دکتر احمدرضا بهرامی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به فرا رسیدن سالروز درگذشت دکتر سعید کاظمی آشتیانی، دانشمند بزرگ حوزه سلول‌های بنیادی و موسس پژوهشگاه رویان، اظهار کرد: مرحوم آشتیانی فردی استثنائی نبود و بسیاری از افراد جامعه اگر اراده کنند، می‌توانند مانند او اثربخش باشند. یکی از ویژگی‌های اصلی مرحوم آشتیانی، همین اراده بالایش بود. او یک جریان بزرگ علمی را در کشور ایجاد کرد. همه می‌دانیم جریان‌سازی چه کار بزرگی است.

وی با بیان اینکه دکتر آشتیانی کار در حوزه دانش برای آینده را انتخاب کرده بود، عنوان کرد: آن زمان کار در حوزه سلول‌های بنیادی و تاسیس موسسه‌ای مرتبط با آن، ریسک بزرگی بود زیرا از طرف بسیاری مطرح می‌شد که اکنون کشور ما نیازی به سرمایه‌گذاری روی این دانش ندارد. دکتر آشتیانی بینشی داشت که به او برای کار روی دانشی که در آینده اهمیت پیدا می‌کند، انگیزه می‌داد.  

عضو هیات علمی گروه زیست‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: ویژگی سوم دکتر آشتیانی شناخت دقیق او نسبت به شرایط بود. در کشوری که مشکلات مردم از جنس مشکلات روزمره است، پژوهشگری که می‌خواهد در سطح وسیع روی حوزه‌ای مانند سلول‌های بنیادی و تاسیس موسسه‌ای برای آن کار کند، باید بررسی کند آیا می‌تواند این جریان را آغاز کند. دکتر آشتیانی معتقد بود برای کار روی دانش آینده، باید مردم‌دار بود؛ شاخصه‌ای که مرحوم آشتیانی آن را داشت و شخصیتی کاریزماتیک بود.   

بهرامی یا بیان اینکه دکتر آشتیانی فردی امیدوار بود، اضافه کرد: در آن شرایط، شروع آن جریان بزرگ علمی با سختی‌های بسیاری همراه بود. دکتر آشتیانی هم امیدوار بود و هم به بقیه امیدواری می‌داد. ضمن اینکه از شخصیت ریسک‌پذیر مرحوم آشتیانی نیز نباید غافل شد. بزرگترین ریسک برای پژوهشگران، ریسک حیثیتی است و مسائل مالی در درجه دوم اهمیت دارد. اینکه کسی که ذره‌ذره آبروی علمی برای خود جمع کرده، جرات کند و وارد کار در شاخه‌ای جدید از علم شود، ریسکی است که هر کسی انجام نمی‌دهد.  

وی با اشاره به اینکه ایجاد یک جریان علمی دارای سه فاز تاسیس، تثبیت و بهره‌برداری است، افزود: مجموع خصایصی که دکتر آشتیانی داشت، باعث شد هیچ شکی در تاسیس و تثبیت یک جریان بزرگ علمی به خود راه ندهد. کسی که می‌خواهد یک جریان را پس از تاسیس، تثبیت کند، باید تلاش‌های بسیاری داشته باشد؛ از قدرت مذاکره خود استفاده کند و در جذب سرمایه موفق باشد. دکتر آشتیانی توانست در هر ۲ فاز تاسیس و تثبیت پژوهشگاه رویان و پژوهش روی سلول‌های بنیادی موفق عمل کند اما نتوانست زمانی که این جریان علمی به بهره‌برداری می‌رسد را ببیند. با این حال اکنون وجود چنین پژوهشگاهی در کشور باعث افتخار است.  

این پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی گفت: امیدواری و مقاومت در هر شرایطی از مهم‌ترین درس‌هایی است که می‌توان از مرحوم آشتیانی آموخت. پس از درگذشت دکتر آشتیانی این نگرانی وجود داشت که این جریان علمی مختل شود اما به کمک کادری که مرحوم آشیانی ساخته بود، این جریان به مسیر خود ادامه داد و تبدیل به باقیات‌الصالحات خوبی برای آن مرحوم شد.  

گلایه‌مندی‌های دکتر آشتیانی از عدم وجود حمایت‌های لازم

بهرامی با بیان اینکه دکتر آشتیانی در جلسات بیشتر از اینکه صحبت کند، شنونده بود، اظهار کرد: در اولین جلسه‌ مشترکی که با هم شرکت کرده بودیم، من اصلا ایشان را نشناختم. در دومین جلسه‌ای که با هم حضور داشتیم، به من پیشنهاد همکاری داد و اینگونه بود که ما با هم آشنا شدیم. دکتر آشتیانی هیچوقت در ظاهر از مشکلات گله نمی‌کرد و همواره با امیدواری سخن می‌گفت اما در جمع‌های خصوصی از نبود حمایت‌های لازم و درک اهمیت کار از سوی نهادهای مربوطه گلایه‌مند بود.  

وی اضافه کرد: وقتی امور به صورت سیستماتیک حرکت نمی‌کند، باید با ابتکارات شخصی مشکلات را حل کرد. قسمتی از انرژی دکتر آشتیانی هم در این بخش صرف می‌شد. اگر حمایت‌های لازم انجام می‌شد، مرحوم آشتیانی می‌توانست موفقیت‌های بسیار بیشتری را رقم بزند. تمام نخبگان کشور ما اگر در شرایط مناسب قرار گیرند، می‌توانند از بسیاری از افراد شاخص در جهان هم موفق‌تر شوند؛ لذا پیدا کردن کسانی مانند مرحوم آشتیانی و هموار کردن مسیر برای آنان، باید برای حاکمیت یک دغدغه ملی باشد که من تصور می‌کنم در حال حاضر اینگونه نیست.  

اگر موانع نبود، دکتر آشتیانی می‌توانست به موفقیت‌های بسیار بیشتری برسد 

این پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی با بیان اینکه بیشترین رنج مدیران علمی مانند مرحوم آشتیانی این است که درک نمی‌شوند، گفت: لذا بیشترین وقت و انرژی‌شان صرف متقاعدسازی افراد متوسط و پایین‌تر از خودشان می‌شود و اگر نتوانند در برابر این رویه‌های نادرست مقاومت کنند، ناامید می‌شوند و دست از تلاش برمی‌دارند. تصمیم‌سازان کشور باید نخبگان را درک و سیاست‌ها را در راستای شکوفا شدن این افراد وضع کنند. من معتقدم دکتر آشتیانی شکوفا نشد. او می‌توانست به موفقیت‌های بسیار بیشتری دست یابد.  

بهرامی ادامه داد: در هر کشوری برای رسیدن به موفقیت، باید اولا حاکمیت از پژوهش‌های علمی پشتیبانی کند و موانع سر راه پژوهشگران را بردارد. دوم خود دانشمندان هم باید نسبت به ایده‌پردازی اهتمام داشته باشند و سوم باید پشتیبانی مالی از مراکز علمی به خوبی انجام شود که البته این مورد بیشتر به اراده بخش خصوصی بازمی‌گردد.  

معاون سابق پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: مورد اول و سوم در کشور ما لنگ می‌زند. تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران ما از اهمیت سرمایه‌گذاری برای تبدیل علم به ثروت درک درستی ندارند؛ لذا ما حتی در قانون‌گذاری هم برای پشتیبانی حقوقی و معنوی از پژوهشگران مشکل داریم. بخش خصوصی هم که همان رویه‌های سنتی را در پیش گرفته و درک درستی از سرمایه‌گذاری برای آینده ندارد. لذا کسانی مانند دکتر کاظمی آشتیانی باید یک‌تنه با تمام موانع بجنگند.  

عضو هیات علمی گروه زیست‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: مشکل هم تنها از سیستم‌ آموزشی کشور ناشی نمی‌شود چراکه می‌بینیم فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما که در همین سیستم آموزشی تحصیل کرده‌اند، به خارج مهاجرت می‌کنند و موفق می‌شوند؛ در حالی که اینجا به دلیل موانعی که وجود دارد، آنچنان که باید نمی‌توانند شکوفا شوند. بنابراین مشکل اصلی این است که نهادهایی که باید از نخبگان و پژوهشگران حمایت‌های لازم را به عمل بیاورند و موانع را رفع کنند، به این وظیفه به درستی عمل نمی‌کنند.

ظرفیت‌های رویان آنطور که باید به بهره‌برداری نرسیده است

بهرامی با بیان اینکه تا کنون برای بهره‌برداری از ظرفیت‌هایی که توسط پژوهشگاه رویان ایجاد شده، موانع بسیاری وجود داشته است، گفت: در کشور ما بین ظرفیت‌های موجود و سیاست‌های بهره‌برداری از آن‌ یک سکته بزرگ وجود دارد. لذا جریان علمی عظیمی که مرحوم آشتیانی آغاز کرد، علی‌رغم تلاش‌های بزرگ پژوهشگران رویان، آنطور که باید به بهره‌برداری نرسید.  

این پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی بیان کرد: متاسفانه هنوز این فرهنگ در کشور ما ایجاد نشده که برای علم آینده برنامه‌ریزی و ظرفیت‌هایی که می‌تواند در این زمینه فعالیت کند را پیدا کنیم چراکه هنوز نگاه ما به مسائل مبتنی بر روزمرگی است و به دانشگاه‌ها به چشم کلینیک نگاه می‌کنیم که تنها باید مشکلات حال حاضر کشور را به سرعت حل کنند.

انتهای پیام