به گزارش ایسنا، به نقل از موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، در ابتدای این نشست دکتر رضا منیعی مدیر گروه آینده پژوهی و نظریه‌پردازی در آموزش عالی موسسه و مدیر گردهمایی گفت: یکی از مهمترین ماموریت‌های موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی به عنوان کانون تفکر آموزش عالی؛ سیاست پژوهی و تصمیم‌سازی برای بهبود برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در نظام آموزش عالی است و در این راستا به تولید، توزیع و ترویج دانش آموزش عالی می‌پردازد.
هرگونه سیاستگذاری و برنامه ریزی بدون توجه به آینده، ابتر است
وی افزود: هرگونه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی بدون توجه به آینده ابتر است و ما باید مواجهه خلاق با تغییر و تحولات آینده داشته باشیم. بدون توجه و شناخت آینده و درک عدم قطعیت‌های پیش رو قطعا هر نوع سیاستگذاری ناقص خواهد بود. در همین راستا موسسه از سال ۹۳ میز آینده پژوهی در آموزش عالی را راه‌اندازی کرد و گروه آینده پژوهی آموزش عالی نیز از بهمن ماه سال گذشته دایر شده است. فعالیت سوم در این حوزه تاسیس شبکه متخصصان آموزش عالی (شماع) است که این گردهمایی نیز در ذیل این شبکه تشکیل شده است.
مدیر گروه آینده پژوهی ادامه داد: در این گردهمایی دو سوال مهم یعنی «مهمترین کلان روندها در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی که در آینده دانشگاه‌ها، نظام آموزش عالی و علم و فناوری ایران اثرگذارند، کدامند؟» و «مهمترین مشخصه های دانشگاه ها و نظام آموزش عالی آینده در سیاستگذاری، مدیریت، برنامه ریزی، ارزیابی و اثربخشی اجتماعی چیست؟» مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
واحد سنجش نگرش دانشگاهیان ظرفیتی جدید در آموزش عالی است
دکتر علی باقر طاهری نیا، رییس مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی نیز در این گردهمایی گفت: ظرفیت متخصصان آموزش عالی در کشور گسترش پیدا کرده است، اما به شکل یکسان از این ظرفیت استفاده نکرده‌ایم. بر همین اساس شبکه متخصصان آموزش عالی تشکیل شد تا آنها را شناسایی کنیم و در قالب میزهای پژوهشی از ظرفیت علمی آنها استفاده شود.
طاهری نیا تصریح کرد: اساسنامه‌ای برای شبکه متخصصان تعریف و فرآیند آن طی شده که دارای شورای راهبردی و سیاستگذاری است. در اساسنامه میزهای پژوهشی مسئله محور، مدت دار و بین رشته‌ای پیش‌بینی شده است که طولانی مدت، عام، تخصصی تک رشته نیست.
رییس مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ادامه داد: در دستگاه آموزش عالی واحد سنجش نگرش دانشگاهیان به عنوان ظرفیت جدید ایجاد شده است تا در مسائل مختلف نظر اعضای هیات علمی، کارکنان دانشگاه و دانشجویان را جویا شویم و براساس آن تحلیل‌ها و راهکارها را پیدا کنیم و به مسئولان ذیربط ارجاع دهیم.
طاهری نیا درخصوص آنکه «آینده آموزش عالی را چگونه می بینید؟» گفت: باید هر مقوله ای را اول تعریف و برای آن تعریف به اجماع برسیم. باید روی کلمه آینده تمرکز کنیم که آینده آموزش عالی منظور کدام آینده است؟ آینده ممکن یعنی آینده‌ای که عقل انسان امکان وقوع آن را ممکن می‌داند و منع نمی کند. آیا آینده باور پذیر است؟ یعنی آینده ممکنی است که قرائن و شواهد علمی آن را تایید می‌کند که این آینده ممکن است به‌دست بیاید، یا آینده محتمل است؟ یعنی این که بگوییم در سه سال آینده احتمالا به این نقطه خواهیم رسید که احتمال آینده پژوهی از این جنس است و تفاوت آن با آینده ممکن این است که در آینده محتمل از یک بازه زمانی خاص صحبت می‌شود.
وی افزود: اما به غیر از آینده‌های ممکن و محتمل و مطلوب، آینده مقدر را هم اضافه می‌کنم یعنی آینده‌ای که به آن اعتقاد داریم. من و شما می گوییم که متاورس دارد می‌آید و کنشگر اصلی یادگیری می شود، اما اتفاقی مانند کرونا افتاد که سیستم را بر هم زد. بنابراین آینده مقدر را نباید نادیده گرفت. آینده مقدر یعنی چیزی که خارج از محاسبات علمی و مطالعه به عنوان تحول جهانی همه فرآینده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
رییس مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: اگر بخواهیم آینده را بشناسیم، آینده شناس هستیم، اگر بخواهیم آینده را پیش بینی کنیم آینده نگری است و اگر می خواهیم آینده را شکل دهیم آینده نگاری است. اگر بخواهیم آینده را ببینیم آینده گرایی است و اگر بخواهیم آینده را بسازیم آینده پژوهی است. باید بگویم هیچ کدام از اینها نیستیم. آینده نگران هستیم. نمی دانیم آینده چه می شود و برای آن چه راهکاری باید ارائه دهیم؟
طاهری نیا ادامه داد: باید آموزش عالی را تعریف کنیم این تحولات کجای آموزش عالی را می‌تواند تغییر دهد و کجای آن را نمی تواند؟ آینده ای که از آن صحبت می کنیم آیا یاد دهنده را می‌تواند حذف کند، آیا فراینده را می‌تواند حذف کند؟ اصلا آینده می تواند نسبت آموزش و اشتغال را برهم زند. آیا آینده محتمل می تواند نسبت بین آموزش و انتخاب را برهم زند؟ یعنی من را مجبور کند برخلاف انتخاب خود درس بخوانم. آیا آینده می‌تواند مدرسه و دانشگاه را حذف کند؟
وی خطاب به اساتید گفت: آینده آموزش عالی را چگونه تصور می کنید؟ سیاست‌گذار چگونه خود را برای این آینده محتمل یا ممکن آماده می کند؟
وضعیت اقتصادی بر آموزش عالی تاثیر گذاشته است
در ادامه علی اکبر صفوی؛ رئیس کارگروه آموزش مجازی وزارت علوم گفت: تحولات فناورانه، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در آینده تاثیرگذار است. بحث فناوری فقط بحث‌های معمول آموزش نیست. در آینده بسیار نزدیک در چشم‌هایمان لنز می‌گذاریم و از آنجا به اینترنت و همه داده‌ها وصل هستیم و در مرزهای ما به راحتی می‌توانند آپلود و دانلود کنند.
صفوی با بیان این که وضعیت اقتصادی به شدت روی آموزش عالی اثر گذاشته است، تصریح کرد: از نظر اقتصادی شرایط کشورهای اقتصادی بزرگ دنیا چه می‌شود؟ گرایش ها چگونه تغییر می‌کند؟
رییس کارگروه آموزش مجازی وزارت علوم ادامه داد: بُعد دوم مهارت‌های مورد نیاز برای استادان و دانش آموختگان است که این موارد در کجای صحنه هستند؟ مهارت‌هایی که برای انقلاب‌های صنعتی و برنامه‌نویسی دنیا لازم است، کجاست؟ چرا می‌خواهیم برنامه درسی بگذاریم و فرآیند تعریف کنیم؟ بحث مهارت‌ها برای استادان و دانشجویان و ابعاد آن کجاست؟ از نظر مشارکت در حل مسائل کلان کشورهای جهان در گذشته دانشگاه‌ها چقدر نقش داشته‌اند و الان نقش آنها چگونه خواهد بود که به شدت به شرایط سیاسی و اقتصادی کشورها وابسته خواهد بود. روش آموزش و همکاری‌های ملی و بین‌المللی چگونه خواهد بود؟ از نظر روش آموزش به شدت تغییرات خواهیم داشت.
صفوی گفت: در زمینه تحولات فناورانه، اقتصادی، سیاسی به کجا می‌رویم و اگر بخواهیم پیشرفت کنیم به کجا باید برویم؟ در زمینه مهارت‌ها کجا هستیم و چقدر برنامه‌ریزی کرده‌ایم؟ و ساختارهای ما چگونه است؟
وی افزود: بر مبنای مسائلی که گفته شد ساختار آموزش عالی برای دانشگاه چگونه است؟ و از نظر اعتبارات چه برنامه ریزی شده است؟ بنابراین باید جدا از هم مسایل را تحلیل کنیم.
ضرورت آینده پژوهی و آینده نگاری
روح‌الله سهرابی، مشاور وزیرعلوم در برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی گفت: بخشی از اتفاقاتی که الان می بینیم ناشی از بی‌توجهی به روندهایی است که از گذشته رخ داده است. دوستان باید یک سری آینده نگری ها و آینده پژوهی‌هایی می‌کردند که نکردند و این اتفاقات افتاده است. بنابراین با کمک هم بتوانیم تحلیلی درستی از آینده داشته باشیم و آینده را تاریک نبینیم و تلاش کنیم وضع بهتر شود.
وی با بیان این که انسان‌های امیدوار لزوماً موفق نمی‌شوند، اما انسان‌های ناامید حتما ضرر می‌کنند، افزود: با یکدیگر جمع شدیم و تلاش می‌کنیم فضای موجود را که با آن مواجهه هستیم، بهتر کنیم.
سهرابی با اشاره به بودجه پایین وزارت علوم در گذشته، اظهار کرد: با این شرایط، امکانات و محدودیت ها که دائم از سوی افراد و کشورهای مختلف در هجمه هستیم، چه کار باید انجام دهیم تا مشکلات را حل و تلاش کنیم که بهبود پیدا کنیم.
وی با بیان دغدغه خود در زمینه آینده پژوهی افزود: روسای دانشگاه‌ها آینده پژوهی در اسناد ارایه نکرده‌اند. به طور مثال در بحث گرفتن دانشجو، توسعه فیزیکی و خیلی موارد دیگر به رقابت و توسعه بی‌محابا، بی‌برنامه و بی منطق افتاده‌ایم. جاهایی مانند موسسه پژوهش و برنامه ریزی باید آینده نگاری و آینده پژوهی را شکل دهند و این خوراک دوستانی باشد که سند راهبردی و سند تحول را تدوین می‌کنند و هرکدام جدا فکر نکنند.
سهرابی گفت: الان مشخص نیست که واقعاً وظیفه دانشگاه چیست؟ می‌خواهد دانشجو تربیت کند و بگوید وظیفه من دانش‌آموخته و دانشگاه این است که فردی را تربیت کند و شغل آنها به دستگاه‌های دیگر ارتباط دارد.
وی در ادامه افزود: وقتی استادی جذب می‌شود با آن شرایط سخت رسوب می‌کند و دانشجو می‌گیرد که موظفی آن پر شود که اینها دغدغه است. استاد می‌خواهد رسمی و رسمی آزمایشی شود، بعد دانشجو ندارد یا رشته جذاب نیست.
سهرابی گفت: باید روی دانش آموزان کار شود؛ چرا که چند سال بعد آنها دانشجو می‌شوند. آنها چه تفکر و دغدغه و رویکردهایی دارند. ما با افراد دست اول روبرو نیستیم، در حالی او به دانشگاه و به دست استاد می‌رسد که نگرش و مهارت های او از قبل شکل گرفته است.
آینده را تخیل جمعی می‌سازد
مقصود فراستخواه عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی نیز در این گردهمایی گفت: با جادو و جنبل آینده درست نمی‌شود آینده نیاز به تحلیل دارد. آینده را تخیل جمعی می‌سازد و خیال یک وزیر یا استاد و رییس دانشگاه نمی‌تواند آن را بسازد. در واقع این استاد و رییس و وزیر هم در این تخیل جمعی باید خود را تعریف کنند.
وی با بیان این که تخیل آینده آموزش عالی یک جانبه نمی‌شود و باید تخیل جمعی باشد، گفت: ۱۴ میلیون تحصیل کرده آموزش عالی داریم و باید بدانیم که این تعداد در کنار جمعیت کل کشور آموزش عالی ایران را چگونه در نظر می‌گیرند.
فراستخواه درباره بعضی از تعارضات درونی دانشگاه اظهار داشت: یکی از این تعارضات، تعارض اختیار و مسئولیت است. همه می‌گوییم مسئولیت اجتماعی دانشگاه در حالی که دانشگاه در کشور تا چه میزان اختیار دارد که بتواند مسئولیت بزرگی را در کشور در اختیار بگیرد؟ وزارت علوم چه میزان اختیار دارد؟ در دانشگاه اعضای هیات علمی چه میزان اختیار دارند؟ بنابراین دوگانه بزرگی که پیش رو داریم، این است که ارزش‌های بقا در ایران در حال رشد است و ارزش‌های خودبیانی در حال پسرفت است. رییس دانشگاهی که بخواهد خود و دانشگاه را سرپا نگه دارد، از این دانشگاه آینده‌ای در نمی‌آید.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی در ادامه گفت: نقش بزرگی برای دانشگاه قائل هستیم، اما چقدر انتظار داریم که او به ما بگوید که حقیقت چیست و چقدر مرجعیت دارد؟
وی افزود: یکی دیگر از دوگانه‌های آموزش عالی دوگانه نخبه و جامعه است. جامعه ایران هم از نخبگان سنتی و هم از نخبگان جدید عبور می کند. جامعه امروز ما یک جامعه نخبه پرور نیست؛ می خواهد نخبه پرور باشد، اما نمی‌خواهد نخبه سالار باشد. دانشجویان نسل جدید دیگر دانشجویانی نیستند که با ذوق و شوق پای صحبت استاد بنشیند. در گذشته زمانی که سرکلاس برای دانشجویان صحبت می کردم از ذوق از چشم‌های آنها اشک جاری می‌شد، اما امروز می‌گویند که حرف خود را بزن و برو و معتقدند که ما جای آنها را گرفته‌ایم.
چالش های پیش روی دانشگاه
یدالله مهرعلی زاده، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: آنچه درباره دانشگاه می‌شود پیش‌بینی کرد، بحث دانشگاه مستقل از بازار و دولت، در مقابل دانشگاه وابسته به بازار و تجاری شدن و حاکمیت دولت روی دانشگاه‌ها است. دانشگاه از زمانی که شکل گرفت، همیشه با این چالش‌ها و اختلافات به لحاظ درهم آمیختگی یا نزاع در حوزه تولید و کسب معرفت و دانش و قدرت و ثروت و منزلت که مولفه‌های کلیدی بودند، روبرو بوده است.
وی گفت: سوالی که اکنون قابل طرح است، این است که دانشگاهی که در گذشته این اندازه چالش در چهار حوزه معرفت، قدرت، ثروت و منزلت اجتماعی داشته است، در آینده چقدر متاثر از این حوزه‌ها خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: پیش‌بینی آینده دانشگاه‌های ایرانی هم به لحاظ علمی هم به لحاظ ارتباط و ساختاری ناشی از تعاملی است که دولت و نظام حکمرانی ایران با جامعه بین‌الملل دارد و این تقابل با جامعه بین‌الملل چه از سوی آنها چه از سوی ما ایجاد شده، باعث شده است فشار زیادی بر هویت آزاد آموزش عالی ایران وارد شود. به طوری که هویت علمی، ارتباطی و ساختاری دانشگاه ها متاثر از این روابط بین‌المللی شده است و فشارهایی از سوی نهادهای مرجع و ساختارهای درونی دانشگاه وارد می‌شود که در آینده می تواند اثرات منفی برای هویت و بازنمایی دانشگاه مستقل ایرانی به‌دنبال داشته باشد.
وی گفت: در چهل سال گذشته دانشگاه بیش از حد ایدئولوژیک شده است که باعث می‌شود دوگانه دانش و قدرت را تغییر شکل دهد و این تغییر شکل را برای ساختارهای دانشگاه، در جذب هیات علمی، نظام جذب دانشجو و برنامه‌های درسی، نظام عزل و نصب ها در مدیریت دانشگاه‌ها و ساختارهای غیررسمی که معاونان فرهنگی در دانشگاه‌ها ایجاد کرده‌اند، می‌بینیم.
وی گفت: وضعیتی که در دانشگاه‌ها وجود داشته، پیش‌بینی می‌کنیم طی سال‌های آینده شدت بیشتری بگیرد و این شدت به نوعی ناشی از هویت مستقل حوزه‌های علمیه و هویت مستقل دانشگاه است.
مهرعلی زاده پیش بینی کرد: در آینده با توجه به نحوه تعاملات دولت با جامعه بین‌الملل از یک طرف و از طرف دیگر کاهش قدرت دانشی و درونی دانشگاه در مقابله فشار ذی نفعان بیرونی، ساختارها و ارتباطات و روابط علمی دانشگاه حال و هوای خاصی بگیرد.
وی ادامه داد: شکل گیری نظامی‌ها برگرفته از دانشگاه جندی شاپور ایران بود که بر مبنای آنها قالبی را طراحی کردند. اما این نظامی‌ها بعد از مدتی به دلیل تفکرات بسته تقریباً حذف شدند، اما دانشگاه‌هایی که در همان دوره یا بعدها به‌وجود آمدند، توانستند بقای خود را حفظ کنند و در عرصه‌های جهانی به عنوان دانشگاه‌های برتر و تاثیرگذار عمل می‌کنند.
وی ادامه داد: آنچه برای آموزش عالی پیش‌بینی می‌کنیم، این است که فشارهای بین‌المللی از یک طرف و فشارهای درونی می‌تواند به تعامل تبدیل شود، اما چون تحت تاثیر یک قرائت خاص از ایدئولوژی و دین و روابط انسان‌ها بیرون از جامعه قرار دارد، می تواند در آینده چالش‌هایی را برای دانشگاه ایجاد کند.
مهمترین شاخص‌های آموزش عالی
گلناز مهران، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) درباره آینده آموزش عالی، گفت: جوابگوی نیازهای جامعه نیستیم و از نظر منطقه‌ای و در حوزه خلیج فارس دانشگاه‌هایی شکل گرفته که در ۱۰ سال آینده امکان رقابت با آنها را نخواهیم داشت. از نظر بعد بین‌الملل اگر تصور بر این است که جوان ما در عرصه جهانی رقابت کند، این را نمی‌بینیم.
وی درباره مهمترین مشخصه‌های دانشگاه‌ها گفت: دانشگاه های برتر دنیا بهترین دانشجویان و بهترین استادها و بهترین پژوهشگران را به کار گرفتند و دانشگاه های خود را بین المللی کردند. در واقع از بهترین استعدادهای دنیا استفاده کردند. دومین شاخص منابع است در واقع بودجه دولتی، شهریه ها و گرنت ها و امکان مالی نه تنها پژوهش را راحت می کند؛ بلکه یادگیری را هم تسهیل می‌کند.
مهران افزود: مهمترین شاخص، حکمرانی خوب است. در حکمرانی خوب صحبت از چارچوب حمایتی می‌شود؛ صحبت از دید استراتژیک، نوآوری، انعطاف پذیری، فرهنگ عالی بودن، خود مختاری، استقلال و آزادی آکادمیک می‌شود. سوالی که به‌وجود می آید، این است که آیا با این حکمرانی غیر دموکراتیک در آموزش عالی، اصلا می‌توانیم در این زمینه پیشرفتی داشته باشیم؟
رتبه پایین به کاری گیری دانش
علیرضا اسدی، عضو هیات علمی گروه آینده پژوهشی پژوهشگاه نیرو گفت: بین رتبه تولید دانش و به‌کارگیری دانش همبستگی وجود دارد، یعنی کشورهایی که رتبه دانش بالایی دارند، رتبه به‌کارگیری دانش بالا هم دارند. رتبه تولید دانش ایران ۱۴ است، اما رتبه به کارگیری دانش آن ۱۱۷ است؛ در حالی که در آمریکا رتبه تولید دانش سه و رتبه به کارگیری دانش ۱۷ است. رتبه تولید دانش ژاپن ۱۱ و به کارگیری آن سه است. تقریبا یک همبستگی مستقیم وجود دارد.
وی افزود: ما در جایی قرار داریم که نه تنها هرز رفت منابع داریم، بلکه از تولید دانش خودمان هم نمی توانیم استفاده کنیم و احتمالا کسان دیگری از آن استفاده می کنند و بعد اصرار داریم که این روند را ادامه دهیم.
شاخص های دانشگاه های برتر
زهرا گویا، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: شاخص‌هایی برای دانشگاه‌های برتر معرفی می‌شود که تلاش داریم خود را به آنها بچسبانیم. یک دوگانه ضعف و قلدری در دانشگاه‌ها وجود دارد. از یک طرف با کسی نمی خواهیم تعامل داشته باشیم و از طرف دیگر می خواهیم بگوییم برتریم و توانایی رقابت داریم.
گویا افزود: در این رقابت یکی از شاخص های دانشگاه برتر این است که برنده جایزه نوبل داشته باشد که نزدیک آنها نیستیم و از طرف دیگر داشتن دانشجویان خارجی است. یعنی دانشگاه‌های خوب دنیا بهترین دانشجویان خارجی را جذب می کنند و از هر پدیده اجتماعی و سیاسی که در هرجای دنیا رخ داده، بهترین ها را جذب کردند؛ مثل اتفاقی که در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رخ داد که می‌توانستیم ده‌ها استاد و پژوهشگر برجسته را جذب کنیم، اما گفتیم که شاید جاسوس باشند و این کار را نکردیم.
وی ادامه داد: برای این که بگوییم به این مرتبه رسیده‌ایم، دانشجوی خارجی را به خرج موسسات خودمان می‌آوریم.
گویا گفت: در حال حاضر در دانشگاه‌ها دستور از بالا به پایین است. اگر بخواهیم تعامل بین‌المللی داشته باشیم، اساس آن بر گفتگو، احترام متقابل، نگاه کمتر سیاسی به علم و پژوهش و حداقلی رعایت اصول دمکراتیک است.
دانشگاه باید از چنبره دولت خارج شود و رقابتی عمل کند
در ادامه محمد جواد صالحی، عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: دانشگاه باید از چنبره دولت خارج شود و رقابتی پیش رود و مهارت دانشجویان را باید ارتقا دهیم، چراکه دانشجومرکز است.
وی افزود: دور شدن از استقلال دانشگاهی تنش و فشاری است که بر ما وارد شده است و دستوری اجرا کردن و کنترل دانشگاه از دیگر معضلات ماست.
انتهای پیام
نظرات