به گزارش ایسنا، هفته پنجم «پاتوق مستند سوره» به نمایش و نقد و بررسی مستند «کودتای ۵۳» به کارگردانی تقی امیرانی اختصاص پیدا کرد. این برنامه روز گذشته ۳۰ مرداد با موضوع «کودتای ۲۸ مرداد» به میزبانی حامد شکیبانیا و با حضور خسرو معتضد نویسنده و پژوهشگر تاریخ و تقی امیرانی کارگردان مستند در سینما سپیده برگزار شد.

پس از نمایش مستند، ابتدا حامد شکیبانیا میزبان برنامه عنوان کرد: نزدیک به دو ساعت به تماشای مستند «کودتای ۵۳» نشستیم که بسیار تکان دهنده بود چراکه با بخش‌هایی از تاریخی مواجه شدیم که اگر به گونه دیگری رخ می‌داد، شرایط امروز ما به گونه دیگری بود. شاید بتوانم بگویم ما مدام به این فکر می‌کنیم چه می‌شود اگر تاریخ به گونه دیگری جلو می‌رفت.

وی ادامه داد: تماشای این مستند برای من که خود مستندساز هستم، تجربه خوبی بود. شاید یکی از عوامل اقبال این اثر حضور والتر مرچ تدوینگرست که فرد قابلی‌ست و نزدیک به هشت سال زمان خود را صرف این مستند کرده به گونه‌ای که پیشنهادهای دیگر به تعویق انداخته است.

میزبان «پاتوق مستند سوره» خاطرنشان کرد: ستون فقرات مستند «کودتای ۵۳» بر اساس اعترافات افسر امنیتی انگلستان است که در واقع ما در فیلم می‌بینیم کارگردان بسیار اتفاقی او را پیدا و ماجرا را دنبال می‌کند. 

سپس تقی امیرانی کارگردان مستند با اشاره به اینکه ساخت این مستند نزدیک به ۱۰ سال طول کشیده و تلاش کرده هر آنچه بدان رسیده است، در فیلم بازگو کند، مطرح کرد: علاقه‌مندم که بگویم من در ایران عاشق سینما شدم.

وی ادامه داد: این مستند را که ۴ سال هم برای پخش شدن آن جنگیدیم، باید با عینک ابعاد تاریخی دید نه عینک فیلم. عینک ابعاد تاریخی برای دیدن این فیلم مستند مهم است چرا که ۷۰ سال از اتفاق گذشته و انگلیس هنوز رسما به نقش خود اقرار نکرده است.

امیرانی با اشاره به زندگی نورمن داربی‌شر بیان کرد: او از ۱۹ سالگی که سرباز بوده به ایران آمده است و زبان فارسی را بسیار روان و خوب حرف می‌زد. همچنین شناخت خوبی از ایران و ایرانیان و فرهنگ مردم داشت. به قدری شناخت روان‌کاوانه‌ای از ایران داشته که بلد بوده چطور مردم ایران را به خیابان‌ها بکشاند. وی در ۲۴ ساعت، کاری می‌کند که کودتا به نفع انگلیس رقم می‌خورد و سرنوشت ایرانیان را تغییر می‌دهد.

وی اضافه کرد: تمام حرف‌هایی که داربی‌شر در مصاحبه می‌زند، کامل است؛ اما اجازه نمی‌دادند تا گفتگوی او تصویری باشد، به صورتی فایل صوتی آن را ضبط کرده بودند که ما توانستیم مکتوب آن را پیدا کنیم. پیدا کردن متن این مصاحبه برای ما خوش‌شانسی زیادی به همراه داشت.

کارگردان مستند «کودتای ۵۳» تشریح کرد: در زمان ساخت مستند، بسیاری به ما حمله کردند چراکه تصورشان این بود باعث بدنامی آن‌ها می‌شویم. دولت انگلیس و سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا به ما فشاری وارد کرد که ناچار شدیم مصاحبه نورمن داربی‌شر را از مستند حذف کنیم. البته بهترین وکیل‌ها و مستندسازان انگلیسی پشت ما ایستادند. حتی یک خانم ایرانی که در لندن وکیل بود، به مدت ۴ ماه برای پیش‌ بردن کارمان در دادگاه به صورت رایگان تلاش کرد. آقای فیلمبرداری هم بود که در دادگاه بابت حرف‌های نورمن داربی‌شر در مصاحبه‌ قدیمی‌اش تاییدیه داد که آن مصاحبه حرف‌های خود داربی‌شر است.

امیرانی درباره نسخه ابتدایی مستند «کودتای ۵۳» بیان کرد: نسخه ابتدایی فیلم ۸ ساعت بود. در آن نسخه، روایت‌هایی از انحلال مجلس، ترور شاه، دکتر فاطمی، رزم‌آرا و... داشتیم، اما ما فرد جدیدی را به نام نورمن داربی‌شر کشف کرده بودیم که تاکنون کسی به آن نپرداخته بود. ما می‌خواستیم مستندی بسازیم که تکراری نباشد و حرف جدیدی بزند. مستند، کتاب نیست و نمی‌تواند همه جوانب را در آن نشان داد. بیش از ۲۰۰ کتاب و صدها مقاله درباره کودتای ۲۸ مرداد نوشته شده است؛ اما همواره به دنبال نکته جدیدی بودیم تا آن را نشان دهیم.

وی ادامه داد: نورمن داربی‌شر قبل از آن که جاسوس شود، کنسولگر انگلیس در مشهد بوده و پسر او پیتر نام دارد که در مشهد به دنیا آمده و می‌تواند فارسی هم حرف بزند. تمام اعضای خانواده نورمن داربی‌شر را در افتتاحیه مستندمان دعوت کردیم؛ حتی آن‌ها در هنگام ساخت این مستند، اطلاعات زیادی در اختیار ما گذاشتند.

این کارگردان خاطرنشان کرد: هدف من بازگویی تاریخ کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ براساس مدارک و اسناد بود. این کودتا زندگی صدها میلیون انسان را عوض کرده و به همین دلیل مهم است. همواره برداشت مخاطبان به اندازه تعداد مخاطب بوده و این امتیازی است که فیلم دارد. زیرا هر مخاطب، بر اساس ابعاد شخصیتی و تجربه زندگی خودش از مستند «کودتای ۵۳» برداشت می‌کند. من هیچ زمانی نمی‌توانم معنای برداشت‌شده از مستند را کنترل کنم و در این اثر هم، هیچ‌گاه نظر شخصی خودم را بازگو نمی‎‌کنم.

در ادامه خسرو معتضد نویسنده و پژوهشگر تاریخ بیان کرد: من شرح ساخت مستند «کودتای ۵۳» را شنیده بودم و چندباری در فضای رسانه‌ای و روزنامه‌های خارج از کشور صحبتی از این فیلم به میان آمد و سوالم اینجاست که چرا رسانه ملی تاکنون این مستند را پخش نکرده است. این آثار که با زحمت فراوان تولید و در سطح بالا تولید می‌شود، باید به دست مخاطب عام برسد. یکی از مشکلات ما این است که تاریخ نمی‌دانیم و من از این بابت متاسفم. مواردی در فضای مجازی بازگو می‌شود که من عصبی می‌شوم و این نشان از بی‌سوادی افراد دارد. ما با این تاریخ پُربار، دانشگاه‌های به نام و استادان برجسته باز هم در بازگو کردن تاریخ اشتباه می‌کنیم.

وی یادآور شد: برای ساخت مستند «کودتای ۵۳» بسیار زحمت کشیده شده و قسمت‌هایی از تاریخ ایران را روشن کرده است. من وابسته به هیچ حکومتی نیستم اما از دروغ و بی‌سوادی خوشم نمی‌آید و معتقدم تاریخ ایران را باید بی‌طرفانه بررسی کرد.

این پژوهشگر تاریخ تاکید کرد: زمانی که قرار بود کودتا اتفاق بیفتد حتی نمی‌دانستند دکتر مصدق را به کجا بفرستند. خود رضا شاه یکی از شاهدان ماجرای کودتای ۲۸ مرداد بود که در خاطرات خود می‌گوید مصدق از نقشه‌ای که ما کشیده بودیم، بی‌اطلاع بود.

این نویسنده با بیان اینکه مقالات و کتاب‌هایی مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد موجود است، تصریح کرد: احمد بنی احمد کتابی دارد که تمام جریانات کودتا را در آن بازگو کرده است. کتاب «کودتا در کودتا» یکی دیگر از آثاری‌ست که درباره کودتای ۲۸ مرداد منتشر شده است. خاطرات افسران محافظ خانه مصدق که در روزنامه پرخاش بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ که در ویژه‌ نامه‌ای ۲۰ صفحه‌ای نوشته شده است، خواندنی‌ست.

معتضد یادآور شد: منوچهر پارسادوست نویسنده، درباره اسناد سی آی ای کتابی چاپ کرده که خواندنی‌ست. کتاب «کودتاسازان» اثر محمود تربتی سنجابی نیز یکی دیگر از تالیفات مرتبط با این اتفاق تاریخی است. خاطرات میرزا جندقی به عنوان حسابدار طیب حاج رضایی، مدافعات مصدق در دادگاه نظامی بدوی و تجدیدنظر، کتاب هفت سال در زندان آریامهر که درباره احمد آرامش است، گزارش سفارت آمریکا که عبدالرضا هوشنگ مهدوی تدوین شده، خاطرات نصرت الله خازنی رییس دفتر مصدق، خاطرات اشرف پهلوی و... از جمله کتاب‌های موجود درباره کودتای ۲۸ مرداد است. ناگفته نماند که چند روز پیش کتابی را که قبلا ۱۰ هزار تومان قیمت داشت، ۱۵۰ هزارتومان خریداری کردم. به همین دلیل، کتاب‌های خوب و مستند، در دسترس نسل جدید نیست تا برای درک تاریخ به آن رجوع کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: من کودتای ۲۸ مرداد را کودتا نمی‌دانم بلکه آن را شورشی می‌بینم که از جنوب تهران با پول های سی آی ای به مبلغ یک میلیون دلار آغاز می شود و معتقدم اگر دکتر مصدق یک سرلشکر قوی در راس ستاد ارتش داشت در همان جنوب شهر کار تمام می‌شد. ناگفته نماند که انگلستان به مدت ۵۰  سال، ایران را چپاول (غارت) می‌کرد. جمعیت ایران در آن زمان کمتر ۱۴ میلیون بود و مبارزه مصدق برای غرق شدن کشور در فقر و بدبختی بود.

این تاریخ‌نگار با اشاره به رابطه دوستانه شاه و محمد مصدق خاطرنشان کرد: رابطه محمدرضا شاه و دکتر مصدق خوب بود اما به محض بازگشتن شاه از آمریکا، به او می‌گویند که افراد دیگر را جایگزین امثال مصدق کند. در مجلس شورای ملی، طرفداران انگلیس زیاد بودند و مصدق به شاه می‌گفت «اگر روزی من را از جایگاه نخست‌وزیری برکنار کردند، من را مجدد به مجلس برگردان.» شاه در ابتدا قبول نمی‌کرد زیرا این موضوع خلاف قانون اساسی بود؛ اما در نهایت قبول کرد.

خسرو معتضد در پایان خاطرنشان کرد: در تیر ماه ۱۳۳۰، هیچ‌کس باور نمی‌کرد که محمد مصدق نخست‌وزیر شود. من طرفدار آیت‌الله کاشانی نیستم و همواره طرفدار واقعیت هستم؛ اما آیت‌الله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت نقش اساسی داشت و مردم را به خیابان‌ها می‌کشاند. شاه هم از مصدق حمایت می‌کرد و بارها گفته بود که «مصدق اگر کاری را شروع کند باید تا انتها آن را پیش ببرد». البته همه این‌ها تا قبل از کودتا بود. از ۹ اسفند ۱۳۳۱ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ملاقاتی بین شاه و دکتر مصدق رد و بدل نشد. یک هفته قبل از کودتا، مصدق برای شاه نامه‌ای برای انحلال مجلس شورای ملی می‌نویسد. در همان زمان، روزنامه‌های توده‌ای به مصدق مدام ناسزا می‌گفتند. البته این را بگویم که من تا به امروز حکم عزل مصدق را ندیده‌ام.

انتهای پیام