محمدحسین محمدپور در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص کتاب «زیارت در ادیان»، اظهار کرد: همانطور که می‌دانیم سفر زیارتی جایگاه مهمی در همه ادیان دارد و زیارت تلاشی برای حضور در مکانی که کانون فیض قدسی دین تلقی می‌شود، است و زائر با حضور در این مکان تجلی امر قدسی را بیش از هر جای دیگری در وجود خویش احساس می‌کند.
وی افزود: یک پیرو آیین هندو چه بسا به بنارس بار سفر بندد و مانند هزاران همسفر خویش در آب مقدس جوشان از چشمه‌های رود گَنگ خود را شست‌وشو دهد. آنگاه برخی از منتره‌های (یکی از مفاهیم دین زرتشت) از پیش تعیین شده را زمزمه کند و گرد حرم‌هایی نیز بگردد.
وی اضافه کرد: بودائیان برای دیدن ردپای بودا به کوه آدم در سریلانکا سفر می‌کنند. مسیحیان و یهودیان با همین انگیزه از جای پای آدم ابوالبشر در اورشلیم سراغ می‌گیرند و هندوها نیز ردپایی در کوه را اثر شیوا می‌شناسند.
مترجم کتاب «زیارت در ادیان» بیان کرد: یک مسلمان شیعه مذهب به زیارت بارگاه امامان معصوم خود رهسپار می‌شود و در مکان‌های زیارتی طواف می‌کند، گاه منتره و ذکر می‌خوانند و حتی گاهی غسل و طهارت نیز می‌کنند. در محافل زیارت‌پژوهی دنیا جامعه‌شناسان، مردم‌شناسان، روان‌شناسان، اقتصاددانان هر کدام با رویکرد و روش آکادمیک خود به سراغ تحلیل مقوله زیارت رفته‌اند و ربط و پیوند آن را با پدیده‌های اجتماعی، اقتصادی و روانی بررسی کرده‌اند.
وی تصریح کرد: به همین منظور و بر مبنای اهمیتی که پدیده زیارت در میان پیروان ادیان گوناگون دارد، تصمیم گرفتم مقاله‌هایی را در این خصوص از زبان انگلیسی گزینش کنم و به فارسی برگردانم که حاصل آن مجموعه مقالاتی با عنوان «زیارت در ادیان» که بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی آن را منتشر و روانه بازار نشر کرده است نیز، شد.
محمدپور عنوان کرد: در این مجموعه مقالات که در ۲ بخش کلی «زیارت در ادیان ابراهیمی» و «زیارت در ادیان غیر ابراهیمی» تنظیم شده، ۱۳ مقاله گزینش و به زبان فارسی ترجمه شده است. در فرآیند گزینش مقاله‌ها به مفهوم زیارت در ادیان، آیین‌ها و مناسک مربوط به زیارت، زیارتگاه‌ها، پیوند میان زیارت و مقوله گردشگری، رویکردهای روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، سیر تحول قداست‌یافتگی یک مکان زیارتی، مطالعه کمی و کیفی زیارت با استفاده از مشاهده و مصاحبه با زائران و نیز رهیافت تطبیقی و مقایسه‌ای نظر داشته‌ام.
وی با بیان اینکه بخش اول این مجموعه مقالات، ۸ مقاله را در برمی‌گیرد و بخش دوم آن شامل ۵ مقاله علمی است، خاطرنشان کرد: «اورا لیمور» در نخستین مقاله از این مجموعه با عنوان «سهیم شدن در فضای قدسی؛ مکان‌های مقدس یهودیان، مسیحیان و مسلمانان در اورشلیم» با توجه به سنخ‌شناسی بنجامین کِدار در مورد انواع سهیم‌شدن‌ها در فضای قدسی به معرفی و بررسی مقبره داوود نبی بر فراز کوه صهیون و مقبره حُلده نبیه، پلاژیای قدیس یا رابعه عَدَویه بر روی کوه زیتون واقع در اورشلیم پرداخته است.
این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد ادامه داد: او پس از توصیف مفصل این دو مکان و ویژگی‌های آن‌ها، کوشیده است مقایسه‌ای میان آن‌ها برقرار سازد و تفاوت‌های چشمگیر و حتی مبالغه‌آمیز را در سبک و سرشت سهیم‌شدنی که ارائه می‌کنند، برای خواننده روشن کند. وی در پایان مقاله به این نتیجه رسیده است که این ۲ مقبره دو دسته‌بندی بسیار متفاوت از مکان مقدس را ارائه می‌کند که به نیازهای اصناف گوناگونی از زائران پاسخ می‌دهد.
وی اظهار کرد: احترام و هیبت در پیشگاه شکوه دور از دسترس و ملوکانه پدر مسیحا در نقطه مقابل آغوش صمیمی شخصیت محبوب و حمایت‌گر قدیس بالای کوه زیتون موضع الهیاتی نظام‌مندی که جز مجادله و بگومگو ارمغان دیگری ندارد، در نقطه مقابل عملی دینی که به نیازهای ضروری مؤمنان پاسخ می‌دهد و سهیم‌شدن و مشارکت را میسر می‌سازد.
محمدپور افزود: «کارلا سیلوا و همکاران او» در دومین مقاله با عنوان «انگیزه‌های دیدار از اورشلیم، سانتیاگو دِ کامپوستلا و فاتیما به عنوان مقاصد مقدس؛ رهیافتی نسلی» با رویکردی جامع‌نگر و چندرشته‌ای به تحلیل و بررسی انگیزه گردشگرانی که از این ۳ مکان زیارتی یاد شده دیدن می‌کنند نیز پرداخته است.
وی گفت: در این پژوهش زائران یا گردشگران ۳ مکان مقدس فاتیما در پرتغال، سانتیاگو دِ کامپوستلا در اسپانیا و اورشلیم در رژیم اشغالگر اسرائیل به صورت میدانی مطالعه و بررسی شده‌اند. در این مطالعه میدانی ۶۳۳ گردشگر از ادیان مختلف که در حال بازدید از این مکان‌های نمادین بودند و به کودکان نسل انفجار جمعیت، نسل ایکس و نسل وای تعلق داشتند، بررسی شده‌اند.
این مترجم کتاب «زیارت در ادیان» بیان کرد: نتایج بررسی از وجود معیاری چندبعدی حکایت دارد که ۳ نوع انگیزه ایمان، غنای فردی و شغل و حرفه را برای دیدار از مکان‌های مقدس به عنوان مقاصد گردشگری کنار هم می‌نشاند. اما به دلیل تفاوتی که میان نسل انفجار جمعیت، نسل ایکس و نسل وای وجود دارد، اهمیت و معنای هر کدام از آن انگیزه‌ها برای گردشگرانی که از این مکان‌ها دیدن می‌کنند نیز متفاوت است.
وی تصریح کرد: عادل نیکجو و همکارانش در سومین مقاله از این مجموعه با عنوان «چه چیزی شیعیان را به زیارت ناامن سوق می‌دهد که روایت سفر ایرانیان به پیاده‌روی اربعین در زمان حضور داعش در عراق است» براساس پژوهش‌های قوم‌نگارانه و از جمله مشاهده و رصد شرکت‌کنندگان در مراسم زیارت، حضور شیعیان در این زیارت پیاده در سال ۲۰۱۴ میلادی را بررسی کرده است.
پیاده‌روی اربعین؛ بزرگترین زیارت‌های سالانه جهان به شمار می‌رود
محمدپور عنوان کرد: در سال ۲۰۱۴ میلادی هنگامی که هنوز نیروهای داعش در برخی از مناطق عراق قدرت داشتند، تقریبا ۲ میلیون زائر ایرانی عازم عراق شدند و در مراسم پیاده‌روی اربعین که یکی از بزرگترین زیارت‌های سالانه جهان به شمار می‌رود، شرکت کردند. بیشتر افرادی که عازم این سفر می‌شوند با پای پیاده به سمت کربلا حرکت می‌کنند.
وی ادامه داد: با وجود اینکه این شکل از زیارت به مثابه رنج کشیدن امری رایج به شمار می‌رود، سفر به مناطقی که داعش تهدید به حمله می‌کرد، خطر بزرگی بود. نویسندگان این مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که ۳ پدیده تعلیق مادی‌انگاری از سوی زائران، رنج نجات‌بخش و تاثیرات روانی این‌گونه اجتماعات و گردهمایی‌ها باعث می‌شود زائران اربعین مجذوب چنین زیارت خطرناک و ناامنی شوند.
این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد گفت: «نمرود لوز و نوگا کولینز کرینر» در چهارمین مقاله از این مجموعه با عنوان «جستاری در زیارت یهودیان در رژیم اشغالگر اسرائیل» کوشیده‌اند طرحی کلی از زیارت در دین یهود، ویژگی‌های اصلی آن در این دین و مکان‌های زیارتی در دوره معبد و نیز تغییرات چشمگیری که در مفهوم زیارت یهودی در دوره معاصر به ویژه در بستر حکومت رژیم اشغالگر اسرائیل پدید آمده، ارائه دهند. همچنین بخش پایانی این مقاله به گرایش‌های مختلف و انواع اصلی پژوهش‌هایی می‌پردازد که سست و شکننده‌اند و حتی ممکن است زمینه پژوهش زیارت یهودی را تغییر دهند.
وی اضافه کرد: کریستین واکارو در ششمین مقاله از این مجموعه با عنوان «مبانی زیارت در کتاب مقدس» با مراجعه به متن عهد قدیم و عهد جدید کوشیده است برخی از ابعاد پدیده زیارت دینی و مبانی دینی این پدیده را برجسته سازد و از این رهگذر رهیافتی الهیاتی برای آن در مسیحیت فراهم آورد. او بر این باور است که زیارت دینی بر تجربه رویارویی با خداوند متمرکز است و رفتن به زیارت پاسخی به این ندای درونی است.
مترجم کتاب « زیارت در ادیان» گفت: بوریس وُکونیش در مقاله هشتم این مجموعه با عنوان «مکان‌های مقدس و گردشگری در سنت کاتولیک رومی» پیوند و مواجهه میان دین و گردشگری را در سنت کاتولیک رومی بررسی کرده‌اند. این مقاله با بررسی دلایل الهیاتی مترتب بر پیوند میان رهبران کلیسا و گردشگری آغاز می‌شود.
وی اظهار کرد: این مجموعه در ادامه به اهمیت مکان‌های مقدس کاتولیک رومی برای گردشگری بین‌المللی توجه می‌کند؛ یعنی همان مکان‌هایی که کاتولیک‌ها مقدس می‌دانند و غالبا به زیارت‌شان می‌روند. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی چند مکان مقدس کاتولیک در پیوند با گردشگری اختصاص یافته است.
این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد ادامه داد: رابرت لانگر در نُهمین مقاله از این مجموعه با عنوان «از آرامگاه خصوصی تا مرکز زیارتی؛ گستره زیارتگاه‌های زرتشتی در ایران» بافت تاریخی و اجتماعی زیارتگاه‌های زرتشتی در ایران، مناسک و آیین‌هایی که در این زیارتگاه‌ها برگزار می‌شود، موقعیت، کارکردها و اعمال زیارتی و طبقه‌بندی این زیارتگاه‌ها به زیارتگاه محلی، فرامحلی و منطقه‌ای را بررسی کرده است.
وی اضافه کرد: همچنین او در پایان مقاله به این نتیجه رسیده است که برای جامعه زرتشتی، این زیارتگاه‌ها نشانه‌های مهمی برای ترسیم و طرح‌ریزی ذهنی فضا و مکان به شمار می‌آیند. آن‌ها بخش جدایی‌ناپذیر زندگی دینی روزانه و هویت زرتشتی در ایران و حتی در جوامع زرتشتی پراکنده در سراسر جهان‌اند. به ویژه پیر سبز و زیارت آن با تصاویر و گردهمایی‌های عمومی که در موسم زیارت برگزار می‌شود، همواره محترم شمرده می‌شود.
محمدپور گفت: «راجشِری دالی» در مقاله دهم با عنوان «چشم‌اندازهایی درباره زیارت خدایان محلی در هند» به بررسی زیارت رامدِورا در ناحیه جیسالمر راجستان هند، جایی که زیارتگاه مهم خدای محلی رامدِو در آن واقع است، پرداخت. او خدای محلی محبوبی در جوامع نجس پیشین است و در حال حاضر خدای همه هندوها در راجستان هندوستان به شمار می‌رود.
وی افزود: تحول تاریخی الگوی دینی خدای مورد بحث مدت طولانی خارج از حواشی دین نهادینه شده هندو بوده و تنها از قرن نوزدهم به این سو ترکیبی از الگوی مناسکی دینی در خاستگاه‌های غیر برهمنی این دین وجود داشته است. این مقاله با تاکید بر الگوی مکان‌های دینی جایگزین و تغییر شکل آن‌ها در طول قرن‌ها، پویندگی آمیزش سنت‌های برهمنی و غیربرهمنی را در زیارتگاه مهم رامدِورا در زمان برگزاری گردهمایی بزرگ در ماه‌های آگوست تا سپتامبر که عموما از آن به عنوان نمایشگاه یاد می‌شود، ردیابی می‌کند.
این مترجم کتاب «زیارت در ادیان» خاطرنشان کرد: «کیراند شایند» در یازدهمین مقاله از این مجموعه با عنوان «دیدار از مکان‌های مقدس در هند؛ گردشگری دینی یا زیارت» تغییراتی را که در زیارت سنتی و مرسوم در هند رخ داده بررسی می‌کند و معتقد است که این تغییرات ناظر به مطالعه شکل معاصر زیارت از بُعد «گردشگری دینی» است.
وی افزود: تقریبا هیچ تلاشی برای تشخیص و تفصیل این سفر مدرن که با زیارت و گردشگری متفاوت است در سیاست‌های گردشگری ملی هند صورت نگرفته است. این مقاله دو هدف کشف تغییراتی که در زیارت سنتی و مرسوم اتفاق افتاده و آن را به سمت گردشگری توده متمایل کرده و استقرار بیانی امروزین از سفرهای زیارتی در هند در درون مفهوم گردشگری دینی را دنبال می‌کند.
محمدپور بیان کرد: یافته‌های این پژوهش حاصل مشاهدات و تجربه شخصی برآمده از کاری میدانی است که در ماه مارس ۲۰۰۵ در جریان زیارت از ورینداوان، یکی از محبوب‌ترین مکان‌های مقدس در شمال هند، انجام شده است. راجیندر جوتلا در دوازدهمین مقاله با عنوان «زیارت در دین سیک» سیر تطور این مفهوم و اهمیت آن در دین سیک را بررسی کرده است.
وی ادامه داد: او برای به دست آوردن فهم کامل از نقش زیارت در دین سیک، ابتدا الگوهای زیارت در شبه قاره هند را تحلیل کرده است. بر این اساس این مقاله اهمیت زیارت در دین سیک را در چارچوب متون مقدس و اعمال این دین بررسی می‌کند، خواه زیارت برای نجات توصیه شده باشد، خواه برای روشنگری معنوی. نویسنده مقاله پیشینه مختصری برای دین سیک بر حسب فلسفه، باورها و اعمال آن فراهم می‌آورد. همچنین زیارتگاه‌های مهم دین سیک را مشخص می‌کند و فهم و درکی از فلسفه و سنت‌های فرهنگی این دین در اختیار برنامه‌ریزان و طراحان گردشگری قرار می‌دهد.
این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد تصریح کرد: «جِسی اسلون» در مقاله سیزدهم با عنوان «زیارت کنفوسیوس در اواخر دوره امپراتوری و دوره جمهوری چین» سیر تحول زیارت آرامگاه کنفوسیوس مشهور به کوفو را در اواخر دوره امپراتوری و اوایل دوره جمهوری در چین بررسی کرده است. کوفو برخلاف جاذبه وسیعی که کوه‌های مقدس دارند، به طور خاص نخبگان تحصیل‌کرده را به خود جذب می‌کرد. این زائران با آثار مکتوب کنفوسیوس آشنا بودند و به آن‌ها التزام داشتند اما در درجه اول قداست کوفو را از رهگذر مکان‌ها، بناها و بقایای مادی آن تجربه می‌کردند.
وی عنوان کرد: از طریق سفرنامه‌ها و فرهنگ‌های جغرافیایی، نقش دائمی خاندان کونگ در مقام راهنما و تاثیر خود این مکان و قوانین مربوط به اعمال زیارت و بازگویی آن که در اواخر پادشاهی مینگ شکل گرفته بود، گزارش‌هایی به وسیله طیف وسیعی از زائران از جمله زنان تحصیل‌کرده، مبلغان و گردشگران مدرن از دوره جمهوری به دست رسیده است. نویسنده معتقد است جایگاه کوفو در اواخر دوره امپراتوری به عنوان مکانی مقدس پایه‌های گردشگری، تجاری‌سازی و محافظت از محیط زیست را در دوره جمهوری بنا نهاده است.
پیروان ادیان مختلف باید با یکدیگر وارد گفت‌وگو شوند
محمدپور در خصوص چرایی انتخاب ترجمه کتاب «زیارت در ادیان» بیان کرد: از آنجا که رشته تحصیلی ام در دانشگاه مطالعات ادیان و عرفان بوده و بیش از ۱۰ سال است که در جایگاه پژوهشگر در گروه مطالعات ادیان بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد مشغول فعالیت پژوهشی هستم و از طرفی این بنیاد به وجود مقدس و نورانی حضرت رضا(ع) منتسب است و هدف و غایت آن در وهله نخست تبیین آموزه‌های رضوی در باب مفهوم زیارت و ابعاد گوناگون آن است، چند سالی در این گروه پژوهشی بر موضوع زیارت و زیارت‌پژوهی در ادیان جهان متمرکز شده‌ایم و گزینش، ترجمه و انتشار این مجموعه مقالات در همین راستا و با این هدف شکل گرفته است.
وی اضافه کرد: یقینا اگر پیروان ادیان مختلف در جهان بخواهند با یکدیگر تعامل کنند و همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و بخواهند معنویت و اخلاقی زیستن را در جهان عُرفی شده امروز ترویج کنند، گریزی و گزیری ندارند جز اینکه با یکدیگر وارد گفت‌وگو و تبادل نظر شوند و یکی از محمل‌های مشترک تقریبا همه ادیان بر روی آن توافق نظر دارند و جزو مناسک دینی و آیینی آن‌ها به شمار می‌رود، مقوله «زیارت» است.
مترجم کتاب «زیارت در ادیان» اظهار کرد: بررسی وجوه اشتراک و افتراق مفهوم زیارت، آداب و رسوم زیارت و تجربه زائران در ادیان جهان با رویکردی تطبیقی و پدیدارشناسانه می‌تواند به تحقق این هدف مدد رساند. از آنجا که نویسندگان این مقاله‌ها هر کدام به یک سنت فکری درباب موضوع زیارت تعلق دارند و سبک و شیوه نگارش آن‌ها متفاوت است، در ترجمه آن‌ها به زبان فارسی سعی کرده‌ام به شاکله اصلی متن مقالات وفادار بمانم و تا جایی که ممکن است ترجمه‌ای یکدست از آن‌ها نیز ارائه دهم.
محمدپور بیان کرد: امیدوارم ترجمه فارسی این مجموعه مقالات فتح بابی برای پژوهش‌های عمیق‌تر در باب زیارت باشد و بتواند خلأهای این حوزه دانشی را نیز اندکی برطرف سازد.
انتهای پیام
نظرات