در خیابان پرستار رشت، پشت بیمارستان پورسینا، بنای یادمانی قرار دارد که براساس الگوی گنبد ایرانی طراحی شده و انگار یک گنبد ۴ پاره به یاد ۴شهید، تکه شده است. بر ستون مشکی در وسط هلال های مقبره، نوشته ای بدین مضمون حک شده است؛

 سرفرازان ایران زمین، فرزندان دلاور گیلان

صالح خان مژدهی

کاظم خان کمیسر

یوسف خان جوبنه ای

عبدالعزیز شریعتمدار کرگانرودی

به هنگام یورش اشغالگران بیگانه به سرزمین ایران در بهمن ماه ۱۲۹۰ خورشیدی، صفر ۱۳۳۰قمری در این مکان به شهادت رسیدند و به خاک میهن پیوستند.

 روزگاری این مکان معروف به قطعه شهیدان بود، قطعه به جامانده از صحرای ناصریه که یادآور روزی است که فرمانده روسیه تزاری، صدای مشروطه خواهان گیلان را خفه کرد و برای ایجاد رعب، ۴ تن از فرماندهان نیروهای مردمی- که در مقابل یورش روسیه تزاری به رشت و انزلی مقاومت کرده بودند- در ملا عام اعدام نمود و در یک گور دسته جمعی دفن کرد و بر رویشان شفته آهک ریخت.

به گفته مورخان، پس از استبداد صغیر، تازه تهران با تلاش مشروطه خواهان گیلانی و بختیاری فتح شده و مجلس دوم  شکل گرفته بود. اما خزانه کشور خالی و اوضاع متشنج بود. با ورود شوستر آمریکایی برای سامان دادن به اوضاع مالی، سهم خواهی های روس و انگلیس آغاز می شود و تهدید بر تجزیه ایران قوت بیشتری می گیرد و روس و انگلیس برای اخراج رقیب، اولتیاماتوم می دهند. انجمن ایالتی گیلان خواستار رد اولتیماتوم می شود. اما نتیجه اش شوم بود و در زمستان سال۱۲۹۰ سواره نظام روس در خیابان های رشت به جان مردم می افتد.

آزادیخواهان تالش به زعامت ملا عبدالعزیزکرگانرودی، مسلحانه به رشت آمده و با  انجمن ایالتی رشت همپا می شوند. با رفتن شوستر، روسیه که همیشه خیال تصرف شمال ایران را داشت، به یکباره بر رشت، تبریز و انزلی تاخت و سران انجمن ایالتی و ولایتی گیلان دستگیر شدند.

قتل و کشتار، ره آورد یورش روس ها بود که بر تمام شهر مسلط شده بودند. از مشروطه خواهان برخی زندانی و برخی فراری شدند. اما محل اختفای برخی لو می رود؛ افرادی که محل اختفای آنان را به سفارت روس اطلاع دادند؛ شریعت زاده ی رفیع، محمد زاده قنسولی(کسمایی) و مدبر الممالک بودند.

به سران زندانی تکلیف شد تا اعتراف نامه ای بنویسند که ایشان مسبب تیراندازی و خونریزی در شهر بوده اند و عملیات نیروهای روس جنبه دفاعی داشته و آزادی سران مذکور منوط به این اعتراف نامه است.

«صالح خان مژدهی» در آن زمان، ریاست ژاندارمری رشت را برعهده داشت و «یوسف خان جوبنه» معاون نظمیه بود و در عمل وظیفه حفظ امنیت شهروندان را بر عهده داشتند.

با نپذیرفتن اعتراف نامه، روس ها دادگاهی فرمایشی تشکیل داده و با شهادت افرادی که در میان مردم خوشنام نبوده و با کنسول روس مراوده داشتند، افراد مذکور محکوم به اعدام می شوند.

درست پیش از ظهر ۱۲بهمن ماه ۱۲۹۰  قزاق های روس، نامبردگان را با یک عراده توپ به صحرای ناصریه می آورند و۴ تن آزادیخواه به دار آویخته می شوند و برای خواباندن اغتشاش، بلافاصله بعد از اعدام پای دارشان، گودالی کنده شد و بر گور کشته شدگان شفته ی آهک می ریزند، تا محل دفن هم پنهان بماند.

آن روز، آزادی خواهان تنها توانستند محل اعدام را نشانه گذاری کنند، شاید روزگار فرصتی دهد تا برای ایشان بنای یادبودی بسازند.

سالها گذشت و صحرای ناصریه با فروش بلیت تئاتر توسط آزادیخواهان از مالک شرکت تومانیاس خریداری شد تا بیمارستان ملی (بعدها بنام پورسینا نامگذاری شد) بسازند. همان زمان قطعه شهدا، صاحب آرامگاهی گلی شد. سال ها گذشت ولی کسی نمی دانست صاحب مزار کیست.

با انقراض روسیه تزاری، سیمون سالاریدزه، یک معلم روسی و از رجال گرجستان با درج اعلامیه ای از مردم رشت خواست تا در صحرای ناصریه گردهم آمده و برای یادبود ۴ شهید راه آزادی، یادبودی برگزار گردد.

آن‌روز دور تا دور میدان شهیدگاه، پر بود از کودکان دبستانی پرچم بدست که به افتخار شهیدانی که توسط روسیه تزاری کشته شده بودند، جمع شده بودند.

بعدها و در سال ۱۳۲۷ خورشیدی، حسن شکر الله زاده (رادپور) رئیس بیمارستان پورسینا، بنا به دستور دولت وقت برای ساخت بنای یادبود شهدای راه آزادی، دستور می دهد مقبره ای دو ستونه به یاد شهدا در گوشه بیمارستان و محل شهادت ایجاد نمایند. ستونی که در تهران تراشیده و به رشت رسید. روی ستون نوشته شده بود: « اینجا مزار نیک مردانی است که در راه وطن جان داده اند» تنها در آن روز بود که از اعدام شدگان رفع اتهام شد. ۲۷اسفند ۱۳۲۸ استاندار وقت گیلان از مردم خواست برای افتتاح مزار شهیدان ناصریه در بیمارستان پورسینا گردهم آیند. یک دقیقه سکوت و پرده برداری از یادمان شهدایی که در بخش عفونی بیمارستان پورسینا آرمیده بودند.

در سال ۱۳۷۹، اعضای نخستین دور شورای رشت، یک روز قبل از سالروز مشروطه (۱۳/۵/۱۳۷۹) در بیمارستان پورسینا حاضر شده و دسته گلی از سوی اعضای شورا تقدیم شهدای راه آزادی می شود. خاطره قهرمانان ملی پس از ۵۲ سال زنده می شود. در آن دیدار، سروش اکبرزاده، رئیس کمیسیون فرهنگی شورا به دکتر بهبودی، رئیس وقت بیمارستان پورسینا، پیشنهاد می دهد قطعه مذکور به شهرداری رشت فروخته شده و از حیاط بیمارستان خارج شود.

اکبرزاده ، پیرامون چگونگی خروج بخش شهیدگاه از محوطه بیمارستان، می گوید: آن زمان مهندس مهدی متقالچی، یکی از گیلانیان مقیم اروپا، ۴دستگاه ماشین لباسشویی ویژه بیمارستانی برای پورسینا خرید تا شهرداری بتواند قطعه مذکور را از حیاط بیمارستان خارج و به فضای شهری اضافه کند.

المانی هم توسط مهندس کاظم دلشاد، برگرفته از الگوی گنبدهای ایرانی طراحی و ساخته شد. تمام ۱۱میلیون هزینه ساخت یادمان شد و محوطه سازی را نیز مهندس متقالچی پرداخت کرد.

از سال ۱۳۸۰  شهروندان می توانند هر زمان که بخواهند به زیارت شهدا ی راه آزادی بروند.

منابع:

ماهنامه گیله وا شماره های ۵۸،

گیلان در جنبش مشروطه، ابراهیم فخرایی

نامها و نامدارهای گیلان، جهانگیر سرتیپ پور

بیمارستانهای رشت، دکتر حسن تائب

انتهای پیام