مرتضی هاشمی‌پور، سردبیر مجله «فردان» به مناسبت هشتادسالگی کامران فانی، نویسنده، مترجم و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در یادداشتی با عنوان «به شادمانی زادروز استادِ کتابدار کامران فانی» که در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: «کامران فانی را به معنی دقیق کلمه باید «کتابدار» دانست. کامران فانی در جستاری کوتاه وظایفی برای کتابدار برمی‌شمارد که دقیقاً در خود او جمع شده‌اند. او در جستار «نقش کتابدار در اجتماع» که در سال ۱۳۵۹ نوشته است، بعد از آنکه از ناشناخته بودن وظیفه و نقش کتابدار در جامعه می‌گوید برخی از ویژگی‌های کتابدار را چنین برمی‌شمارد:
نظم بخشیدن به کتاب‌ها برای این‌که کتاب‌ها به سادگی پیدا شوند.
پاسخ‌گو بودنِ کتابدار در قبال مراجعه‌کنندگان
جنبه آموزشی کار کتابدار
پیشبرد عادت کتاب‌خوانی در جامعه
فانی برای «کتابدار ایرانی» وظیفه‌ای، به یک معنا، مهم‌تر نیز در نظر دارد:
۵. نگاه‌بانی از میراث فرهنگی ایران.
می‌توان گفت تمام این ویژگی‌ها در شخصیت کامران فانی جمع شده و در منش او نمایان است.
از فانی کتابدار تا فانی مترجم
کامران فانی ۲۵ فروردین ۱۳۲۳ در دارالجنه قزوین به دنیا آمد. او از دوره دبیرستان کتابدار و فهرست‌نویس شد! هنگامی که او در سیکل دوم دبیرستانی در قزوین بود، فرد خیّری کتابخانه‌ای به مدرسه‌شان هدیه کرده بود و این کتابخانه نسبتاً بزرگ هیچ سر و سامان نداشت و فانی این کتابخانه را با درک و شناخت خود در آن سنّ و سال از کتاب، فهرست‌نویسی کرد. برای هر کتاب شماره‌ای برگزید و سپس مطابق آن فهرست و تقاضای دانش‌آموزان کتاب‌ها را در اختیارشان قرار داد. این نخستین تجربه کتابداری و مؤانست با کتاب باعث شد که سال‌های بعد نیز مجالست با کتاب بخش مهمی از زندگی فانی شود. او پس از آنکه از رشته تحصیلی پزشکی بُرید، دانشجوی ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد و محضر برخی از بزرگان آن روز دانشکده ادبیات را درک کرد. در دانشگاه با تعدادی از شخصیت‌هایی که امروز از نام‌آوران فرهنگ ما هستند هم‌درس بود. وقتی لیسانس گرفت، به خدمت سربازی رفت. در دوره سربازی هم کتاب‌خواندن را میان سربازان و درجه‌داران نظامی اشاعه داد. در روزهای تنش میان ایران و عراق در دهه ۱۳۴۰، به دلیل اختلاف‌های مرزی، فانی در مرز با عراق در چادری که برای سربازان در نظر گرفته شده بود، به سربازان کتاب می‌داد تا از اوقات خود بهتر بهره ببرند. مرز با عراق ناآرام نبود و آن روزها طرفین برای هم خط و نشان می‌کشیدند، در این اثنا امکان مطالعه برای سربازان فراهم بود. از همان روزها، فانی کتاب‌های زیادی را به فارسی و انگلیسی میان سربازان پخش کرده بود و همه کتاب می‌خواندند و بعد از خواندن کتاب، هر یک دنبال کتاب جدید بودند. بعد از اتمام سربازی فانی آن کتابخانه را اهدا کرد.
کامران فانی از پیشگامان تحصیل در دوره تازه‌تأسیس کتابداری در ایران است. از نوجوانی زبان انگلیسی را فراگرفت و در مقطع لیسانس عربی را در محضر دکتر مهدی محقق و استاد بدیع‌الزمان کردستانی آموخت. مطالعه مداوم در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی شخصیتی ممتاز از فانی ساخته است. نخستین مطلبی که از فانی منتشر شد در نگین (ش۴۳، آذر ۱۳۴۷) داستانی از گی دوموپاسان است. او درباره تاگور هم مقاله‌ای موجز و خواندنی در نگین نوشت. فانی نخستین کسی است که گونتر گراس را به فارسی‌زبانان معرفی کرد، روزهایی که گونتر گراس جایزه نوبل ادبی را به دست نیاورده بود و شهرتی عالم‌گیر نداشت اما خود را به عنوان نویسنده‌ای توانا در ادبیات آلمان تثبیت کرده بود. نمایش‌نامه آنتوان چخوف، مرغ دریایی، را به فارسی ترجمه کرد. کتابی را که خود می‌پسندد و به‌راستی هم کتابی خواندنی است سلوک روحی بتهوون اثر سالیوان است. این کتاب به دنیای فکری و روحی هنرمند ممتاز عالم موسیقی می‌پردازد و همچنان یکی از بهترین آثار درباره بتهوون است. نکته این‌جاست که فانی با موسیقی نیک آشناست و شنونده متبحر موسیقی است. ترجمه کتاب سالیوان در واقع ادای دینی به بتهوون است که موسیقی‌دان محبوب اوست.
مقاله فانی درباره «بیت الحکمه و دارالترجمه» و گفت‌وگوهای او درباره جنبه‌های ترجمه با نشریه‌ها نیز گوشه‌هایی کمتر دیده‌شده از تاریخ ترجمه در ایران را آشکار می‌کند. کامران فانی با نام مستعار «فرود» هم برای کودکان آثاری پدید آورده است. درباره جنگ جهانی اول و دوم نیز سلسله مقاله‌هایی برای نوجوانان نوشت که بعداً به صورت کتاب منتشر شد.
ویژگی‌های فانی منتقد
کامران فانی در عرصه نقد و معرفی کتاب نیز کارنامه‌ای درخشان دارد. نقدهای او در رودکی و تحقیقات کتابداری و به خصوص نشر دانش خواندنی و آموزنده است. نقد او دور از احساسات و متین و منطقی است. فانی در نقد تُند نمی‌شود و با متانت اطلاعات سودمندی به خواننده می‌دهد. طرح این اطلاعات بیشتر تکمیل‌کننده مباحث طرح‌شده در کتابی است که او نقد می‌کند.
کامران فانی علاقه مطالعاتی فراخی دارد. تاریخ ایران و جهان، ادبیات، به معنی نقد ادبی و داستان و تاریخ ادبیات، و فلسفه غربی و اسلامی محور مطالعات اوست. در این زمینه‌ها هم ترجمه کرده و هم نقد نوشته است. توجه ویژه فانی به تاریخ ایران موجب شد که او موضوع پایان‌نامه خود را درباره «گسترش رده تاریخ ایران» انتخاب کند. او در گفت‌وگو با پیمانه صالحی چنین می‌گوید: «ایران، تاریخ خیلی گسترده‌ای دارد. شماره‌هایی که در رده‌بندی کنگره و دیویی آمده بودند، کفاف تاریخ خیلی گسترده و متنوع سه، چهارهزارساله ایران را نمی‌دادند. به همین خاطر، همان جور که گفتم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد من در مورد گسترش رده تاریخ ایران بود. تاریخ ایران از ماقبل تاریخ تا جمهوری اسلامی را تقسیم‌بندی کردم و مسائل مختلف از سلسله‌ها، رویدادهای برجسته و... را به ترتیب تاریخی تنظیم کردم و به آنها شماره دادم. این رده جدید تاریخ ایران، به تصویب کتابخانه کنگره هم رسید.»
می‌توان گفت که کامران فانی بعد از عبور از ۳۰ سالگی، بیشتر همّ خود را به آموزش و تدوین «سرعنوان‌های موضوعی فارسی» معطوف کرده است. او طی سالیان طولانی و بالغ بر ۳۰ سال استاد راهنما و استاد مشاور در پایان‌نامه‌های مربوط به کتابداری بوده است و در این کار واقعاً راهنمایی کرده و مشاوره داده است. اشراف او بر منابع فارسی و غیرفارسی هر دانشجوی مشتاقی را دلیل راه بوده است.
سرپرستی و ویرایش دانشنامه‌های مهمی مانند دانش‌گستر و دایرةالمعارف تشیّع نیز برگ زرین دیگری در کارنامه اوست. با این همه به گمان من آنچه از دانش و منش کامران فانی در صدر کارنامه او قرار می‌گیرد و ستایش هر مخاطبی را به همراه دارد سخاوت او در دادن اطلاعاتی است که طی سالیان متمادی و بر اثر خواندن و پژوهش به دست آورده است. او این دانسته‌ها را با گشاده‌دستی به متقاضیان می‌دهد و از این کار هم خرسند است.
اکنون که عزلت گزیده و آفتاب عمرش از هشتاد گذشته است، برایش روزهایی آرام و خوشایند آرزو داریم.»
انتهای پیام
نظرات