حسین انصاری خاطرنشان می‌کند که میزان برداشت آب شرب و آب در حوزه بهداشت در افق ۱۴۲۰ برای شهر ۶ میلیونی مشهد به حدود ۴۴۵ میلیون متر مکعب خواهد رسید؛ این در حالی است که برداشت آب کشاورزی در سال ۱۴۰۱ که تعداد کل کشاورزان مشهد ۷۰۰۰ نفر بوده به مقدار ۵۵۰ میلیون متر مکعب بوده است. این اطلاعات از آمارنامه‌های خود وزارت جهاد استخراج شده است. من به هیچ‌وجه نمی‌خواهم با کشاورزی مخالفت کنم اما کشاورزی محور توسعه منطقه خشک نیست.
او با تاکید بر اینکه تبخیر ناشی از افزایش دما در فضاهای سبز شهری نسبت به کشاورزی رقمی نیست که بخواهیم به آن بپردازیم، عنوان می‌کند « وقتی هوا گرم می‌شود این افزایش مصرف در کشاورزی نیز افزایش پیدا می‌کند. گیاهان آب را از زمین می‌گیرند و به دلیل تبخیر دوباره وارد آسمان می‌کنند. درنظر بگیرید وقتی بخش زیادی از آب در کشاورزی مصرف می‌شود، قطعا این افزایش دما مصرف را در کشاورزی به شدت افزایش می‌دهد و این افزایش آنقدر مقدار بالایی دارد که میزان کم افزایش مصرف در شرب و فضای سبز شهری نسبت به آن قابل قیاس نیست».
این استاد دانشگاه، درخصوص راهکارها در این زمینه هم بیان می‌کند که «باید به‌جای کشاورزی باز که آب تبخیر زیادی دارد و از دسترس خارج می‌شود، کشاورزی زیر پوشش و گلخانه‌ها را در اطراف شهرهای بزرگ مناطق خشک توسعه داده و کشاورزی باز تعطیل شود».
در ادامه بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی ایسنا با حسین انصاری، عضو هیأت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد را در خصوص چالش‌های فضای سبز مشهد در روزگار کم آبی می‌خوانید.
نمی‌توان مردم مشهد را با مردم اروپا مقایسه کرد
وی با اشاره به اینکه به هیچ وجه نمی‌توان مردمی که در مشهد زندگی می‌کنند را با اروپا مقایسه کرد، گفت: یک شهروند مشهدی چندین برابر یک شهروند اروپایی آب نیاز دارد. به دلیل اینکه در منطقه خشک و منطقه‌ای زندگی می‌کند که شدت تابش خالص بسیار بالا است و آب تحت هر شرایطی به سرعت در حال تبخیر است، اما متاسفانه شهروندان مشهدی را با شهروندان اروپایی مقایسه می‌کنند و می‌گویند مصرف آب مردم زیاد است و باید این مصرف را کم کنند. قیمت‌های آب را بی‌جهت افزایش داده و سیاست‌هایی را در حوزه قیمت‌گذاری آب انجام می‌دهند که مصرف آب را در شهرها مدیریت کنند، اما می‌بینند که هرچه قیمت‌ها را افزایش می‌دهند هیچ اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد. این مقدار مصرف آب دست مردم نیست، بلکه به تابش خورشید بستگی دارد. هرچه هوا گرمتر و اقلیم خشک‌تر شود میزان مصرف آب نیز با وجود افزایش قیمت، بیشتر خواهد شد. مطمئن باشید اگر مردم با این افزایش قیمت‌ها مصرف آب خانگی و در شهر مصرف آب فضاهای سبزشان را کاهش دهند، در سطح کلان به دلیل پیامدهای حاصل از زیست نامناسب شهری به خصوص در کلانشهرها به شدت خسارت خواهند دید. لذا به نظر من سیاست‌گذاری‌های اشتباه باعث شده است تا مسیر اشتباهی برویم و تا زمانی که سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه درست نشود اتفاق خاصی نخواهد افتاد.
این استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با سیاست‌گذاری‌ها برای دراختیار گذاشتن آب به مردم، اضافه کرد: آب شرب را تحویل مردم می‌دهند، مردم هزینه آن را پرداخت می‌کنند و مجدد هزینه‌ای برای فاضلاب از مردم می‌گیرند، با جمع‌آوری فاضلاب تقریبا ۹۰ درصد آبی که به خانه‌ها می‌دهد، برمی‌گردد. تقاضای مردم این است که ۳۰ تا ۴۰ درصد این آبی که هم برای خرید و هم برای جمع‌آوری فاضلاب آن هزینه پرداخت کرده‌ایم، برای استفاده در فضای سبز شهری به شهروندان بازگردانده شود. من فکر نمی‌کنم این خواسته زیادی باشد اما جالب است که وقتی می‌خواهند به شهرداری این پساب را تخصیص دهند دوباره از شهرداری پول می‌گیرند. شهرداری هم دوباره این پول را از مردم می‌گیرد. بنابراین در سه مرحله آب را به مردم می‌فروشند برای اینکه مثلا با این شیوه قیمت‌گذاری مصرف آب را کاهش دهد؛ به هیچ وجه این اتفاق نخواهد افتاد.
کل مصرف آب فضای شهری و صنعت کشور زیر ۱۰ درصد است
انصاری ادامه داد: کل مصرف آب فضای شهری و صنعت کشور زیر ۱۰ درصد است، با این سیاست‌های قیمت‌گذاری چند درصد از مصرف آب کشور را می‌توان کم کرد؟ به نظر من هیچ کاهشی در مصرف آب نخواهیم داشت. چون اقلیم در حال خشک شدن است که ناخودآگاه موجب مصرف آب بیشتر برای شهروندان و فضاهای شهری خواهد شد.
وی در خصوص خسارت‌های ناشی از سیاست‌های در پیش گرفته شده توسط دولت‌ها در ارتباط با تخصیص آب به شهر مشهد، گفت: خسارت‌های ناشی از این سیاست‌ها مجدد به دولت وارد می‌شود. به دلیل اینکه وقتی فضاهای شهری به صورت نامناسب و تفریحات آبی در مناطق خشک و نیمه خشک محدود شود، مطمئن باشید مشکلات روحی – روانی، بزهکاری‌های اجتماعی و جرم و جنایت در شهرها افزایش خواهد یافت؛ به علاوه محدودیت‌های مصرف آب بر سلامت جسمی مردم نیز اثر منفی خواهد گذاشت. حال اگر کسی این مشکلات را از لحاظ اقتصادی محاسبه کند، خسارت‌های بسیار زیادی به کشور وارد خواهد شد.
فضاهای سبز شهری شاهرگ‌های حیات اجتماعی در شهرهای بزرگ هستند
این استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه فضاهای سبز شهری شاهرگ‌های حیات اجتماعی در شهرهای بزرگ هستند، توضیح داد: ما به دست خودمان این شاهرگ‌ها را دچار چالش می‌کنیم. در شهری مثل مشهد حدود ۴ میلیون نفر در حال زندگی هستند، شما فکر می‌کنید فضای سبزی که این ۴ میلیون نفر دارند چقدر است؟ در استانی مثل خراسان‌رضوی فکر می‌کنم ما ۱۳ نفر کشاورز داریم که فضای کشاورزی این افراد بالای ۲۰۰۰ هکتار است و مجموعا ۴۵ هزار و ۶۰۰ هکتار زمین کشاورزی دارند؛ یعنی یک یا دو کشاورز به اندازه این ۴ میلیون نفر فضای کشاورزی دارند. در مقایسه این دو موضوع وقتی اعداد و ارقام را درکنار یکدیگر قرار دهید، می‌بینید که در خراسان رضوی و شهر مشهد، دولت به هر کشاورز در سال ۵۹ هزار متر مکعب آب برای مصرف تخصیص می‌دهد. در صورتی که به هر شهروند مشهدی کمتر از ۶ متر مکعب آب اختصاص می‌دهد. میزان مصرف هر شهروند مشهدی در بخش شرب کمتر از ۴ متر مکعب در سال است؛ صحبت از ۴ متر مکعب درسال و ۵۹ هزار متر مکعب در سال است.
انصاری اضافه کرد: میزان برداشت آب شرب و آب در حوزه بهداشت در افق ۱۴۲۰ برای شهر ۶ میلیونی مشهد به حدود ۴۴۵ میلیون متر مکعب خواهد رسید؛ این در حالی است که برداشت آب کشاورزی در سال ۱۴۰۱ که تعداد کل کشاورزان مشهد ۷۰۰۰ نفر بوده به مقدار ۵۵۰ میلیون متر مکعب بوده است. این اطلاعات از آمارنامه‌های خود وزارت جهاد استخراج شده است. من به هیچ‌وجه نمی‌خواهم با کشاورزی مخالفت کنم اما کشاورزی محور توسعه منطقه خشک نیست. کشاورزی نباید اطراف کلانشهری مشابه مشهد که یک شهر توریستی با میلیون‌ها زائر در سال است، متمرکز باشد. در اینجا باید آب را به فضای سبز شهری و آب شرب اختصاص دهند.
وی با تاکید بر اینکه تبخیر ناشی از افزایش دما در فضاهای سبز شهری نسبت به کشاورزی رقمی نیست که بخواهیم به آن بپردازیم، افزود: وقتی هوا گرم می‌شود این افزایش مصرف در کشاورزی نیز افزایش پیدا می‌کند. گیاهان آب را از زمین می‌گیرند و به دلیل تبخیر دوباره وارد آسمان می‌کنند. درنظر بگیرید وقتی بخش زیادی از آب در کشاورزی مصرف می‌شود، قطعا این افزایش دما مصرف را در کشاورزی به شدت افزایش می‌دهد و این افزایش آنقدر مقدار بالایی دارد که میزان کم افزایش مصرف در شرب و فضای سبز شهری نسبت به آن قابل قیاس نیست.
در مناطق خشک، کشاورزی زیر پوشش و گلخانه‌ای باید جایگزین کشاورزی باز شود
این استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: در شرایطی که افزایش دما و افزایش مصرف می‌تواند به بحران تبدیل شود، دولت باید از سال‌های گذشته به این مسئله فکر می‌کرد، اما هنوز هم دیر نشده است و می‌تواند تمام سیاست‌های خود را در مناطق خشک روی توسعه کشاورزی زیر پوشش بگذارد؛ یعنی به جای کشاورزی باز که آب تبخیر زیادی دارد و از دسترس خارج می‌شود، کشاورزی زیر پوشش و گلخانه‌ها را در اطراف شهرهای بزرگ مناطق خشک توسعه داده و کشاورزی باز را تعطیل کند. فقط باید باغ‌ها نگهداری شود؛ چون هزینه‌های سنگینی برای این باغ‌ها در سال‌های گذشته شده است و سال‌ها زمان برده است که شکل بگیرند لذا باغات را نمی‌شود از بین برد ولی دلیلی ندارد که در اطراف مشهد ذرت، خربزه، گندم، جو، گوجه فرنگی، بادمجان و سبزی کاشته شود. می‌توان آب را به باغات تخصیص داد و از طرف دیگر سیستم‌های حاکمیتی، مردم شهر و شهرداری‌ها با برنامه‌ریزی‌های بلند مدت، هزینه خرید چاه‌های کشاورزی را از کشاورزان تامین کنند تا این افزایش درجه حرارت تبدیل به بحران نشود.
۲۰ سال است که ما حرف می‌زنیم و کسی گوش نمی‌کند
وی با اشاره به اینکه ۲۰ سال است که ما حرف می‌زنیم و کسی گوش نمی‌کند، گفت: امسال تابستان شرایط خشکسالی وجود دارد و طبیعتا آب کم است. مگر ما از ۲۰ سال گذشته تاکنون به دولت‌ها و مدیران نگفتیم؟ چرا باید همیشه اشتباه کنند و هزینه این اشتباهات را مردم بپردازند؟ بنابراین راهکار خاصی نداریم و ما دانشگاهیان چوب جادویی هم نداریم که بتوانیم به وسیله آن آب تولید کنیم؛ آب از بین رفته است.
این استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید براینکه مدیران دولتی باید در سالیان گذشته به این موضوع توجه می‌کردند، افزود: من ۲۰ سال است در شهر همین حرف‌ها را می‌زنم. بارها نشسته‌ایم و گفته‌ایم که مشهد کلانشهر و پایتخت معنوی جهان اسلام است، مکانیسم‌های توسعه فضای سبز مشهد متفاوت از شهرهای اروپایی است و کشاورزی نباید در مشهد محور توسعه باشد. بنابراین وقتی این صحبت‌ها در ۲۰ سال گذشته بیان شده است، باید مدیران ارشد استانی فکر می‌کردند که کشاورزی و اشتغال در کشاورزی را به حوزه صنعت و گردشگری منتقل کنند. ۲۰ سال است که گوش نکرده‌اند، حال که امسال هوا گرمتر شده به فکر افتاده‌اند.
انصاری ادامه داد: حدود ۴ سال پیش در جلسه‌ای با حضور معاون وقت رئیس جمهور آقای نوبخت، بودم که در آن جلسه به نقل از ژاپنی‌هایی که به ایران آمده بودند بیان کردند که ایران وارد دوره ترسالی می‌شود. من همان جا خطاب به معاون وقت رئیس جمهور گفتم آقای نوبخت شما از اینجا به دنبال ژاپنی‌ها رفته‌اید تا برای شما حرف بزنند؟ ما به عنوان متخصصین این حوزه در دانشگاه فردوسی به شما می‌گوییم این صحبت‌ها غیر علمی است، ایران اتفاقا وارد دوره خشکسالی می‌شود. شما از همین الان برای تامین منابع آب شهر مشهد باید بدانید که سد دوستی، سد طرق و سد کارده خشک خواهد شد، اما مگر گوش کردند؟ در نتیجه دانشگاهیان نمی‌توانند پیشنهادی بدهند که دردهای مردم را کاهش دهند. اما حداقل کاری که مسئولین می‌توانند انجام دهند این است که چند سالی به حرف ما گوش کنند.
وی در خصوص متخصصین حاضر در کمیته‌های مدیریت بحران آب در مشهد، تصریح کرد: سوالی که من از مسئولین در زمینه بحران آب در مشهد دارم این است که می‌توانند بگویند امروزه در همین تابستان که مشهد دچار بحران آب شده است، متخصصین کمیته‌های بحرانی که مدیریت بحران آب می‌کنند از کجا آمده‌اند؟ چون ما از دانشگاه فردوسی که مرجع علمی قابل قبول و قابل اعتماد شرق کشور است حداقل در حوزه گروه مهندسی آب آنطور که من اطلاع دارم هیچ‌کس در این جلسات حضور ندارد. اگر مدیران قبلی مدیریت می‌کنند و توان مدیریتی دارند چرا در ۲۰ سال گذشته کاری نکردند؟
این استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در همه جای دنیا وقتی یک بحران رخ می‌دهد، زمانی که پیش‌بینی می‌کنند که به عنوان مثال طی چند سال آینده قرار است بحرانی اتفاق بیفتد قطعا مدیریت و برنامه‌ریزی برای کاهش اثرات آن بحران را به دلیل اینکه در دانشگاه‌ها علم روز جاری است، به دانشگاه‌ها واگذار می‌کنند. کدام سازمان دولتی ما این کار را کرده است؟ در کجای این شهر کمیته بحرانی برای مدیریت آب تابستان وجود دارد که در اختیار دانشگاه فردوسی باشد؟ مگر اینکه بگویند که دانشگاه فردوسی محل نخبه‌ها و خبره‌ها نیست و تمام این نخبگان در سازمان‌های دولتی هستند.
انصاری با بیان اینکه خبرگان و نخبگان تجربی در سازمان‌های دولتی برای ما کاملا قابل احترام هستند، خاطرنشان کرد: اما آن‌ها بر مبنای تجربه‌ای که در سازمان‌های خود دارند نخبه شده‌اند و برای شرایط مدیریت بحران خبره نشده‌اند، به دلیل اینکه شما باید ساختارها، روش‌ها و راهکارهای جدید را بکار بگیرید تا بتوانید شهر را مدیریت کنید که به نظر من این اتفاق نیفتاده است. البته به نظر می‌آید یکی از مشکلات اساسی در این خصوص این باشد که دانشگاهیان و اساتید دانشگاه تا حدودی بی پرده، بدون ملاحظه و صریح نظراتشان را می‌دهند. این نگرانی اساتید دانشگاه برای منافع ملی کشور است. مطمئن باشید اگر اساتید دانشگاه در هر زمینه‌ای نقدی داشته باشند به دلیل ایجاد شرایط بهتر است.
انصاری در پایان در خصوص لزوم توجه بیشتر به دانشگاهیان واساتید دانشگاه، گفت: مطمئن باشید اگر دانشگاهیان و اساتید دانشگاه همچنان در مشهد حضور دارند و مانند بسیاری از افراد دیگر مهاجرت نکرده‌اند، به دلیل عرقی است که به شهرشان و محل زندگی‌شان دارند. از مدیران دولتی و مسئولین خواهش می‌کنم بیش از پیش به حوزه‌های دانشگاهی توجه کنند تا سریع‌تر بر بحران‌ها غلبه شود. از رسانه‌ها نیز تقاضا می‌کنم تا بر نشست‌های علمی و تخصصی بیشتر تمرکز کنند.
انتهای پیام
نظرات