با آغاز اسفند نوروزخوانان قاصد بهار بوده و ترانه‌هایی را به زبان‌های گیلکی، تالشی و فارسی زمزمه می کنند که آمدن آفتاب و بهار را نوید می‌دهد. نوروزخوان ها که در گذشته خبردهندگان و پیام آورندگان نوروز بودند، امروزه در مناطق شهری کمتر دیده می شوند اما در برخی از مناطق روستایی و کوهستانی گیلان نوروزخوانی همچنان رواج دارد.

نوروزخوان ها در گذشته معمولا در شب حرکت می کردند و فانوس و چراغی همراه داشتند و از فانوس برای دیدن راه و از چماق برای زدن حیواناتی نظیر سگ ها و شغال ها استفاده می کردند و از محله ای به محله دیگر و از خانه ای به خانه دیگر سر می زدند و جلوی هر خانه شعرهایی برای خوش آمد صاحبخانه می خواندند.

مثلا دعا می کردند پسرهای خانه داماد شوند و سعادت و نیکبختی را برای اهل خانه آرزو می کردند و صاحب خانه ها هم هدیه ای مانند تخم مرغ، برنج، شیرینی، پول و... به نوروزخوان ها می دادند.

بداهه خوانی از ویژگی های نوروزخوانی در گیلان بود و نوروزخوانان واقعی معمولا از افراد خوش‌نشین آبادی ها بودند که در نزد مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند.

پیشینه این گونه آواز مربوط به دوران قبل از اسلام است که در توصیف طبیعت و زیبایی فصل بهار و ستایش شاهان و امیران آمده است. بعد از ورود اسلام و مذهب شیعه این گونه آواز با مفاهیم مذهبی و روایات اسلامی آمیخته شد.

در نوروز خوانی افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می‌شود، پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌رفتند و اشعاری در مدح بهار با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خواندند. این اشعار به زبان فارسی و یا زبان‌های محلی بوده است و پس از اسلام اغلب پس از ستایش خدا در مدح امامان شیعه گفته می‌شده است؛  اشعار بیشتر به صورت ترجیع بند بوده و توسط یک یا چند شخص همزمان خوانده می‌شد.

هر چند در آستانه قرن پانزدهم از تاریخ هجری شمسی و حرکت با شتاب به سمت صنعتی شدن و زندگی مدرن هستیم، اما هنوز هستند جوانانی خوش ذوق که اقدام به نوروز خوانی می کنند و عموما با تعجب رهگذران رو به رو می شوند. فقط مردان و زنانی که موی در آسیاب دهر سفید کرده اند به رسم گذشته به آنها عیدی می دهند و کسی چه می داند شاید خاطره شیرین نوروز کودکی هایشان و یا اولین عید زیر سقف مشترکشان را به خاطر می آورند.

کارکردهای زیبای اجتماعی نوروز

مجتبی بخشنده، دکترای جامعه شناسی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: با توجه به اینکه ایران باستان جامعه ای مبتنی بر کشاورزی و کسب روزی از زمین بود لذا تغییر فصل ها برای مردمان آن دوران از اهمیت بالایی برخوردار بود و در این بین نوروز نیز جایگاه ویژه ای داشت و آدابی که برای گرامیداشت آن به مرور شکل گرفته علاوه بر پاسداشت زمین و طبیعت فرصتی برای گرد هم آمدن و انسجام روابط اجتماعی بود.

وی با تاکید بر اینکه در دوره های گذشته تغییرات اجتماعی سریع نبود و بسیار کند و کم شتاب صورت می گرفت، افزود: در جوامع گذشته نه تنها شکافی بین افراد جامعه نبود بلکه در داخل خانواده پسران همچون پدران و دختران همچون مادران فکر می‌کردند و بر همین اساس سال های سال آداب و رسوم از جمله نوروز به یک شکل و شیوه برگزار می شد.

بخشنده با تاکید بر اینکه در بحث نوروز شاهد کارکرد آن در خصوص  انسجام اجتماعی بودیم، تصریح کرد: در جریان برگزاری آیین های نوروزی افراد بسیار لذت می برند و کارکرد این رسم در زمینه تقویت انسجام اجتماعی بسیار چشمگیر بود ولی با تغییرات اجتماعی که به وجود آمد به ویژه در دوره معاصر و در مسیر جهانی شدن، ارتباط بین افراد سریع تر شده و فاصله زمانی و مکانی از بین می رود که این مسئله در کارکرد نوروز تغییرات چشمگیری را به وجود آورده است.

این جامعه شناس تاکید کرد: یکی از این تغییرات نحوه ارتباط متفاوت افراد در دید و بازدیدهای نوروز است؛ از یک سو فاصله های اجتماعی کم و از سویی دیگر این فاصله زیاد شده است.

وی با بیان اینکه در جامعه کنونی تغییرات اجتماعی به شکل سریع و وسیع رخ می دهد و باعث شده میزان ارتباطات از نظر کمیت و کیفیت دستخوش تغییر شده، افزود: نسل جدید با نسل گذشته تفاوت ماهیتی زیادی دارد و فرزندان دیگر مثل پدر و مادر فکر نمی‌کنند و حتی در مواردی شکاف نسلی به شدت وجود دارد لذا نسل جدید به لحاظ کارکردی هم با نوروز به شکل دیگری برخورد می کنند.

بخشنده تصریح کرد: نوروز به شکل و شمایل و ادبیات دیگر ممکن است در بین نسل جدید تبلیغ و انجام شود؛ مثل چهارشنبه سوری که رفتارهای هیجانی و پرخطر نمونه بارز آن است و از آنچه در گذشته بوده تفاوت قابل توجهی دارد و حتی می توان گفت نوروز امروز در بین نسل جدید تفاوت ماهیتی بسیاری با نوروز گذشتگان دارد و به وجود رسانه های ارتباطی مجازی همه افراد در خانه و کنار خانواده هستند ولی با خانواده و همراه اعضای خانواده نیستند و از نظر معنای عرفی با خانواده بودن متفاوت است که این امر بعد از دوره کرونا بیش از پیش به چشم می خورد و حتی شکل دید و بازدیدهای نوروزی نیز تا حدی دستخوش فضای مجازی قرار گرفته است.

وی با تاکید بر اینکه نوروز در گذشته فرصت دید و بازدید و خانه تکانی بود؛ در حالی که در جامعه امروز مولفه های دیگری از جمله مسافرت و بودن در کنار هم سن و سالان و یا گروه هایی به جز افراد خانواده‌ نیز به آن اضافه شده، گفت: مصرف گرایی یکی از آسیب هایی است که امروز در مراودات اجتماعی نوروز با آن مواجه هستیم و این آسیب فقط در بین نسل جوان نیست بلکه به نوعی نسل گذشته نیز با آن دست به گریبان شده است.

این جامعه شناس خاظرنشان کرد: به نظر می رسد افراد در نوروز به دنبال نو شدن نیستند بلکه با مصرف گرایی و چشم و هم چشمی ها به سمتی می رویم که هر چه سفره نوروز رنگین تر باشد گویی شان و جایگاه افراد بیشتر است؛ در صورتی که این طرز تفکر اشتباه زیبایی نوروز و رسوم کهن آن و کارکردهای مثبت آن در زمینه افزایش انسجام اجتماعی و مهر و مودت را کاهش می دهد.

انتهای پیام