اگر به سابقه وقوع سیل‌های خسارت بار در مازندران بازنگریم، به یک نکته بسیار کلیدی می‌رسیم و آن اینکه، مازندران با دارا بودن ۷۰۰۰ کیلومتر رودخانه که ۵۰۰ کیلومتر آن درون شهرهاست، به شدت در معرض خطر قراردارد و به جای دوره‌های چند ۱۰‌ساله، تقریبا هر ساله به وقوع می‌پیوندد.

مازندران و ماهیت توپوگرافی

حال با این وجود نکته اینجاست که چرا باز هم شاهد وقوع سیل‌های خسارت‌بار در مازندران هستیم و هر ساله بخش زیادی از مشکلات، متوجه این موضوع است.

پاسخ این سوال، به بررسی چند موضوع بر می‌گردد، در یک نگاه، کارشناسان معتقدند مازندران به دلیل ماهیت توپوگرافی خود همواره در برابر بروز سیل آسیب پذیر بوده است، همچنین بیش از ۷۵ درصد از زمین‌های استان دارای شیب بیش از ۱۰ درصد و حدود ۴۰ درصد دارای شیب بالای ۵۰ درصد است یعنی سطح زمین‌های پست و جلگه‌ای استان که حدود ۲۳ درصد از زمین های آنرا شامل می شود، پایین است.

بر این مبنا، بارندگی با سرعت نسبتا بالایی از ارتفاعات به سوی جلگه سرازیر می شود، به دلیل اینکه سطح زمین در برخی مناطق جلگه ای پایین تر از سطح دریا است بنابراین حجم آب اضافی حاصل از سیلاب‌ها به سختی به دریا تخلیه می‌شود و مدت زمان بیشتری در این مناطق پست باقی می ماند.

چرا سیل های تکراری و خسارت های تکراری؟

پاسخ به این سوال کاملا واضح و روشن است، کارشناسان معتقدند، این امر نه تنها از دخالت های ناشیانه انسان نشأت می گیرد بلکه شرایط تغییر اقلیم نیز خارج از محدوده دخالت بشری به افزایش این پدیده دامن می زند که وقوع بارش های سیل آسا و بی سابقه از جمله پیامدهای آن است.

برخی از کارشناسان معتقدند گرمای هوا، ذهایر موجود در یخچال‌های طبیعی را به برفاب تبدیل کرد و روان‌آب ناشی از بارندگی شدید، برف یخچال‌ها را به حرکت در آورد و در نهایت سیل عظیم را ایجاد کرد. در مسیری که سیلاب از مناطق بالادست به راه افتاده تا کیلومترها پایین‌تر که اثرات سیلاب دیده می‌شود، مصالح رودخانه‌ای ناشی از سیل در پهنه‌ای گسترده دیده می‌شوند که بیشتر از بستر و حریم رودخانه است. حال تصور کنید، ساخت و ساز غیرمجاز و یا با مجوزهای بدون مطالعه دقیق در حاشیه رودخانه ها را هم شاهد باشیم، یکی از مهم ترین دلایل بروز خرابی های ویرانگر دقیقا همین ساخت و سازهاست، در واقع رودخانه ها باید برای مواقعی که دبی یا حجم آب افزایش می یابد فضای کافی جهت هدایت آب اضافی در اختیار داشته باشند که بدینوسیله این شرایط از آنها سلب شده است.

نظارت تعطیل

اینکه از سیل بگوییم و از ساخت و ساز غیرمجاز سخن به میان نیاوریم، حق مطلب ادا نشده است اما نکته اینجا است که در عصر اتاق شیشه‌ای، چگونه می‌شود ساخت و ساز غیرمجاز صورت بگیرد و مسئولان متوجه آن نباشند، در واقع باید گفت، مگر می‌شود در خارج از بافت‌های مسکونی و حرائم رودخانه‌ها ساخت و ساز صورت بگیرد و مسئولان ناظر، نتوانند آن را درک و ردیابی کنند.

در این زمینه مقصر تماما مسئول است، اگر ساخت و ساز غیرمجازی صورت بگیرد و مسئول نداند، باید پرسید دقیقا برای چه کاری مسئولیت دارید و اگر نسبت به تخلف آگاه باشد و در مقابل آن نایستد، قطعا تطمیع شده و در هر دو صورت تخلف کرده است.

مدعی‌العمومی که همیشه آخر ماجراست!

اینجا است که نهادهای قضایی باید بدون هر گونه مماشات ورود کرده و متخلف را به مجازات اعمال خود برساند، هرچند نهادهای قضایی نیز به عنوان مدعی العموم موظف هستند در این زمینه ورود کنند اما در این سال‌ها یا فقط گزارش عملکردی بوده‌اند یا پس از ماجرا خود را به محل مورد نظر رسانده‌اند که این ضعف نیز، قابل بررسی و برطرف شدن است.

مردم به دنبال منافع بیشتر!

از نگاه دیگر، همیشه مسئول هم مقصر نیست، زمانی که مردم اراضی خود را در حرائم رودخانه‌ها، به هر دلیلی به ویلا و آپارتمان تبدیل می‌کنند و برای دریافت سود و ثروت بیشتر آن را می‌آرایند، قطعا باید به فکر روزهای مشکلات ناشی از آن نیز باشند.

از سوی دیگر، مهاجرت بدون ضابطه، به استان‌ مازندران و ایجاد خانه‌های فصلی یا موقتی که تنها چند روز در طول سال، مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز مزید بر علت شده تا در اماکن و روستاهایی که باید بر بکر بودن طبیعت آن افتخار کنیم و لذت ببریم، خانه ویلاهایی ساخته شود و عواقب پس از آن گریبان مردم این استان را بگیرد.

در نهایت...

در نهایت باید گفت که سیل و حوادث مشابه آن، سال‌هاست گریبان مازندران را گرفته و سال‌ها است حرف‌های تکراری و اعمال کم‌اهمیت در مقابله با آن دیده می‌شود.

به نظر می‌رسد مسئولان سه قوه کشور، باید یکبار برای همیشه، با در نظر گرفتن تمامی جوانب موضوع مهم سیل که با زندگی مردم در ارتباط دارد، تصمیم‌گیری کنند و بدون کوچکترین اغماض، با تمامی مسببان حادثه برخورد لازم و کافی صورت بگیرد.

دلایل مطرح شده از سوی کارشناسان، نشان می‌دهد هر سه قوه، در این زمینه به اندازه مسئولیتشان، نقش دارند و با یک برنامه ریزی صحیح و اصولی، می‌توان از وقوع این حوادث بسیار غمگین پیشگیری کرد.