به رغم اینکه بخش اعظمی از تاریخ تشکیل‌ دهنده خراسان رضوی در بحث بازی‌های بومی و محلی خلاصه می‌شود که در گذشته‌های نه‌چندان دور به عنوان یک فعالیت تفریحی و ورزشی نقش بسزایی در سلامت جسمی و فکری مردم روستا ایفا می‌کرد، اما امروزه با گسترش تکنولوژی و رایانه‌ای شدن بازی‌های کودکان، بسیاری از اسباب بازی‌های سنتی و بومی که زمانی نه چندان دور جایگاه ویژه‌ای در جامعه ایران داشت، به دست فراموشی سپرده شده است.

بالابلندی، تیله‌بازی، خاله‌بازی، خروس‌جنگی، شاه‌ و وزیر، شمع گل پروانه، عمو زنجیرباف، قایم باشک، کلاغ‌پر، گل یا پوچ، لی لی، هفت‌سنگ، وسطی و ده‌ها بازی دیگر که هر یک نامی آشنا برای نسل‌هایی از ایرانیان است، بازی‌های کودکانه فراموش شده‌ای هستند که به تاریخ پیوسته است.

بازی‌های منسوخ شده

سال‌ها پیش به هر کوچه‌ای که قدم می‌گذاشتیم پر از هیاهوی کودکانه، شادی و هیجان وصف‌ناپذیر بازی‌های بومی محلی بود که در کل فضا را به خود اختصاص می‌داد، نوعی همرنگی، همبستگی در یکایک بازیکنان وجود داشت و به دور از هیاهوی زندگی امروزی و حتی بدون توجه به گذر زمان سپری می‌شد.

در همین رابطه یک کارشناس حوزه گردشگری ورزشی در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه برخی رشته‌های منسوخ شده در خراسان رضوی هستند که باید شناسایی شوند، افزود: برای احیاء بازی‌های بومی محلی مستلزم همکاری روستاییان به خصوص ریش سفیدان هستیم.

رضا یوسفی با اشاره به اینکه در خراسان رضوی تاکنون ۲۰۰ بازی بومی و محلی شناسایی شده است، هفت‌سنگ، یه قل دو قل، کلاس کلاس(لی لی)، دژبال(وسطی)، بجول بازی، کبدی، الک دولک، دال پلان، خروس‌جنگی(الاختر) را از آن جمله دانست.

 وی اظهار کرد: به رغم اینکه در گذشته بازی‌های بومی و محلی از اهمیت خاصی برخوردار بوده اما متأسفانه باید گفت که امروزه هیچ اثری از آن مکان‌ها و بازی‌ها نیست و به فراموشی سپرده شده است.

این کارشناس حوزه گردشگری ورزشی با اشاره به اینکه در گذشته در شهرستانی مانند کوهسرخ برای این نوع بازی‌ها مکان‌هایی به نام نوروزگاه و عیدگاه بوده که مرد و زن در آن مکان‌ها به بازی می‌پرداختند، عنوان کرد: می‌طلبد هر چه زودتر بازی‌های بومی محلی مستند شوند.

وی  با تأکید بر اینکه اگر این اقدام صورت نگیرد همانند بسیاری از بازی‌های دیگر به فراموش سپرده خواهند شد، گفت: برای بازگرداندن بازی‌های بومی محلی به جایگاه اصلی خود نیازمند طرح و برنامه‌های بلند مدت هستیم و در این راه رسانه بسیار می‌تواند به ما کمک کرده و جذابیت ایجاد کند.

 یوسفی با بیان اینکه اگر بخواهیم دست روی دست بگذاریم نمی‌توان انتظار داشت بازی‌های بومی و محلی احیاء شوند، ادامه داد: می‌طلبد هر چه زودتر آموزش این ورزش در مناطق مختلف به خصوص در میان دانش آموزان شروع شود.

وی با انتقاد از اینکه هر چند در طراحی‌های شهری زمین‌هایی برای اسکیت و سایر ورزش‌های جدید دیده شده اما تاکنون هیچ مکان و زمینی توسط مسئولان شهری برای انجام بازی‌های بومی محلی تدارک دیده نشده و این نشان می‌دهد ارزشی برای این بازی‌ها قائل نیستیم، افزود: در بسیاری از شهرها مکان‌هایی هستند که می‌شود در آن فستیوال بازی‌های بومی محلی را اجرا کرد.

این کارشناس حوزه گردشگری ورزشی با بیان اینکه با وضعیت فعلی تنها بازی‌های بومی و محلی را فریز شده و ویترینی می‌کنیم، اظهار کرد: باید این بازی‌ها را از داخل سالن‌ها به بیرون و درون جامعه آورد.

وی با اشاره به اینکه معتقدم اگر در شهرها فضاهای مورد نیاز این بازی‌ها باشد استقبال خوبی خواهد شد، گفت: باید مجدد بازی‌های بومی محلی را زنده کرد و حصارهایی که خودمان بر دور این بازی‌ها کشیده‌ایم را برداریم تا بیشتر دیده شوند.

وی یکی از اهداف هیأت بازی‌های بومی و محلی را زنده کردن این بازی‌ها در میان مردم و به خصوص نسل جدید دانست و عنوان کرد: هر چند کارسختی هست اما شدنی است.

یوسفی با بیان اینکه برخلاف گذشته که در هر کوچه شاهد بازی‌های بومی و محلی مثل هفت سنگ بودیم اما امروزه دیده نمی‌شود و متأسفانه امروزه برخی بازی‌ها در قالب جشنواره و سالی یک بار برگزار می‌شود، اظهار کرد: جمع شدن این بازی‌ها از میان مردم و برگزاری آنها در بین افراد خاص آن هم در قالب چند تیم با افراد محدود اصلاً خوشایند نیست.

وی با اعلام اینکه هر فرهنگ و جامعه‌ای یکسری مشخصه‌ها و شاخص‌هایی دارد و آیین‌ها و میراث ناملموس یکی از مواردی است که جزو شاخص‌های فرهنگی یک جامعه محسوب می‌شود، افزود: همانگونه که آیین‌ها، رقص‌ها، موسیقی، لهجه، داستان‌ها و موارد بسیاری دیگر جزو گستره میراث معنوی و ناملموس در کشور ما و به خصوص خراسان محسوب می‌شود بازی‌های بومی محلی هم بر خواسته از دل فرهنگ همان جامعه است.

یوسفی با بیان اینکه ورزش‌های بومی محلی از همان گذشته اهداف خاصی را دنبال می‌کرده که تشریک مساعی بیشتر بین اقوام و ایجاد وحدت از آن جمله است، بیان کرد: بازی‌های بومی و محلی بیشتر بر روی قدرت بدنی و مشارکت افراد تأثیر می‌گذارد هرچند بازی هفت سنگ در ظاهر ساده باشد اما تحرک بسیاری دارد.

وی با اشاره به اینکه باید با تأسف گفت که امروزه بسیاری از بازی‌های محلی به رغم سادگی و نشاط بسیاری که دارند اما در بین نسل حاضر جایگاهی ندارد، افزود: در واقع بازی‌های بومی محلی در گذشته در محلی روباز انجام می‌شد و همه بر بازی بچه‌ها نظارت داشتند و به نوعی در بازی‌های بومی و محلی حس نوع دوستی و صمیمیت در بین بچه‌ها تقویت می‌شد. 

تأکید بر احیاء بازی‌های بومی

در ادامه کارشناس بازی‌های بومی و محلی در خراسان رضوی با بیان اینکه بخشی از بازی‌های مردمی محلی که در قدیم انجام می‌شد به دلیل فراهم نبودن ساختارهای مناسب در حوزه ورزش بود، گفت: بازی‌های محلی در گذشته با کمترین امکانات و در دسترس ترین مکان‌ها قابل اجرا بود.

جواد روشندل افزود: به رغم اینکه بازی هفت سنگ و برخی بازی‌های دیگر با کمترین امکانات صورت می‌گرفت ولی پرهیجان‌ترین، سریع‌ترین و با دقت‌ترین بازی‌ها بود به طوری که در کوتاهترین زمان ممکن باید با یک دست توپی که در هوا بود را می‌گرفت تا برنده شود.

وی با ابراز خرسندی از اینکه برخی بازی‌های بومی محلی مثل هفت سنگ، طناب‌کشی یا زو در سال‌های اخیر مورد حمایت اداره ورزش و جوانان قرار گرفت و امروز دارای هیأت ورزشی هستند، اظهار کرد: برخی بازی‌های ساماندهی شده مثل هرنگ هرنگ و برخی بازی‌های دیگر فقط در سالن‌ها و جشنواره‌ها اجرا می‌شوند و عملاً  در دل توده مردم راه نیافته است.

وی با اشاره به اینکه برخی بازی‌ها جنبه آموزشی داشته و حتی دوازده امام را با همین بازی‌ها به کودکان یاد می‌دادند، اظهار کرد: برخی از این بازی‌ها به نوعی در ادب تعلیمی، نقش‌پذیری، مسئولیت‌پذیری، ایجاد  استقلال و افزایش سرعت عمل و  ایجاد روحیه تعاون و همکاری نقش داشت لذا باید این بازی‌های بومی و محلی شناسایی و احیاء شوند.

این کارشناس بازی‌های بومی و محلی با بیان اینکه درصدد نیستیم همه سنت‌ها و آنچه در گذشته بوده  و ارزش داشته اکنون هم جایگاهی داشته باشد، افزود: در مورد بازی‌ها هم همین گونه است باید برخی بازی‌های که در محیط‌های شهری قابل اجرا است شناسایی، بازسازی و به روز شوند.

وی با اشاره به اینکه در گذشته اسباب شادی و هیجان و دور هم بودن بچه‌ها همین بازی‌ها بود و کمتر کسانی بودند که بازی یارانه‌ای داشته باشند، گفت: اکنون بخشی از توجه جوانان به سمت فضای مجازی و بازی‌های کامپیوتری رفته است.

روشندل با بیان اینکه نوع بازی جوانان امروز به لحاظ در دسترس بودن امکانات تغییر کرده است، افزود: در گذشته از امکانات و وسایل در دسترس بازی می‌ساختند ولی دیگر آن بازی‌ها به فراموشی سپرده شد و به مرور بازی‌های دیگر ورود کرد و اکنون  کمتر کسی رغبت می‌کند به سمت بازی‌های بومی محلی قدیم برود.

وی با اشاره به اینکه بخشی از بازی‌های‌ بومی محلی امروز دیگر جایگاهی ندارد، گفت: جوانان امروزی مثل قبل تلاش ندارند و با نحوه زندگی  امروزی و نبود دور همی‌های خانوادگی دیگر بازی انجام نمی‌شود.

روشندل بیان کرد: اگر این بازی‌ها شناسایی شوند و بر روی آنها پژوهش‌هایی صورت گیرد می‌توان بازی‌هایی که در تقویت تفکر، سرعت و دقت بخشیدن و حتی نقش‌پذیری مؤثرند مجدد احیاء شوند.

 امروزه با گسترش تکنولوژی و رایانه‌ای شدن بازی‌ها و از همه مهمتر گسترش شبکه‌های مختلف اجتماعی موجب شده، در زمانی نه چندان دور که بازی‌های بومی و محلی جایگاه ویژه‌ای در جای جای ایران زمین داشت، اکنون به دست فراموشی سپرده شده است. عمو زنجیرباف، قایم باشک، کلاغ‌پر، گل یا پوچ، لی لی، هفت‌ سنگ، وسطی و ده‌ها بازی دیگر که هر یک نامی آشنا برای نسل‌هایی از ایرانیان است، بازی‌های کودکانه فراموش شده‌ای که به تاریخ پیوسته و امروزه در کلان‌شهرها، شهرهای کوچک و حتی روستاهای منطقه خراسان، جای خالی بازی‌های خلاقانه و مبتکرانه کوکان دیده می‌شود.

 بازی‌های بومی و محلی گذشته موجب افزایش  ارتباطات اجتماعی، دوستی‌های بیشتر و مهارت و یادگیری را شامل می‌شود که امروز خبری از آن نیست و بازی‌های کنونی تنهایی، بدون مهارت، دوستی و ارتباطات که متأسفانه آسیب زیادی را به فرد و اطرافیان وارد می‌کند.

 توجه به بازی‌های و بومی محلی که آثار مثبت آن برای والدین امروز جامعه ثابت شده ضرورت دارد و خانواده‌ها می‌توانند با آموزش این بازی‌ها جدا از فراموش شدن این گونه بازی‌ها که هویتی برای استان هستند در سلامتی کودکان خود نقش مهمی ایفا کنند.

انتهای پیام