محمدکاظم اخوان که رمان «کلاس مخفی»اش در چهلمین دوره جایزه کتاب سال به عنوان کتاب شایسته تقدیر در بخش کودک و نوجوان شناخته شده، در گفت‌وگویی با ایسنا درباره این‌که آیا فکر می‌کرده کتابش جایزه کتاب سال ببرد، اظهار کرد: اصلا فکرش را نمی‌کردم. اصلا فکر نمی‌کردم در دایره داوری قرار گرفته باشد. مجموعه‌ای از شرایط باعث می‌شود ناگهان اثری بدرخشد و مورد قبول واقع شود.
او سپس گفت: دغدغه بزرگ من همواره هم جست‌وجوی ایده‌ها و مفاهیم نو و هم راه‌ها یا فرم‌های خلاقه و بدیع در انتقال آن ایده‌ها و مفاهیم است. به نظرم ادبیات هنوز راه‌های ناشناخته بسیاری دارد. تخیل و به معنای تکنیکی‌تر و وسیعترش فانتزی همواره از دغدغه‌های من در خلق داستان بوده و با توجه به فانتزی خاص و نزدیک به مقوله گروتسک و سراپا عجیب و غریب کلاس مخفی... این کتاب را هر جا بردم و به دست هر ناشر باسابقه و با سابقه‌ترین و شناخته شده که اتفاقا از اعضای شورای بررسی‌شان نویسندگان صاحب عنوانی هم بودند سپردم مردود اعلام شد و سیاهه دلایلی هم داده شد دستم عموما مستند به همان ایرادات مکرر و متکی به معیارهای شناخته شده در نفی خلاف آمد عادت.
این نویسنده با تأکید بر این‌که خلاقیت جان‌مایه ادبیات است، بیان کرد: این مهم است اگر کودک کتاب می‌خواند غرق در داستان شود و فکر نکند دارد آموزش می‌بیند بلکه بعد از پایان داستان در ذهنش چیزی بدرخشد و در خلوت خود به موضوع فکر کند. ادبیات کودک و نوجوان بزرگترین سرمایه حال و آینده کشورمان است.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در ادامه بیان کرد: ذهن کودکان ذهنی متلاطم و ناآرام و مدام در حال خیال‌ورزی و خیال‌پردازی است و داستان‌های تخیلی اگر با شناخت دقیق از نیازمندی‌های ذهنی و روحی کودک نوشته شوند بهترین ساز و کار برای شوق‌آفرینی در او به مطالعه و خواندن و نوشتن و آموختن است. داستان نباید محملی برای آموزش باشد آموزش ابزارهای دیگر و مناسب‌تر دارد. داستان خلاقه ناگزیر از آموزه‌های خاص تهی نیست اما آنها را نه مستقیم که به شیوه‌های خاص و نامحسوس در ذهن و جان مخاطب می‌نشاند مثل شیرینی خامه‌ای بزرگ و وسوسه‌انگیزی که کودک آن را به صرف خوشمزگی‌اش با ولع و لذت می‌خورد بی‌خبر از املاح و مواد و عناصر مفیدش که از آن بی‌خبر است اما تاثیرات مطلوبش را خواه ناخواه در مراحل مختلف رشدش می‌گذارد و وای که معکوس عمل کند که نقد ادبی اینجا اهمیت قاطع و سرنوشت ساز پیدا می‌کند.
اخوان درباره جایزه کتاب سال که در ردیف جایزه دولتی قرار دارد و این‌که برخی برگزاری جشنواره‌ها و جوایز دولتی را در شرایط کنونی جامعه نمی‌پذیرند و حتی به کسانی که در جایزه‌ها و جشنواره‌ها واکنش‌های دور از ساحت ادبیات و حتی معارض با شان مستقل آن نشان می‌دهند، گفت: فرهنگ و هنر، فیلم، کتاب و... به هیچ‌عنوان تحدید و تهدیدپذیر و همچنین ممنوعیت‌پذیر نیستند. بسیاری از آثار بزرگ در سخت‌ترین شرایط سیاسی و اجتماعی و به رغم و معترض به همان شرایط آفریده و در بهبود شرایط کلی اثرگذار و به نسبت اترگذاریشان ماندگار شده‌اند.
خالق «زی‌زی گولو» افزود: بسیار از آثار در شرایط عادی هم واکنش تحسین‌برانگیز نمی‌گیرند. فضای ادبی و مطبوعاتی هیچ واکنشی نسبت به جایزه‌ها نشان نمی‌دهد. در شرایط بحران هم بهانه‌ای دست برخی می‌افتد برای جنجال‌آفرینی و هوچی‌گری و پوشاندن ضعف‌های خود چه در زمینه مدیریت و چه خلق ادبی که به نوبه خود بسیار آسیب‌زننده خصوصا به اقتصاد کم‌جان کتاب است و جای آن که به خیل مشتاقان و خریداران و خواستاران کتاب بیافزاید آنها را از آن می‌راند و می‌رماند.
او خاطرنشان کرد: جوایز با هر عنوان که باشند، چه با نگاه دولتی، چه با نگاه خصوصی، چه خصولتی تأثیر بسیاری در ادبیات دارند. این‌که دولت دغدغه فرهنگ داشته باشد خوب است. فرهنگ و هنر هم نیاز به تربیت و مراقبت دارد تا کم‌کم روی پای خود بایستد البته اگر رشد نکرد و وابسته ماند، کوتوله خواهد ماند.
اخوان درباره موضوع تفکیک ادبیات کودک و نوجوان از جایزه کتاب سال و برگزاری آن در قالب جایزه‌ای مستقل اظهار کرد: ایده بسیار ایده خوبی است اما به مقدمات و پیش‌زمینه‌هایی نیاز دارد. در واقع جایزه مستقل برای کتاب کودک در کنار کتاب بزرگ سال زمینه‌ای می‌خواهد.
او افزود: در جایزه کتاب سال تنوع موضوعات چشمگیری وجود دارد و کتاب‌های بسیاری در موضوع تاریخ، دین و.. بررسی و نه یک که چندین و چند کتاب از میانشان برگزیده و توجه گروه‌های مختلفی از تحصیل‌کردگان در رشته‌های مربوط را جلب می‌کند، حال آن‌که در زمینه ادبیات خلاقه زمینه انتخاب محدودتر است و در ادبیات کودک محدودتر و جای آن را باید توجه به مواد خواندنی دیگر مناسب کودکان از قبیل دانستنی‌ها و مهارت‌ها و کتاب‌های نقد داستان هم برای مخاطبان و هم اولیا و مربیان و کتاب‌هایی با موضوعات مناسب دیگر پر کند خصوصا مطبوعات کودک و نوجوان که می تواند و باید خود موضوع جشنواره ای بزرگ و مستقل قرار گیرد گر چه متاسفانه این زمینه در ادبیات کودک کاملا مفقود و جایش خالی است و چند مجله بوده هم نابوده شده. مطبوعات نقش بسیار مهمی در زمینه سازی به منظور جذب مخاطب دارند و توجه به آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
نویسنده «شبحی با کلاه سیلندر»، «سبیل سرگردان» و «دوست غارنشین من» با اشاره به جایزه جلال برا ادبیات داستانی بزرگسال، گفت: زمینه جدا کردن ادبیات داستانی و برگزاری آن به صورت جایزه مستقل وجود داشت زیرا رمان و ادبیات بزرگسال در مجلات و مطبوعات بیشتر دیده می‌شد و می‌شود، درباره آنها نقد نوشته می‌شود و توجه بیشتری به آنها وجود دارد. بنابراین زمینه‌اش در طول سالیان مهیا بود و وسعت اندوخته مطالب و منابع زیاد بود و جانمایی‌اش در قالب جایزه جدا فراهم بود اما متأسفانه ادبیات کودک و نوجوان چنین قدرتی ندارند.
او در ادامه بیان کرد: ادبیات و هنر کودک و نوجوان در خارج از ایران شناخته شده است، جوایز شناخته شده‌ای دارد، مولفان و نویسندگان و تصویرگران شناخته شده هستند و هر قصه‌ای که نوشته می‌شود به فیلم‌نامه تبدیل می‌شود، فیلم و سریالش را می‌سازند، کمیک استریپش را طراحی می‌کنند، انیمیشنش را می‌سازند و به شکل‌های متقاوت در می‌آید و همه این‌ها در کتاب ریشه دارد. فضای خلاقیت و آفرینش ادبی و هنری به همین پشتوانه‌هاست و غفلت از آنها موجب افت کلی مخاطب و نحیف و لاغر شدن بیشتر کتاب می‌شود که مادر همه پژوهش‌ها و هنرهاست.
اخوان با تأکید بر نقش مطبوعات بر ادبیات کودک و نوجوان، اظهار کرد: مطبوعات گهواره‌ای مهم برای رشد ادبیات است. نشریات و مجلات علاوه براین‌که به رشد ادبیات کمک می‌کند، در رشد اقتصاد آن نیز تأثیر دارند؛ مطبوعات ابتدا نویسنده را به مخاطبان معرفی می‌کند، با نقد و بررسی به مطرح شدن کتاب‌ها کمک می‌کنند و زمانی که کتاب وارد بازار شد، خب مخاطب می‌خواهد هرچه زودتر کتاب را بخرد و بخواند. اما رسانه‌های ما به ویژه مطبوعات و تلویزیون برنامه خاصی برای کتاب به ویژه ادبیات کودک و نوجوان ندارند.
او درباره این‌که کتاب‌هایی که جایزه کتاب سال می‌برند، تقریبا مهجور می‌مانند و اتفاق ویژه‌ای برایشان نمی‌افتد اما در دنیا اگر کتابی جایزه بگیرد بلافاصله ترجمه می‌شود، گفت: همانطور که گفتم آنها به بازار کتاب توجه می‌کنند. اقتصاد کتاب به سادگی رونق نمی‌گیرد. اگر کتابی ترجمه می‌شود، ممکن است اصلا شاهکار نباشد اما ترجمه می‌شود و به سلیقه مردم جهت می‌دهد، تبلیغات زیادی پیرامونش شکل می‌گیرد. تبلیغات برای شناساندن کتاب خیلی مهم است؛ محصولات فرهنگی و کتاب نیاز به تبلیغات در رسانه‌های مختلف رادیو تلویزیون کتابخانه‌ها فرهنگسراها و فضای مجازی دارند.
انتهای پیام
نظرات