع عاشقان خاندان عصمت و طهارت و مشتاقان حقیقت است، آنانی که همه ساله روز یازدهم محرم در قالب دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان، زیر بیرق‌های رنگی این مسجد گردهم می‌آیند تا بر مصیبت زینب کبری (س) دخت علی مرتضی (ع) بگریند و پیام قیام کربلا را که نسل به نسل، سینه به سینه نقل شده را بر خیابان‌های این شهر فریاد کنند.
این است شعار مردم حاضر در دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان در یوم‌الزینب «محرمین گلدی آقا، آدین دوشوب دیللره».
نذورات زنجانی‌ها
سفره حضرت رقیه (س) ساده‌ترین سفره و سفره حضرت ابوالفضل (ع) مفصل‌ترین سفره‌ای است که برگزار می‌شود اما با توجه به نوع سفره، خوراکی‌های مختلفی در آن چیده می‌شود. در سفره فاطمه زهرا نان، سبزی و حلوا و در زنجان با دویمج و قویماق از مهمانان پذیرایی می‌شود اما آش رشته و آجیل مشکل‌گشا جزو محتویات اصلی سفره حضرت ابوالفضل (ع) است و سفره حضرت رقیه (س) که ساده‌تر از همه است با نان، پنیر، خرما و سبزی آراسته می‌شود و میوه و شیرینی جزو پذیرایی این همه سفره‌ها است. دویمج خوراک مخصوصی است که در زنجان مرسوم بوده و در روضه حضرت فاطمه زهرا (س) پخش می‌شود. همچنین در روز شهادت امام سجاد (ع) آش زین‌العابدین مرسوم است که برای شفای بیماران پخت می‌شود.
برپایی تعزیه عزاداری در زنجان
مراسم تعزیه‌خوانی همه ساله در ایام محرم و صفر به پاسداشت شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در دشت کربلا، در اقصی نقاط شهرستان زنجان که مشهورترین آن تعزیه‌خوانی در شهر ارمغانخانه و شهر سلطانیه برگزار می‌شود.
قدمت و تاریخچه این مراسم به‌طور دقیق در دست نیست با توجه به یادداشت‌های سفرنامه‌های منتشر شده اشاره به خاطرات ناصرالدین شاه در سفر به شهر سلطانیه و دیدن مراسم تعزیه‌خوانی قدمت آن‌را در استان به ۴۰۰ سال پیش می‌توان نسبت داد. یکی از بارزه‌های این مراسم در استان زنجان اجرای آن به زبان ترکی و حضور زنان در آن است.
در کشور ما این مراسم را به مذهب آل‌بویه نسبت می‌دهند و در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری اباعبدالله (ع) و بزرگداشت خاندان پیامبر (ص) می‌نمودند که به تدریج تعزیه در دوره ناصرالدین شاه به اوج خود رسید که بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند.
تعزیه پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد و در دورانی در اماکن باز یا سربسته تکایا و حسینیه ها به اجرا درمی‌آمد؛ که معروف‌ترین این تکایا تکیه دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و با مشارکت دوست‌علی خان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴ هجری‌قمری ساخته شد.
در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تعزیه در ۳۰۰ مکان مشخص برپا می‌شود، نخستین سوگواری بعد از واقعه عاشورا از سوی گواهان عینی واقعه کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند. در واقع از هنگامی که قافله اسرا به طرف شام حرکت کرده، برخی شبیه‌خوانی و تعزیه را برای تماشای عینی واقعه کربلا به یزید نسبت داده که عاملان واقعه کربلا خواسته بود تا اعمال زشتی را که مرتکب شده‌اند را به نمایش دربیاورند.
طبق پژوهش‌هایی که انجام شده، این تعزیه بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد؛ بر همین اساس نیز در سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث معنوی کشور ثبت ملی شده است. گروه‌هایی هستند که نسل اندر نسل این نمایش را اجرا می‌کنند و از گذشته، این هنر به افراد به ارث رسیده و دارای نسخه‌های خطی ویژه منطقه و تعزیه زنجان است و در سال‌های اخیر هم اجرا می‌شود.
در روز عاشورا نیز در همه خانه‌ها به روی مهمانان حسینی گشوده بوده و ساکنان آن منطقه با اصرار افراد را به خانه‌های خود دعوت می‌کنند تا از این رهگذر توشه‌ای برای آخرت جمع کرده و ارادت خویش را به آستان اهل‌بیت (ع) بیان می‌کنند.
نقش پیکار تو، در صحنه تاریخ جهان؛ می‌درخشد، چو فروغ سحر از ساحل شب.
انتهای پیام
نظرات