پرداختن به اوضاع و احوال همدان در قرون مختلف، همواره مورد توجه تاریخ‌پژوهان بوده و از پس هر جستجویی در اسناد و مدارک موجود، وجه متمایزی از هویت تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این شهر و مردمان امروز و دیروز آن هویدا ‌شده است.

همدان همواره یکی از کانون‌های مهم تحولات کشور بوده و وقایع و حوادث بسیاری در آن ظهور و بروز کرده است. استانی پراستعداد، ادیب‌پرور، مهد مفاخر و بزرگان و پرورش‌دهنده عالمان، عارفان و عاشقان وطن.

ایسنا با توجه به علاقه وافر مردم همدان به شناخت پیشینیان و آگاهی از وقایع و حوادث گذشته در نظر دارد با همکاری محققان، پژوهشگران به ویژه سندپژوهانی که در حوزه همدان تألیفاتی داشته و یا در حال تحقیق و پژوهش هستند، مطالبی در قالب «همدان‌شناسی» منتشر کند تا بخشی از فرهنگ و تمدن دیار کهن همدان را تبیین و تشریح کند.

در مطالب قبلی به برخی نواحی و مناطق از جمله مقبره باباطاهر، گنبد علویان، آرامگاه ابن‌سینا، قله الوند، زیارتنامه اروند بن سام، غارهای دستکند خورزنه، مجسمه سنگ شیر، تپه مصلی، توصیف عمومی شهر و وضعیت نگهداری از آثار باستانی و اشیاء تاریخی در همدان در دوره قاجار و شرح وضعیت آرامگاه اِستر و مُردخای و چگونگی دزدیده شدن آثار با ارزش آن، به دسیسه و توسط یهودیان پرداختیم و در چند نوبت به بهانه پیش‌رو بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری به سال ۱۲۸۵ شمسی و تشکیل مجلس فوائد عامه در همدان، دو ماه قبل از صدور فرمان مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی برمی‌گردیم.

تشکیل مجلس و اتکا به نظر و رأی نمایندگان مردم، به عنوان یکی از الزامات دموکراسی، تاریخ پرفراز و نشیبی در دنیا دارد. در ایران نیز از ۱۰ها سال پیش عده زیادی برای راه‌اندازی این مجلس از جان و مال خود گذشتند و در راه تحقق آزادی و بلند شدن صدای مردم در برابر پادشاهان خون دل‌ها خوردند و شکنجه‌ها تحمل کردند.

مشروطه و مشروطه‌خواهی، کلماتی آشنا برای علاقمندان به تاریخ است و خوب می‌دانند که برای تأسیس مجلس شورای ملی در زمان مظفرالدین شاه قاجار چه وقایعی به وقوع پیوست که البته این رویداد، آبستن حوادث بسیاری بود که از آن به عنوان استبداد صغیر محمدعلی شاهی یاد می‌شود. تا دوره‌های پس از آن و تشکیل مجلس شورای اسلامی با پیروزی انقلاب تا به امروز.

اما تشکیل مجلس شورای ملی و مشروطه و مشروطه‌خواهی در همدان با همه ولایات و مناطق ایران متفاوت است و وقایع کاملاً منحصربفردی در دل خود دارد که به جرأت بسیاری از محققان و حتی همدان‌پژوهان از آن بی‌اطلاع هستند.

توضیح اینکه این مطالب طولانی است و در چند نوبت خدمت شما خوانندگان عرضه می‌شود. امیدواریم مورد توجه قرار گرفته و مثمرثمر واقع شود.

تشکیل مجلس فوائد عمومی در همدان

حسن افشاری، کارشناس ارشد تاریخ و همدان‌پژوه در این زمینه می‌گوید: از جمله اقدامات ظهیرالدوله در همدان که از معدود حاکمان روشن‌ضمیر، با کفایت و با تدبیر ایران بود، تأسیس مجلس فوائد عمومی است که در عین حال معرف طرز تفکر سیاسی و مشرب آزادیخواه او نیز است. ظهیرالدوله در همان ابتدای حضور خود در همدان با مشاهده آشفتگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این شهر، به فکر تأسیس مجمع یا مجلسی متشکل از اعیان، اشراف، وکلای اصناف و رعایا افتاد تا در آن مجلس، مشکلات و معضلات مورد بحث و بررسی قرار گرفته و با خرد جمعی و تدبیر حاکم و مشارکت عمومی، ترقی در امور و تسهیل در زندگی مردم صورت پذیرد بنابراین اعلان عمومی کرده و مقدمات مجلس را بنا نهاد و گام به گام تشکیل و تأسیس آن را پیش برد تا جایی که قوام و دوام گرفت و منشأ خیرات و برکات بسیار شد.

در این اعلان عمومی، مقرر شد اصناف برای خود وکیل تعیین کرده و وی را با ورقه مهر شده، به حکومت معرفی کنند. متن اعلان به این شرح است: «۸ جمادی الاولی ۱۳۲۴- هو القادر. بر حسب امر حکومت جلیله مقرر است که تمام اصناف کسبه بدون استثناء هر صنفی یک نفر ریش‌سفید معتبر و مؤمن برای خود انتخاب کرده، نوشته وکالت‌نامه ممهور به مهر نفرات آن صنف به آن شخص بدهند که در حکومت، آراء بدهد و برای آن که این انتخاب از روی کمال بصیرت و شناسایی باشد، از امروز تا روز پانزدهم جمادی‌الاولی مجال داده می‌شود و مقرر می‌گردد که چهار ساعت به غروب روز پانزدهم مانده، وکلا در دارالحکومه بدون تخلف با وکالت‌نامه حاضر باشند که بعضی صحبت‌های نافعه به حال عموم اهالی مذاکره شود، ان‌شاءالله».

همچنین با فرستادن دعوتنامه رسمی، اعیان و اشراف شهر نیز به مجلس مشورتی دعوت شدند: «۱۲ جمادی الاولی ۱۳۲۴ - از طرف حکومت جلیله. چون مجلس محترمی برای گفتگو و مذاکره از مطالبی که راجع به فوائد عموم اهالی است، با حضور وکلای اصناف در مرکز حکومت تشکیل داده می‌شود و وجوه اعیان در عضویت آن حاضرند، محترماً زحمت می‌دهد روز یکشنبه ۱۵ شهر حال، مجلس را به حضور خود مزین نمایند».

در تاریخ اعلام شده، نخستین جلسه مجلس فوائد عمومی با حضور ۵۲ نفر وکلای تجار و اصناف و اقلیت‌های مذهبی یهودی و ارامنه و ۵۰ نفر از اعیان و مباشرین ملاکین و خوانین همدان تشکیل شد. در این مجلس ضمن بررسی وکلاتنامه‌ها و ارائه برگه وکالت با اعتبار شش ماه به وکلا، ظهیرالدوله در نطق مفصلی، نیت خود از تشکیل مجلس را بیان کرده و اهداف و برنامه‌های خود را تشریح می‌کند. «۱۵ جمادی الاولی ۱۳۲۴ - چهار ساعت به غروب مانده مجلس فوائد عمومی تشکیل شد، مرکب از پنجاه و دو سه نفر وکلای تجار و اصناف و یهود و ارامنه و زیاده از ۵۰ نفر رؤسا و اعیان و مباشرین امرا. بی‌اندازه مجلس خوبی بود. یکی یکی وکالت‌نامه‌های خود را که هر کدام تقریباً صد یا کمتر مهر داشت می‌دادند و در عوض یک ورقه کوچک ممهور به این مضمون می‌گرفتند: از تاریخ پانزدهم شهر جمادی الاولی ۱۳۲۴ الی شش ماه دیگر، عالیجاه آقا سیدهاشم، وکیل منتخب معلوم‌الوکاله صنف صراف، دام مجده پذیرفته شد که در مجلس فوائد عمومی همدان حاضر شود.

صحبت رسمی که فقیر می‌بایست می‌کردم چون همه در حیاط نشسته بودیم و جمعیت زیاد بود و نمی‌توانستم خیلی بلند حرف بزنم پیش‌تر نوشته بودم در موقعش دادم رضی‌الملک، در جای بلندتری ایستاده این طور خواند: چون ایجاد و تشکیل حکومت نوعاً برای تحصیل آسایش عباد و تعمیر و آرایش بلاد و انتظام امور جمهور و کسب فوائد عمومی اهالی مملکت و راحت رعیت از هر جهت است و اهل هر ولایتی که در طبیعت آنها غیرت صدق و حمیت و امانت و هوش و عقل و فراست هست در نفع و ضرر و سهولت معیشت و حصول مکنت و ثروت و شرافت و ترقی و تمدن وطن عزیز خود بینا و بصیر و داناترند از یک هیأت حکومتی که هیچ آن ولایت را ندیده و از آداب و عادات اهل آن ملک خبر و اطلاع ندارد، پس بر هر یک از حکام که نماینده دولت و پاسبان رعیت و ضامن امنیت هستند لازم است که همیشه موجبات نظم و امنیت و راه صلاح و فساد کار رعیت و ترقی و ثروت ظاهر و باطن آنها را با مشاورت عقلای همان بلد فراهم کند.

از این جهت من تشکیل مجلس می‌دهم در ماهی سه روز برای کسب و جلب فوائد صحیحه عامه، از تنزل نرخ اجناس و غله و مأکولات و سایر چیزها و ترتیب انتظامات و امنیت بلدیه و تمیزی شهر و حفظ صحت و تعدیل موازین و سهولت فلاحت و تجارت که در آن مجلس مذاکره نموده، نتیجه هر مطلب را به کثرت آرا انتخاب نموده و با کمال ملاحظه به موقع اجرا گذاشته، اساس ترفیه و آسودگی اهالی را به فضل خدا و کرم مولی(ع) از هر جهت فراهم نمایم و کسانی‌که به عضویت این مجلس قبول می‌شوند پیشکاران امرای فخام و اعیان صاحب احترام و وکلای تمام اصناف کسبه این ولایت خواهند بود و ریاست مجلس محترم را که فی‌الحقیقه خدمت مخصوص خود من است، به جناب اجل اکرم، برادر محترم، حاجی ابوالفتح‌خان که از خانواده بزرگ صدارت و در هر کاری کمال بصیرت را دارد، مفوض داشتم که در هر ۱۰ روز یک مرتبه این مجلس را منعقد نموده در مسأله‌ای که مطرح می‌شود، نتیجه حاصله از آن مذاکره را نوشته، با ملاحظه اکثریت آراء، به مهر اهالی مجلس رسانده، اطلاع بدهند که در مقام اجرا گذاشته شود.

ان‌شاءالله و به مبارکی روز اول انعقاد مجلس خوب است برای سلامتی ذات ملکوتی صفات اعلیحضرت اقدس، شهریار تاجدار، پدر مهربان ایرانیان، وارث تخت و تاج کیان، السلطان مظفرالدین شاهنشاه خلدالله ملکه و سلطانه، نقداً صحبتی از ارزانی و فراوانی و راحت به دست آمدن نان و گوشت کنیم. پس از برخاستن به تعظیم نام نامی اعلیحضرت شاه و نشستن، قاله قاله‌ای به اظهار امتنان در مردم در گرفت و حاجی شیخ تقی، وکیل منتخب تجار، نطق خیلی خوبی کرد».

مروری بر نخستین تصمیمات عام‌المنفعه مجلس فوائد عمومی همدان و وقایع مربوطه در نوبت بعد ارائه خواهد شد.

منبع مطالب: کتاب اوضاع سیاسی اجتماعی همدان در خاطرات ثلاث

انتهای پیام