جعفر نجیبی ضمن بیان خاطره بالا ، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا به بیان دغدغه‌هایش در حوزه هنرهای تجسمی و مجسمه‌سازی پرداخت.
وی متولد سال ۱۳۳۲ در شهرستان خوی است. وی دارای نشان درجه یک هنر است و فارغ‌التحصیل هنرستان هنرهای زیبا و دانشکده هنرهای زیبا بوده و دارای لیسانس مجسمه‌سازی است. وی سابقه تدریس در ۱۵ دانشگاه از جمله دانشگاه الزهرا، سوره و دانشگاه آزاد را داشته و در نمایشگاه‌های بسیاری در داخل و خارج از کشور شرکت کرده و داوری سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی زیادی را بر عهده داشته است.
مقدمه‌ای برای این گفت‌وگو: مجسمه‌سازی، هنری به قدمت تاریخ حیات بشر
هنر واژه‌ای کوچک اما دارای مفهومی گسترده است که از ابتدای خلقت بشر، در ابتدایی‌ترین حالت خود شکل گرفته و با پیشرفت انسان، توسعه پیدا کرده و در دسته‌بندی‌های مختلف قرار گرفته تا به دوران امروزی رسیده است.
از حکاکی روی دیوار غارها در زمان انسان‌های نخستین تا خلق آثاری چون تخت جمشید، آکروپلیس و ارگ بم، همگی در کنار ارزش تاریخی بسیار، در قالبی به نام هنر قرار می‌گیرند. با پیشرفت بشر، تعاریف مختلف و دسته‌بندی‌های گوناگونی برای هنر ارائه شده و امروزه هنر را در هفت گروه اصلی قرار داده‌اند.
یکی از این گروه‌های هفت‌گانه «هنرهای دستی» نامیده شده که شامل شاخه‌های مختلفی از جمله مجسمه‌سازی است. مجسمه‌ها ابزار مطلوبی برای انتقال مفاهیم بوده و اگر با تخیل به عنوان مهم‌ترین عامل شکل‌گیری اثر هنری و عاطفه و احساس هنرمند همراه شوند و از چندمعنایی بهره برده باشند، می‌توانند آثاری ماندگار لقب بگیرند.
هنر سنگ تراشی و پیکره تراشی از دوران سنگ نوشته‌ها تا تمدن‌های پرشکوه تخت جمشید و ابزارهای مختلف و تندیس‌ها و احجام ساخته شده در آن زمان گرفته تا هنر معاصر، در ایران زنده بوده و هست.
به گواه تاریخ، مجسمه‌سازی در ایران پیشینه زیادی داشته و فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده است. به باور برخی هنرمندان این عرصه، در مقطعی پس از انقلاب نیز به دلیل برخی برداشت‌های اشتباه یا اختلاف سلیقه‌ها، مهر توقف بر این هنر زده شد اما چرخ‌های مجسمه‌سازی از اوایل دهه شصت، مجددا شروع به حرکت کرد و اوایل دهه ۷۰، گام در مسیر شکوفایی گذاشت، هنرمندان زیادی تربیت شده و فعالیت کردند و رویدادهای هنری مختلف با محوریت مجسمه سازی برگزار شد که یکی از این رویدادها سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌های سنگی نیم‌ور بود که در شهری که به عنوان قطب سنگ و معدن ایران شناخته می شود، برگزار شد.
این سمپوزیوم فرصت مناسبی بود تا پای صحبت استاد جعفر نجیبی، از چهره‌های شاخص مجسمه‌سازی کشور بنشینم تا بدانیم در این دهه‌ها چه بر این هنر گذشته است.
جعفر نجیبی متولد سال ۱۳۳۲ در شهرستان خوی است. وی دارای نشان درجه یک هنر است و فارغ‌التحصیل هنرستان هنرهای زیبا و دانشکده هنرهای زیبا بوده و دارای لیسانس مجسمه‌سازی است. وی سابقه تدریس در ۱۵ دانشگاه از جمله دانشگاه الزهرا، سوره و دانشگاه آزاد را داشته و در نمایشگاه‌های بسیاری در داخل و خارج از کشور شرکت کرده و داوری سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی زیادی را بر عهده داشته است.
آثار بسیاری از وی در نقاط مختلف کشور و خارج از ایران خودنمایی می‌کند که از آن جمله آنها می‌توان به مجسمه سیب و انگور در شهرستان ارومیه، اثرحجمی گربه‌ها به ارتفاع ۶ متر در شهر وان ترکیه، طراحی و اجرای مجسمه به ارتفاع ۵ متر در شهر اگدپر ترکیه، طراحی و اجرای مجسمه بسیجی شهرستان خوی، مجسمه ۵ متری متفکر در اصفهان، سردیس استاد محمد معین، شمس تبریزی، حافظ، کمال‌الدین بهزاد، دهخدا، شهید نجات اللهی، جلال آل احمد و تختی و ... اشاره کرد. وی همچنین سال‌ها کار گرافیکی در مجله کیهان فرهنگی را نیز در کارنامه دارد.
از خوی تا دریافت نشان درجه یک هنری
جعفر نجیبی در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: کار هنری را از سال ۱۳۴۶ در سن ۱۴ سالگی آغاز کردم. پس از حضور در تهران، تحصیلات خود را در هنرستان هنرهای زیبای تهران ادامه داده و لیسانس مجسمه‌سازی را از دانشگاه تهران اخذ کردم و از سال ۱۳۵۴ به صورت جدی وارد شاخه مجسمه‌سازی شدم. در سال ۱۳۸۲ نشان درجه یک هنری در رشته مجسمه‌سازی و در سال ۱۳۹۹ نشان عالی هنر را دریافت کردم.
وی با اشاره به برخی محدودیت‌ها و اختلاف سلیقه‌ها در قبال مجسمه‌سازی در ابتدای انقلاب اسلامی، ادامه داد: در سال ۱۳۵۹ توسط وزارت فرهنگ و هنر (وزارت ارشاد کنونی) مسئولیت طراحی و نظارت بر میادین کشور به من واگذار شد. اولین مجسمه‌ای که با این هدف طراحی شد، مجسمه «فریاد» برگرفته از انقلاب اسلامی بود که چند سال در موزه هنرهای معاصر به نمایش درآمد. از سال ۱۳۶۰ نیز به مدت حدود ۸ سال در مجله کیهان فرهنگی مشغول انجام کارهای گرافیکی از جمله طرح جلد و داخل مجله بودم.
سکه طرح امامی؛ اثری که ماندگار شد
وی افزود: پس از رحلت امام خمینی(ره) تصمیم گرفته شد تا سکه‌ای با طرحی از ایشان طراحی شود. بانک مرکزی برای طراحی این سکه بسیاری از حکاکان، طلافروشان و طلاسازان را به همکاری دعوت کرده بود اما به نتیجه نرسیده بود. حتی پیشنهاد طراحی سکه به طراحانی از آلمان داده شده بود که در ازای آن مبلغ ۶۰ هزار مارک درخواست شده بود.
نجیبی تصریح کرد: به واسطه یکی از دوستان که دانش آموخته انگلیس بوده و اوایل انقلاب، طراحی اسکناس را بر عهده داشت، برای این کار معرفی شدم. طراحی سکه از ابعاد ۳۰ سانتیمتری تا اندازه واقعی (قطر دو و نیم سانتیمتری) را انجام دادم که مورد تائید بانک مرکزی، روسای سه قوه و رهبری قرار گرفت و حدود ۳۰ هزار قطعه از آن ضرب شد.
از تدریس در دانشگاه تا خلق آثار ماندگار و برگزاری سمپوزیوم‌های مختلف
وی با اشاره به فعال شدن مجدد رشته مجسمه‌سازی از سال ۷۲ در دانشگاه تهران، گفت: این رشته از سال ۱۳۷۸ در دانشگاه هنر نیز شکل گرفت و اینها بهانه‌ای برای آغاز تدریس در دانشگاه‌های مختلف شد. با آغاز به کار رشته مجسمه‌سازی در دانشگاه فردوسی مشهد از سال ۱۳۸۴، به تدریس در آن دانشگاه مشغول شدم. پس از مستقل شدن دانشگاه نیشابور، مدتی نیز در آنجا به تدریس پرداختم تا در نهایت بازنشسته شدم.
وی با اشاره به اجرای حدود ۵۰ اثر شاخص در شهرهای مختلف کشور، اظهار کرد: مجسمه برنزی وحشی بافقی به ارتفاع دو متر در یزد، مجسمه شمس تبریزی در آرامگاه شمس و آثار مختلفی در اصفهان، تبریز، مشهد و چندین شهر ترکیه، از جمله این آثار است. پس از بازنشستگی نیز در آتلیه مشغول به تدریس هستم و تاکنون در چندین سمپوزیوم و جشنواره‌های مختلف و بین‌المللی به عنوان دبیر اجرایی یا داور حضور داشته ام.
این هنرمند مجسمه‌ساز با اشاره به اینکه مجسمه دلفین در زادگاهش یکی از محبوب‌ترین آثار وی است، ادامه داد: این مجسمه بتنی به ارتفاع ۷ متر و برگرفته از هفت شهر عشق مولانا ساخته شده است. این اثر طی ۷ ماه با هزینه بسیار کم اجرا شد و بدون دریافت هزینه‌ای آن را به زادگاهم هدیه کردم. این مجسمه باعث شد تا تقاضاهای بسیاری از شهرهای آن منطقه دریافت کنم اما برخی از طرح‌ها به دلیل محدودیت بودجه امکان اجرایی شدن پیدا نکرد.
وی با ابراز امیدواری نسبت به رونق مجسمه‌سازی با برگزاری سمپوزیوم‌ها، تصریح کرد: از این طریق ارتباط مردم با این هنر تقویت می‌شود. خالی بودن میادین شهرها از مجسمه یا وجود المان‌های نامرتبط، زیبنده کشور نیست و بهتر است از متخصصین مجسمه‌سازی برای این کار استفاده شود. متاسفانه برخی مدیران شهری برای این کار به دنبال برگزاری مناقصه بوده و به دنبال کار ارزان‌تر هستند. وجود تولیدی‌های مجسمه در جاده کرج با حضور اتباع بیگانه و تولید انبوه مجسمه‌های ضعیف با قیمت پایین، به این هنر آسیب می‌زند.
لزوم شکل‌گیری نگاه هنری در مدیران شهری
نجیبی با اشاره به لزوم حضور مشاور هنری در شهرداری‌ها گفت: با توجه به عدم برخورداری بسیاری از شهرداران از تخصص هنری، وجود مشاوران هنری می‌تواند از ارائه کارهای ضعیف، کپی شده و بدون امضای هنرمند، جلوگیری کند. تولید مجسمه‌هایی در تعداد زیاد اما کیفیت پایین، شهر را نازیبا می‌کند. باید از متخصصان این حوزه استفاده کرد زیرا شهرداران معمولا شناخت هنری ندارند.
وی با اشاره به عمر حدود ۷۰ ساله مجسمه فردوسی اظهار کرد: کارهای ضعیف ماندگار نخواهند بود. کشور ما فارغ‌التحصیل فراوانی در رشته‌های هنری دارد اما از این میان تنها تعدادی به دلیل داشتن ذوق و ایده هنری می‌توانند موفق شوند. متاسفانه هنرمندان در کشور از شرایط مالی مناسبی برخوردار نیستند.
هنر نزد ایرانیان است و بس!
وی با اشاره به این که بهترین آثار هنری جهان متعلق به کشورمان بوده که در موزه‌های بزرگ دنیا مشاهده می‌شود، ادامه داد: در کشور ما برخی مسئولین برای هنر ارزش قائل هستند اما برخی دیگر مسائل اقتصادی را در اولویت دانسته و برای هنر اهمیتی قائل نیستند.
استاد پیشین دانشگاه الزهرا با تاکید بر اهمیت هنر، افزود: هنر روح جامعه است و اگر هنر را از جامعه بگیریم، آن جامعه می میرد. باید تمام رشته‌های هنری را تشویق و حمایت کرد. اگر به تاریخ بسیاری از کشورها نگاه کنید، توجه ویژه به فرهنگ و هنر در آنها قابل مشاهده است.
وی با اشاره به حضور چند ده میلیونی گردشگران در فرانسه، تصریح کرد: حضور هنرمندان و حمایت دولت از آنها این شرایط را برای فرانسه ایجاد کرده است. هنرمندانی مانند «پیکاسو، کاندینسکی و وازارلی» با وجود غیرفرانسوی بودن، به دلیل حمایت دولت در فرانسه رشد کردند و این سرمایه‌گذاری توسط دولت موجب درآمدزایی برای کشور شد. مشابه این اقدام توسط انگلیس نیز انجام شد.
امضای هنرمند و ارزشی که به اثر هنری می‌دهد
وی گفت: زمانی که هنرمند به واسطه امضای پای آثار هنری شناخته شود، آثار وی ارزش بسیاری پیدا خواهد کرد. بالاترین قیمتی که برای آثار سهراب سپهری در گذشته در حراج‌ها تعیین شده بود، حدود ۱۳ هزار تومان بود اما با شناخته شدن وی و آثارش، اکنون با قیمت چند میلیاردی به فروش می‌رسد. بر این اساس هنر می‌تواند علاوه بر ارزآوری، به جذب گردشگر برای کشور کمک کند.
نجیبی اظهار کرد: برخی طرح‌ها بر اساس سفارش و برخی بر اساس خواست قلبی هنرمند انجام می‌شود. اگر برای آنچه که خواست قلبی هنرمند است، سفارش انجام شود، کاری زیبا و ماندگار خلق می‌شود. مشکلات مالی باعث می‌شود که هنرمندان بیشتر به دنبال خلق آثار سفارشی باشند.
وی با اشاره به اینکه المان‌های شهری باید حاصل مطالعه هنرمند روی فرهنگ آن منطقه باشد، ادامه داد: در کشور ما مشاهیر و بزرگانی مانند حافظ و مولانا وجود دارد که می‌توان از المان های مبتنی بر آثار این بزرگان و خود آنها برای زیباسازی میادین استفاده کرد. باید دست هنرمند برای طراحی این المان‌ها باز گذاشته شود و نباید به دنبال کپی کاری بود. پس از طراحی المان در مقیاس کوچک، باید داوری و تائید آن توسط هنرمندان صورت بگیرد زیرا ممکن است مسئولین تنها به جنبه‌های ظاهری آن توجه کنند اما هنرمند به ارزش هنری اثر نگاه می‌کند.
تولید آثار ماندگار در گرو اهمیت دادن به هنر
وی با اشاره به نامگذاری برخی میادین و معابر با عناوینی مانند استقلال و آزادی، افزود: هنرمند برای طراحی مجسمه‌های مرتبط با این اسامی نیازمند زمان بسیار برای طراحی‌های گوناگون است. نیاز است تا هنرمند در ابتدا مفهوم این واژه‌ها را درک کرده و به اجرای طرح‌های فیگوراتیو و ترکیبی بپردازد.
این هنرمند دارای نشان درجه یک هنر با اشاره به انجام فراخوان توسط شهرداری‌ها برای طراحی المان‌های میادین، گفت: برای این طراحی‌ها باید زمان و هزینه بیشتری به هنرمند اختصاص پیدا کند. می‌توان برای این کارها از هنرمندان شناخته شده دعوت کرده و طراحی المان را به آنان واگذار کرد و هزینه‌های تمامی آنان را نیز تامین کرد تا بتوان اثری ماندگار خلق کرد.
وی با اشاره به دشواری طراحی مجسمه‌های برگرفته از یک مفهوم یا شعار، اظهار کرد: ساخت مجسمه اشخاص و افراد چندان دشوار نیست اما برای طراحی مجسمه‌ای با عنوان آزادی باید به مفهوم آزادی یا کسانی که برای آزادی تلاش کرده و کسانی که در این راه جان خود را فدا کرده‌اند، اندیشید. برای یک طرح ماندگار باید برای آن زمان صرف کرد اما متاسفانه این طرح‌ها همواره با محدودیت زمان مواجه است.
وی هنر را دارای دو دسته پریمیتیو (بَدَوی) و دانشگاهی دانست و ادامه داد: معمولا تمام انسان‌ها از هنر بدوی برخوردار بوده و می‌توانند آثاری را فارغ از پذیرش یا رد آن توسط جامعه خلق کنند. انسان‌های نخستین نیز در ابتدا اشیائی را خلق کرده و رفته رفته آن را بهبود داده اند. برخی از افراد از هنر ذاتی برخوردار بوده و وقتی کنار یک هنرمند به آموزش می‌پردازد، می‌توانند به هنرمند خوبی تبدیل شوند. بهره بردن همزمان از دانش تئوری و عملی می‌تواند هنرمند آبدیده‌ای را به وجود بیاورد.
نجیبی با اشاره به علاقه شخصی به عرفان و مشاهیر، افزود: اگر عنوان یک المان به انتخاب من باشد، دوست دارم مجسمه آزادی را آنگونه که در ذهن خود بوده و به آن علاقه دارم و نه به شکل‌هایی که وجود دارد، طراحی کنم. اگر بنا به طراحی مجسمه مشاهیری مانند مولانا، شمس یا حافظ باشد، ترجیح می‌دهم آنها را نه به شکل سفارشی بلکه آنگونه که در ذهن دارم طراحی کنم.
وی تصریح کرد: مسئولین تلاش کنند از فکر و ایده هنرمندان در زیباسازی شهرها استفاده کنند و شناسنامه‌ای از هنرمندان وجود داشته باشد و بر اساس توانایی‌شان به آنها سفارش داده شود. وجود برنامه‌هایی مانند استقبال از بهار و ساخت المان‌های مناسبتی کوچک می‌تواند موجب تقویت هنرمندان تازه وارد از این عرصه شود.
این پیشکسوت هنری با اشاره به تمایل هنرمندان برای ایجاد آثاری ماندگار، گفت: هنرمندان از دیدگاه‌های مختلفی برخوردار هستند و باید بر این اساس از آنها حمایت کرد تا تقویت شوند. بسیاری از هنرمندان به دنبال مسائل مالی نیستند و تنها به دنبال خلق اثر ماندگار و به جا ماندن نام نیک از خود هستند.
انتهای پیام
نظرات